Indiar filosofia

Adi Shankara da filosofo hinduen artean gehien ikasten den bat[1][2].

Indiar filosofia (sanskritoz: darśana, literalki 'ikuspuntu' edo 'perspektiba'[3]) antzinatik indiar azpikontinentean sortu ziren tradizio filosofikoen multzoa da. Indiako filosofia epistemologiaz, kontzientziaren eta gogamenaren teoriez eta errealitatearen propietate fisikoez arduratzen da nagusiki[4][4][5]. Indiako tradizio filosofikoek hainbat kontzeptu eta ideia gako partekatzen dituzte, modu desberdinetan definitzen direnak eta tradizio ezberdinek onartzen edo baztertzen dituztenak. Horien artean, besteak beste, honako kontzeptu hauek daude: dhárma, karma, pramāṇa, duḥkha, saṃsāra eta mokṣa[6][7].

Kontserbatzen diren indiar testu filosofiko zaharrenetako batzuk azken garai vedikoko Upanishadak dira (K.a. 1000-500), brahmanismoaren ideiak gordetzen dituztela uste baita. Indiako tradizio filosofikoak Vedekin duten erlazioaren eta dituzten ideien arabera multzokatu ohi dira. Jainismoa eta budismoa aldi vedikoaren amaieran sortu ziren, hinduismoaren pean elkartutako tradizio ezberdinak, berriz, vedikoaren ondoren sortu ziren tradizio independente bezala. Indiarrek, tradizio filosofiko indiarrak, ortodoxoak (āstika) edo heterodoxoak (nāstika) bezala sailkatzen dituzte, Veden autoritatea eta bertan dauden brahmanaren eta ātmanaren teoriak onartzen dituzten arabera[8][9]. Upanishaden pentsamenduarekin lerrokatzen diren eskolak, tradizio "ortodoxoak" edo "hinduak" deiturikoak, sei darśanatan edo filosofiatan sailkatu ohi dira: Sānkhya, Yoga, Nyāya, Vaisheshika, Mimāmsā eta Vedānta[10]. Veden eta Upanishaden doktrinak modu ezberdinean interpretatu zituzten indiar filosofiako sei eskola hauek, gainjartze maila ezberdinekin. "Testu-lotura partekatzen duten ikuspuntu filosofikoen bilduma" irudikatzen dute, Chadharen arabera[11]. Era berean, hinduismoaren barruko interpretazio filosofikoen aniztasunarekiko tolerantzia islatzen dute, eta, aldi berean, oinarri bera dute[12].

Sei eskola ortodoxoetako filosofo hinduek epistemologia-sistemak (pramana) garatu zituzten, eta metafisika, etika, psikologia (guṇa), hermeneutika eta soteriologia bezalako gaiak ikertu zituzten ezagutza vedikoaren esparruan, eta, aldi berean, interpretazio ugari aurkeztu zituzten[13][14][15][16]. Normalean sei eskola ortodoxo esaten zaie hinduismo klasikoaren "sintesi hindua" deitu izan denaren aurkako tradizio filosofikoei[17][18].

Badira beste pentsamendu-eskola batzuk ere, askotan "hindutzat" hartzen direnak, baina ez nahitaez ortodoxotzat (izan ere, eskritura ezberdinak onar ditzakete arautzat, Agamak eta Shaiva Tantrak kasu), eta horien artean shabismo-eskola batzuk daude, hala nola Pashupata, Shaiva Siddhanta, shavismo tantriko ez-duala (hau da, Trika, Kaula, etab.)[19].

Itsuen eta elefantearen parabolak anēkāntavāda doktrina jainista garrantzitsua ilustratzen du.

Tradizio "hinduak" eta "ortodoxoak" tradizio "ez ortodoxoekin" kontrajarri ohi dira (ez-ortodoxoak, literalki "arbuiatzen dutenak"), nahiz eta eskola "ez ortodoxoek" erabiltzen ez duten etiketa izan. Tradizio hauek Vedak autoritate bezala arbuiatzen dituzte, eta askotan, eskola ortodoxoek (hala nola, Ātman, Brahman, eta Īśvara)[20] onartzen dituzten kontzeptu eta ideia garrantzitsuak baztertzen dituzte. Eskola ez-ortodoxo horien artean daude, besteak beste, jainismoa (ātman onartzen du baina Īśvara, Vedak eta Brahmana ukatzen ditu), budismoa (kontzeptu ortodoxo guztiak arbuiatzen ditu, berpizkundea eta karma izan ezik), Charvaka (materialistak, berpizkundea eta karma ere arbuiatzen dituztenak) eta Ājīvika (patuaren doktrinarengatik ezagunak)[20][21][22][23][24].

Filosofia jainista da bizirik dirauten bi tradizio "ez-ortodoxo" bakarretako bat (budismoarekin batera). Oro har, arima iraunkor (jiva) baten kontzeptua bost astikaietako bat bezala onartzen du (existentziaren substantzia osatzen duten betiereko eta amaigabeko kategoriak). Beste lauak dhárma, adharma, ākāśa ('espezaioa'), eta pudgala ('materia') dira. Pentsamendu jainistak dio existentzia oro ziklikoa, betierekoa eta sortu gabekoa dela[25][26]. Jainismoaren filosofiaren elementurik garrantzitsuenetako batzuk karmaren teoria jainista, indarkeriarik ezaren doktrina (ahiṃsā) eta "ikuspegi anitzen" teoria edo Anēkāntavāda dira. Tattvartha Sutra jainismoaren filosofiaren bildumarik zaharrena, osatuena eta onartuena da[27][26].

Europako fisikari kuantiko nagusiek, hala nola Erwin Schrödinger, Werner Heisenberg, Albert Einstein eta Niels Bohr, Vedei egozten dizkiete euren esperimentuetako ideietako batzuk[5].

Erreferentziak

  1. ↑ Isaeva, N. V.. (1993). Shankara and Indian philosophy. State University of New York Press ISBN 0-7914-1281-4. PMC 24953669. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  2. ↑ (Ingelesez) «Routledge Companion to Philosophy of Religion | Chad Meister, Paul Cop» Taylor & Francis  doi:10.4324/9780203813010. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  3. ↑ (Ingelesez) Johnson, W. J.. (2009-01-01). A Dictionary of Hinduism. Oxford University Press  doi:10.1093/acref/9780198610250.001.0001. ISBN 978-0-19-861025-0. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  4. ↑ a b Phillips, Stephen. (2021). Zalta, Edward N. ed. «Epistemology in Classical Indian Philosophy» The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Metaphysics Research Lab, Stanford University) (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  5. ↑ a b (Ingelesez) Kulkarni, Viraj. What Erwin Schrödinger Said About the Upanishads – The Wire Science. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  6. ↑ Young, William A.. (2005). The world's religions : worldviews and contemporary issues. (2nd ed. argitaraldia) Pearson Prentice Hall ISBN 0-13-183010-4. PMC 56733561. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  7. ↑ Religions of India : an introduction. (Second edition. argitaraldia) 2018 ISBN 978-1-315-54596-7. PMC 992437701. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  8. ↑ The Oxford dictionary of world religions. 1997 ISBN 0-19-213965-7. PMC 36771508. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  9. ↑ Doniger, Wendy. (2014). On Hinduism.. Oxford University Press, USA ISBN 978-0-19-936008-6. PMC 870588575. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  10. ↑ Kesarcodi-Watson, Ian; Philosophy Documentation Center. (1978). «Hindu Metaphysics and Its Philosophies: Śruti and Darsána» International Philosophical Quarterly 18 (4): 413–432.  doi:10.5840/ipq197818440. ISSN 0019-0365. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  11. ↑ The Routledge handbook of contemporary philosophy of religion. 2015 ISBN 978-1-317-51592-0. PMC 907773465. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  12. ↑ Sharma, Arvind. (1990). A Hindu perspective on the philosophy of religion. Macmillan ISBN 978-1-349-20799-2. PMC 645086376. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  13. ↑ Bloomsbury companion to Hindu studies. 2014 ISBN 978-1-4725-6717-8. PMC 864899285. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  14. ↑ Olson, Carl. (2007). The many colors of Hinduism : a thematic-historical introduction. Rutgers University Press ISBN 978-0-8135-4067-2. PMC 71810118. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  15. ↑ Indian philosophy : a collection of readings. Garland 2000 [i.e.] 2001 ISBN 0-8153-3609-8. PMC 44914158. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  16. ↑ Grimes, John A.. (1996). A concise dictionary of Indian philosophy : Sanskrit terms defined in English. (New and rev. ed. argitaraldia) State University of New York Press ISBN 0-7914-3067-7. PMC 34410952. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  17. ↑ Modern Indian interpreters of the Bhagavadgita. State University of New York Press 1986 ISBN 0-88706-297-0. PMC 13823252. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  18. ↑ (Ingelesez) «Bhagavadgita | Definition, Contents, & Significance | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  19. ↑ (Ingelesez) Acharya, Madhava. (2020-09-16). The Sarva-Darsana-Samgraha, Or Review of the Different Systems of Hindu Philosophy. Alpha Editions ISBN 978-93-5415-333-4. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  20. ↑ a b Indian pilosophy : a collection of readings. Volume 4, Philosophy of Religion. 2001 ISBN 978-1-135-70322-6. PMC 861081750. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  21. ↑ Bhaṭṭācārya, Rāmakr̥shṇa. (2011). Studies on the Cārvāka/Lokāyata. ISBN 978-0-85728-992-6. PMC 782044598. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  22. ↑ Basham, A. L.. (2002). History and doctrines of the Ājīvikas : a vanished Indian religion. Motilal Banarsidass ISBN 81-208-1204-2. PMC 499955602. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  23. ↑ Jayatilleke, Kulatissa Nanda. (1980). Early Buddhist theory of knowledge. Motilal Banarsidass ISBN 81-208-0619-0. PMC 7844123. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  24. ↑ Dundas, Paul. (2002). The Jains. (2nd ed. argitaraldia) Routledge ISBN 0-203-39827-0. PMC 252916273. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  25. ↑ Hemacandra. (1998). The lives of the Jain Elders. Oxford University Press ISBN 0-19-283227-1. PMC 38016671. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  26. ↑ a b Umāsvāti, approximatelyapproximately 219. (1994). That which is = Tattvārtha Sūtra. HarperCollinsPublishers ISBN 0-06-068985-4. PMC 30438277. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
  27. ↑ Jaini, Padmanabh S.. ((2001 printing)). The Jaina path of purification. (1st pbk. ed. argitaraldia) Motilal Banarsidass ISBN 81-208-0700-6. PMC 50996235. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).

Kanpo estekak

Read other articles:

2022 Indianapolis Colts season

70th season in franchise history 2022 Indianapolis Colts seasonOwnerJim IrsayGeneral managerChris BallardHead coachFrank Reich (fired November 7; 3–5–1 record)Jeff Saturday (interim; 1–7 record)Home fieldLucas Oil StadiumResultsRecord4–12–1Division place3rd AFC SouthPlayoff finishDid not qualifyPro BowlersG Quenton NelsonUniform ← 2021 Colts seasons 2023 → The 2022 season was the Indianapolis Colts' 70th in the National Football League (NFL), their 39th in...

 

Hum Hain Rahi Pyar Ke

Hum Hain Rahi Pyar KeSampul DVDNama lainहमHdzbg हैं राही प्यार केSutradaraMahesh BhattProduserTahir HussainSkenarioAamir KhanRobin Bhatt (juga Dialog)CeritaRobin Bhatt,Sujit SenPemeranAamir KhanJuhi ChawlaSharokh BharuchaKunal KhemuBaby AshrafaPenata musikLagu: Nadeem-Shravan Musik Latar: Shyam SurenderSinematograferPravin BhattPenyuntingSanjay SanklaPerusahaanproduksiTahir Hussain EnterprisesDistributorT. V. Films Pvt LtdTanggal rilis 23 Juli 1993&...

 

Resident Evil: Operation Raccoon City

2012 video gameResident Evil:Operation Raccoon CityEuropean cover artDeveloper(s)Slant Six GamesCapcomPublisher(s)CapcomDirector(s)Andrew SantosTuomas PirinenProducer(s)Peter Doidge-HarrisonProgrammer(s)Alan BuciorArtist(s)Barry McDougallWriter(s)Amanda DoironComposer(s)Shusaku UchiyamaSeriesResident EvilPlatform(s)PlayStation 3Xbox 360Microsoft WindowsReleasePlayStation 3, Xbox 360NA: March 20, 2012AU: March 22, 2012EU: March 23, 2012JP: April 26, 2012Microsoft WindowsEU: May 18, 2012NA: Ma...

Hunter of Stars

2013 song by Sebalter Hunter of StarsSingle by Sebalterfrom the album Day of Glory ReleasedDecember 2, 2013GenreFolk rock, indie folkLength2:59Songwriter(s)Sebastiano Paù-LessiSebalter singles chronology Hunter of Stars (2013) Saturday (2014) Eurovision Song Contest 2014 entryCountrySwitzerlandArtist(s)SebalterLanguageEnglishComposer(s)Sebastiano Paù-LessiLyricist(s)Sebastiano Paù-LessiFinals performanceSemi-final result4thSemi-final points92Final result13thFinal points64Entry chronology...

 

Allium tuolumnense

Allium tuolumnense Klasifikasi ilmiah Kerajaan: Plantae Divisi: Tracheophyta Kelas: Liliopsida Ordo: Asparagales Famili: Amaryllidaceae Genus: Allium Spesies: Allium tuolumnense Nama binomial Allium tuolumnense(Ownbey & Aase ex Traub) S.S.Denison & McNeal Allium tuolumnense adalah spesies tumbuhan yang tergolong ke dalam famili Amaryllidaceae. Spesies ini juga merupakan bagian dari ordo Asparagales. Spesies Allium tuolumnense sendiri merupakan bagian dari genus bawang Allium.[1&#...

 

Value (ethics and social sciences)

Personal value, basis for ethical action Values redirects here. For other uses, see Value (disambiguation). Part of a series onEthics Outline Category Index Schools Absolutism Confucianism Deontology Epicureanism Error theory Intuitionism Moralism Nihilism Non-cognitivism Particularism Perspectivism Projectivism Realism Anti-realism Relativism Rousseauism Stoicism Subjectivism Taoism Transcognitivism Universalism Utilitarianism Concepts Authority Autonomy Common sense Compassion Conscience Co...

Fuchengmen station

Beijing Subway station Fuchengmen阜成门PlatformGeneral informationLocationFuchengmen (West 2nd Ring Road and Fuchengmen Outer Street [zh] / Fuchengmen Inner Street [zh])Xicheng District, BeijingChinaOperated byBeijing Mass Transit Railway Operation Corporation LimitedLine(s)     Line 2Platforms2 (1 island platform)Tracks2ConstructionStructure typeUndergroundAccessibleYesOther informationStation code203HistoryOpenedSeptember 20, 1984&#...

 

Flumpool

Japanese rock band This biography of a living person needs additional citations for verification. Please help by adding reliable sources. Contentious material about living persons that is unsourced or poorly sourced must be removed immediately from the article and its talk page, especially if potentially libelous.Find sources: Flumpool – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (July 2010) (Learn how and when to remove this message) flumpoolflumpool...

 

Bonnœil

BonnœilcomuneBonnœil – Veduta LocalizzazioneStato Francia Regione Normandia Dipartimento Calvados ArrondissementCaen CantoneFalaise TerritorioCoordinate48°55′N 0°22′W / 48.916667°N 0.366667°W48.916667; -0.366667 (Bonnœil)Coordinate: 48°55′N 0°22′W / 48.916667°N 0.366667°W48.916667; -0.366667 (Bonnœil) Superficie7,06 km² Abitanti117[1] (2009) Densità16,57 ab./km² Altre informazioniCod. postale14700 Fuso ora...

Tonsur

Tonsur di RomaTonsur adalah praktik pemotongan rambut bagi para klerus Katolik sebagai tanda penerimaan golongan mereka pada ordo-ordo tertentu sesuai panggilan masing-masing untuk mengabdi kepada Allah dan gereja.[1] Pada upacara ini para uskup memotong sedikit rambut sebagai lambang meninggalkan dunia profan atau keduniawian.[1] Di beberapa negara, upacara ini dilakukan dengan cara para imam tetap memotong rambut sampai pada ubun-ubun sebesar lingkaran 2 cm atau semuany...

 

Стеллерова корова

† Стеллерова корова Муляж стеллеровой коровы в Лондонском музее естествознания Научная классификация Домен:ЭукариотыЦарство:ЖивотныеПодцарство:ЭуметазоиБез ранга:Двусторонне-симметричныеБез ранга:ВторичноротыеТип:ХордовыеПодтип:ПозвоночныеИнфратип:Челюстно...

 

Compass Group

British foodservice company Not to be confused with Compass, Inc. or Compass (think tank). Compass Group plcFormerlyCompass Demerger Limited (September–November 2000)[1]Company typePublic limited companyTraded asLSE: CPGFTSE 100 ComponentIndustryFoodserviceFounded1941; 83 years ago (1941)HeadquartersChertsey, England, UKKey peopleIan Meakins (Chairman)Dominic Blakemore (CEO)[2]Revenue £31.028 billion (2023)[3]Operating income £1.891 billion (...

La Opinión A Coruña

La Opinión A Coruña Tipo Periódico diarioPaís España EspañaSede La CoruñaÁmbito de distribución RegionalFundación 4 de octubre de 2000, 23 añosGénero Información generalIdioma EspañolPropietario(a) Prensa IbéricaSitio web laopinioncoruna.es[editar datos en Wikidata] La Opinión A Coruña es un diario de información general cuya área de distribución es la provincia de La Coruña. Inició su publicación el 4 de octubre de 2000, por lo que es uno de los per...

 

Contraposition

Mathematical logic concept In logic and mathematics, contraposition, or transposition, refers to the inference of going from a conditional statement into its logically equivalent contrapositive, and an associated proof method known as § Proof by contrapositive. The contrapositive of a statement has its antecedent and consequent inverted and flipped. Conditional statement P → Q {\displaystyle P\rightarrow Q} . In formulas: the contrapositive of P → Q {\displaystyle P\righta...

 

Världsmästerskapet i ishockey för herrar 2017

Världsmästerskapet i ishockey för herrar 2017Datum5–21 maj 2017DeltagareNationer i kvalInget kvalNationer ihuvudmästerskap16VärdskapLand Frankrike  TysklandSpelplatser2Placeringar Guld Sverige Silver Kanada Brons RysslandÖvrigtMatcher64Mål355Publik686 391 (10 725 per match)Flest målKutjerov, Gusev, Nylander (7)Flest poäng Artemij Panarin (17)MVP William Nylander← 2016 Ryssland Danmark 2018 → Tre Kronor firas på Sergels torg efter VM-guldet...

Letterboxd

Social cataloging service for films Not to be confused with Letter Boxed. LetterboxdType of siteSocial cataloging application for filmsAvailable inEnglishHeadquartersAuckland, New ZealandOwnerTiny (60%)Founder(s)Matthew BuchananKarl von RandowKey peopleGemma Gracewood (editor-in-chief)URLletterboxd.comCommercialYesRegistrationOptional to viewRequired to useUsers12 million (February 2024)LaunchedOctober 2011; 12 years ago (2011-10)Current statusActive Lett...

 

Samoa at the 2015 Pacific Games

Sporting event delegationSamoa at the2015 Pacific GamesIOC codeSAM4 July 2015 (2015-07-04) – 18 July 2015 (2015-07-18)Competitors405 in 19 sportsFlag bearerEle OpelogeMedalsRanked 5th Gold 17 Silver 23 Bronze 11 Total 51 Pacific Games appearances19631966196919711975197919831987199119951999200320072011201520192023← 2011 2019 → Samoa competed at the 2015 Pacific Games in Port Moresby, Papua New Guinea from 4 to 18 July 2015. Samoa listed 405...

 

Catholic Church in Finland

Part of a series on theCatholic Church by country Africa Algeria Angola Benin Botswana Burkina Faso Burundi Cameroon Cape Verde Central African Republic Chad Comoros Democratic Republic of the Congo Republic of the Congo Djibouti Egypt Equatorial Guinea Eritrea Eswatini Ethiopia Gabon Gambia Ghana Guinea Guinea-Bissau Ivory Coast Kenya Lesotho Liberia Libya Madagascar Malawi Mali Mauritania Mauritius Morocco Mozambique Namibia Niger Nigeria Rwanda São Tomé and Príncipe Senegal Seychelles ...

Bedchester

Hamlet in Dorset, England Human settlement in EnglandBedchesterBedchesterBedchesterLocation within DorsetOS grid referenceST852175Civil parishFontmell MagnaDistrictNorth DorsetShire countyDorsetRegionSouth WestCountryEnglandSovereign stateUnited KingdomPost townSHAFTESBURYPostcode districtSP7Dialling code01747PoliceDorsetFireDorset and WiltshireAmbulanceSouth Western UK ParliamentNorth Dorset List of places UK England Dorset 50°57′22″N 2°12′40″W&#x...

 

List of Pakistani films of 2006

List of Pakistani films by year 2006 Cinema of Pakistan List of Pakistani films Pakistani Animation Highest Grossing Pre 1950 1950s 1950 1951 1952 1953 19541955 1956 1957 1958 1959 1960s 1960 1961 1962 1963 19641965 1966 1967 1968 1969 1970s 1970 1971 1972 1973 19741975 1976 1977 1978 1979 1980s 1980 1981 1982 1983 19841985 1986 1987 1988 1989 1990s 1990 1991 1992 1993 19941995 1996 1997 1998 1999 2000s 2000 2001 2002 2003 20042005 2006 2007 2008 2009 2010s 2010 2011 2012 2013 20142015 2016 2...