Harreman arriskutsuak
1796ko edizioaren ilustrazioa
Datuak
Idazlea	Pierre Choderlos de Laclos (1782)
Argitaratze-data	1782ko martxoaren 23
Generoa	Eleberria
Jatorrizko izenburua	Les Liaisons dangereuses
Herrialdea	Frantzia
OCLC	38329978
Euskaraz
Izenburua	Harreman arriskutsuak
Itzultzailea	Jon Muñoz Otaegi
Argitaratze-data	1997
Bilduma	Literatura Unibertsala
Orrialdeak	533
ISBN	8483250403

Harreman arriskutsuak (frantsesez: Les Liaisons dangereuses, le ljɛ.zɔ̃ dɑ̃.ʒə.ʁøz ahoskatua) Pierre Choderlos de Laclosek 1782 urtean argitaratutako eleberria da. Gutunez osatutako liburua da. XVIII. mendean, bi noble frantsesen arteko lizunkeriak kontatzen ditu. Sekretuak, gezurrak, xantaia, sexua eta laguntasun oso arriskutsu batzuk. Literatura frantsesaren maisulan bat da.

Merteuilko markesak eta Valmont bizkondeak, aurretik maitaleak, bizi diren sozietate pribilegiatuarekin jolasten dute. Gutun bidez, beren konkistak eta amodioak kontatzen dituzte. Berak aurkariak izateaz gainera, lagunak ere badira, baina desberdinak dira. Valmont bizkondea gizonezkoa da, eta horregatik, lizuna izan daiteke ondoriorik gabe. Merteuilko markesari idazten dizkion gutunak beraren abenturen kontaketa baino ez dira. Markesak, ordea, ez du gizonaren askatasuna. Bizkondeari aurka egiteko bere abentura lizunetan, markesak zuhurkeriaren arma erabili behar du. Gizarte-estatusa (markesa da), ezkon-posizioa (alarguna da) eta sexua (emakumea da, gizonezkoen mundu batean) direla eta, beste teknika batzuk erabili behar ditu. Garaiko moralari jarraitu behar dio, behintzat irudi hori eman behar du.

Laclos 1779an hasi zen Harreman arriskutsuak idazten, Aix uhartean egon zen bitartean, eta 1781ean bukatu zuen, agintari militarrek eman zioten sei hilabeteko oporraldia bitartean, liburu horrek emango ziolakoan gerrak ukatzen zion aintza. Tillyko kondeak bere Oroitzapen Liburuan ematen du Laclosen asmoen eta iritzien herri, Laclosek herak esan zizkion hitzen bidez: «...inork entzungo ez zituen hil-eresi batzuk ondu eta irakurleen eta neronen onerako sekula inprimatuko ez diren neurtitzak idatzi ondoren, eta ez aitzinamendu handirik ez omen handirik ekarriko zidan lanbide bat ikasi ondoren, ohiko bidetik aterako zen liburu bat idaztea erabaki nuen, zarata handia egingo zuen liburu bat, ni hil ondoren haren oihartzunak lurraren gainean iraun zezan».

Harreman arriskutsuak, beraz, militar etsi eta gogaitu baten obra anbizio handikoa da, 1782an argitaratua, Durand argitaratzailearen etxean, lau liburukitan. Lehenengo argitaraldia 2.000 alekoa izan zen, eta berehala agortu zen. Handik gutxira, Durand jaunak heste argitaraldi bat egin zuen.

1782ko urte hartan bertan, jatorrizko argitaraldiaz eta bigarren argitaraldi zuzenduaz bestalde, liburuak heste zazpi argitaraldi izan zituen. 1784tik 1796ra, Laclos bizi zelarik alegia, beste hamabi argitaraldi egin ziren, haina Laclosek arestian aipatutako lehenengo biak baizik ez zituen onartu, eta beste guztiak gaitzetsi. Berehala nobela horrek sekulako arrakasta izan zuen, eta eskandalu handia sortu; haren oihartzunak zeharo gainditu zuen Laclosen itxaropena.

Eta agintariek haren aurka hartu zituzten neurriek areagotu baizik ez zuten egin liburuaren ospea.

Harreman arriskutsuak nobela psikologikoen obra aitzindaria da, gutun bidezko nobelen eta literatura libertinoaren ekarria bildu zituen, eta, intriga eta azpijokoa ardatz harturik, XVIII. mendeko emakumeen egoera salatu zuen, eta gizon-emakumeen arteko aginpidezko harremanetan sakondu.

Gaizkiaren eta azpijokoaren gaia -XVIII. mendeko nobelagintzan maiz agertzen dena- da Laclosek landu zuen alderdietako bat, bere pertsonaia nagusien kidetasun misteriotsuak elkarrekin egindako txikizioak dira nobela horren oinarria; ez dira, ordea, txikizio fisikoak, psikologikoak baizik, baina hargatik maiz eragiten dute biktimen etsipena, lur-jotzea eta heriotza. XVIII. mendeak, Argien eta Arrazoiaren mendeak, oso kontuan hartua zuen orobat eromenaren arazoa, eta interes horren lekukotasuna ageri da nobela honetan ere.

Harreman arriskutsuak nobelan erlijioaren itzala nonahi nabari da: erlijio katolikoko sakramentu batzuen, eta batez ere erlijiozko mintzairaren aipamena eta eragina. Ez bakarrik erlijioari atxikiak ageri diren pertsonaietan, baita libertinoengan ere, eta askoz harrigarriagoa eta eragingarriagoa da libertinoek erlijiozko mintzairaz egiten duten erabilera, deboziozko mintzairaren imitazioa, heren asmoen arabera trebe erabiltzeko. Nobelaren izenburuak berak ere deboziozko mintzairaren aipua dakar. Politikaren erretorika oraindik nagusitu ez zen garai hartan, galderak, errepikapenak eta sermoien erretorikak berezko dituen gisa horretako baliabideak Laclosek ezin hobeki erabili zituen. Kontuan hartzekoak dira, halaber, aitortzaren eta oliadurako sakramentuaren aipamen garbiak. Aitortzak eragina du gertakarien bilakaeran, eta pertsonaia batzuek berariaz erabiltzen dute beren probetxurako. Nobela horren oinarria den gutun bidezko harremana bera ere etengabeko aitortza baten gisara uler liteke. Erlijioari dagokionez, nobela honek kritika zorrotza egiten dio orobat erlijioa ardatz zuten garai hartako ohiturei eta batez ere emakumeen heziketari. Ironiaz eta erlijiozko mintzaira bere gisara erabiliz eta irauliz, Laclosek gogor kritikatu zuen erlijioaren itzala gailendua zitzaion eta, Frantziako Iraultzaren bezperan, gainbeheran zegoen gizarte hura, nahiz batzuetan erreparatua zion eta men egin zion mintzaira horren edertasunari.

Idazketa hera da nobela honetako pertsonaiak definitu eta gorpuzten dituena. Gutun bidezko nobela bat denez, pertsonaiek idatzi egiten dute, eta norberaren idazkeraren eta besteen idazkeraren arteko tirabirak, estiloak alegia, definitzen du pertsonaia bakoitza, idazketaren bidez kontatzen diren gertakariek, gogoetek eta asmoek bezainbat. Idazketarik ezak, egileak batzuetan ohartarazten duenez halako eta halako gutuna errepipenaren beldurrez edo interesgarria ez delakoan ez argitaratu izanak, nahiz gutun hori existitzen den eta pertsonaiek aintzat hartua duten, irakurlearen jakin-mina akuilatzen du, eta zehatz adierazita ez dauden gertaerak eta irtenbideak iradokitzen dizkio. Alde horretatik, aipagarria da, irakurlea konplize eginik, Laclosen nobelak duen gaurkotasuna eta modernotasuna.

Azpimarratzekoa da nobela horretan gutuna bera gertakizun bat dela eta hondamena dakarrela behin baino gehiagotan. Gutuna berez da arriskutsua, norbaiti adierazi nahi zaion baina beste norbaiti ezkutatu nahi zaion zerbaiten froga. Gutuna hilgarria da, gainera. Nobela horretan gutun diktatu asko dago, eta horrek baliabideak ematen dizkio idazleari; gutuna irakur lezake gutuna bidalia izan ez zaion beste norbaitek ere, eta gutunaren sinatzailea ez da beti izaten gutuna idatzi duen pertsona bera.

Pertsonaia-arketipoak sortu bainoago, Laclosek idazketa-arketipoak sortu zituen, eta, jakina, idaztankera horien arteko nahasketa egin zuen. Estiloen arteko kontrasteak edo errepikapenak efektu bereziak sortzen ditu, eta horretarako Laclosek bikain erabili zuen gutunen hurrenkera edo ordenamendua.

Azkenik, nobela honetako guztiz pertsonaia arauz kanpoko bat dago aipatu beharra: Merteuileko markesa; nobela osoan zehar hura da beti gertakizunen eragile eta sortzaile, eta jokabide hori ez dator inondik ere bat XVIII. mendeko gizarteak emakumeari utzia zion rolarekin (puntu horri dagokionez ,argigarria da Merteuileko markesak LXXXI. gutunean bere bizitzaz, bere pentsaeraz eta bere arauez egiten duen kontaketa).

• Merteuil markesa: oso pertsonaia konplexua da, anbiguoa eta misteriotsua, eta, aldi berean, indar handikoa. Oso gutxi dakigu bere iraganaz. Gazte ezkondua eta azkar alargundua, dirutza handia du. Gizonezkoek eta unean uneko gizarteak erabat zaurituta eta gutxietsita sentitu den emakumea da, eta erresumina eragiten dio. Nahi duen bizimodua egin eta gizarte guztiz patriarkalean inor ez menderatzea erabakita, azkenean makina hotz eta kalkulatzaile bihurtu da. Eleberrian zehar, amodio abenturak berarentzat konkistak, botere jokoak besterik ez direla deskubritzen dugu, non berak nahi bezala egiten eta desegiten dituen. Hala ere, makiaveliar azpijoko guztiak eta bere ohitura libertinoak gorabehera, bere ohorea bertutearen itxurapean gordetzea lortzen du. Bere disimulu-gaitasuna, zeinaren gainean oinarritzen baita bere ospe guztia, hain da handia, ezen bere biktimekin isilmandatari gisa jokatzen baitu. Iraganean Valmonten maitalea izan zen, hari aurre egiteko eta are menderatzeko gai zen emakume bakarra izan zelarik, eta honek inoiz maitatu duen emakume bakarra, Tourvel andrea, abandonatzea lortu zuen. Merteuilek Valmontekin harreman tirabiratsua du kontakizun osoan zehar, bere laguna eta aliatua izatearen eta bere arerioa eta etsaia izatearen artean. Merteuilek Valmont menderatu nahi du, markesak izan nahi lukeen guztia ordezkatzen duelako Valmontek, beronek garaikur bat bezala ikusten duen bitartean. Bitxia bada ere, bizkondea izanen da haren zorigaitza ekarriko diona, Dancenyri haren gutuneria ezagutaraziko diona. Kontakizunak zehaztasun falta handia erakusten du Merteuilen ihesaren eta azken patuaren inguruan, pertsonaia lauso eta ia mitiko bihurtuz.

• Valmont bizkondea: limurtzaile ezaguna da, eta jarrera horretan berresten du bere burua, eta haren bidez adierazten du bere nagusitasun-sentimendu nartzisista, mespretxatzen duen gizarte baten aurrean. Bere obsesio handiena emakumeak konkistatzea da, eta horretarako maitasun-estrategia sofistikatuak erabiltzen ditu, gezurrera edo manipulaziora jotzea zalantzan jarri gabe. Bere biktimak dibertimendu gisa erabiltzen ditu, eta gero utzi egiten ditu. Merteuil markesaren maitale izan zen behiala, eta Merteuilek bere nahimenaren mende jartzen du beti. Markesak ere Valmontekiko sentimenduak dituela dirudi, baina tematu egiten da hura etengabe probatzera, bizkondek bere gogokoena dela erakutsiko diolakoan. Joko arriskutsu horrek bien arteko gerra sortuko du azkenean, Valmont bere amaiera tragikora eramanez. Eleberrian zehar Valmonten aldaketa garrantzitsu bat ikus dezakegu eta, berak jakin gabe, bere tranpan harrapaturik amaituko da, Tourvelekin oharkabean maitemintzean, Merteuilen probokazioei erantzutean galduko duena. Obrako analisi batzuetan, Valmonten heriotza inmolazio ekintzatzat ere hartzen da, pertsonaiari gizatasun joera emanez eta bere kontrapuntu femeninotik, Merteuiletik, bereiziz.

• Tourvel andrea: hogeita bi urteko emakume gazte ezkondua, bertutearen adibide arketipikoa. Hala ere, obran zehar, izaera propioa duen pertsonaia bat bezala agertuko da, non kualitate eta akatsak ikus daitezkeen. Hark, zintzotasuna predikatzen baitu eta haren irudi gisa agertzen baita, azkenean Valmonten eskariei men egiten die. Tourvel andrearen karakterizazioaren faktore nagusietako bat bizkondearenganako sentimenduen iratzartze progresiboa izango da, bai eta sentimendu horiek erreprimitzeko ahalegin desesperatua ere. Barne gatazka honek kontakizuneko pertsonaiarik dualenetako bat bihurtzen du, bere uste moralen eta Valmontenganako maitasunaren artean ezartzen den polaritatea dela eta. Tourvel andrea egoerak gainditzen duen biktima da. Bere printzipioen traiziotzat hartzen duena gainditzeko gai ez denez, hil egingo da azkenean komentu batean. Pertsonaia honek moral zurrunenaren eta maitasun pasional eta basatienaren arteko talka irudikatzen du, baita bi emozioak batera egotearen ezintasuna ere.

• Cécile de Volanges: hamabost urteko gaztetxoa, komentu batean hezia, non inozentzian eta ezjakintasunean hazi den. Amak Gercourteko kondearekin ezkondu nahi du. Cécile ez da inoiz agertzen bere borondate propioa duen pertsonaia bezala, baizik eta eleberriaren hasieratik bertatik manipulatu eta erabiltzen dute, lehenik bere amak eta ondoren Merteuilek eta Valmontek. Bere konpromisoak eleberriaren ekintza sorrarazten du, Merteuilek bere maitale ohiaz (Gercourteko kondea) mendekatzea erabakitzen baitu, bere emaztegaia emakume galdu bihurtuz. Markesak mendekurako tresna soil bat gisa ikusten du Volanges gaztea. Era berean, bizkondearentzat beste klausula bat besterik ez da Merteuilekiko tratuan. Cécile Danceny zaldunarekiko maitasun errugabearen eta Valmontekin duen harreman libidinosaren artean banatuko da obran zehar. Cécile gero eta gehiago barneratzen da libertinoaren sexu-jokoen unibertsoan, eta, azkenean, erabateko esklabo bihurtzen da, jakin ere egin gabe. Eleberriaren amaieran, Dancenyk Cécileren eta Valmonten arteko harreman sekretua deskubritu ondoren, eta bigarrenaren heriotza zorigaitzean gertatu ondoren, neska komentu batean sartuko da.

• Danceny zalduna: Fortunarik gabeko noblea, Maltako ordenakoa. Cécile ezagutzen du Merteuil andrearen etxean eta berehala maitemintzen da. Markesak hala eskatuta, neska gaztearen kantu- eta harpa-maisu bihurtuko da, eta, horri esker, neskarekin gutunak trukatu ahal izango ditu, instrumentuaren soken artean ezkutatuz. Haren gutunak eten egiten dira denbora batez, Cécilek jakin gabe, Merteuilek amari (Volanges andrea) sekretuaren berri eman ondoren. Merteuilen eta, oraingoan ere, Valmonten partehartzeari esker berrabiatzen da harremana. Dancenyk harreman bat hasten du Merteuile markesarekin, zeina haren isilmandataririk handiena bilakatzen baita, hark Cécilerentzat dituen asmoen berririk izan gabe, ez eta, jakina, Cécileren eta bizkondearen arteko harremanaren berririk ere. Azkenean, Merteuilek jakinaraziko dio egia, jelosiengatik. Dancenyk, Valmonten traizioaz biziki atsekabeturik, bere adiskidetzat baitzuen, duelu baten erronka jotzen dio, non Valmont hil egiten baita. Hala ere, hil baino lehen, Dancenyri ematen dio Merteuilekin duen gutuneria, non bere egiazko izaera agerian gelditzen baita. Dancenyk argitara emango du, markesaren ospea betiko suntsituz, eta Cécilerekin hautsiko du, Maltara joanen delarik azkenik.

• 1959 : Les Liaisons dangereuses, Roger Vadimek zuzendua, Jeanne Moreauk (Merteuil markesa), Gérard Philipek (Valmont), Annette Vadimek (Tourvel andrea), Jeanne Valériek (Cécile de Volange) eta Jean-Louis Trintignantek (Danceny) antzeztua.
• 1989 : Dangerous Liaisons, Stephen Frearsek zuzendua, Glenn Closek (Merteuil markesa), John Malkovichek (Valmont), Michelle Pfeifferrek (Tourvel andrea), Uma Thurmanek (Cécile de Volanges) eta Keanu Reevesek (Danceny) antzeztua.
• 1989 : Valmont, Miloš Formanek zuzendua, Colin Firthek (Valmont), Annette Beningek (Merteuil markesa), Meg Tillyk (Madame de Tourvel), Fairuza Balkek (Cécile de Volanges) eta Henry Thomasek (Danceny) antzeztua.
• 1999 : Cruel Intentions, Roger Kumblek zuzendua, Manhattanera aldatua, Ryan Phillippek (Sebastian Valmont), Sarah Michelle Gellarrek (Kathryn Merteuil), Reese Witherspoonek (Annette Hargrove), Selma Blairrek (Cecile Caldwell) eta Joshua Jacksonek (Blaine Tuttle) antzeztua.
• 2000 : Cruel Intentions 2, Roger Kumblek zuzendua, berriro Manhattanera aldatua, Robin Dunnek (Sebastian Valmont), Amy Adamsek (Kathryn Merteuil), Sarah Thompsonek (Danielle Sherman) eta Keri Lynn Prattek (Cherie Claymon) antzeztua.
• 2003 : Untold Scandal, E J-yongek zuzendua. Hego Koreara aldatua, Bae Yong-junek eta Lee Mi-sukek antzeztua.
• 2012 : Dangerous Liaisons, Jin-ho Hurek zuzendua. Shangaira aldatua eta Ziyi Zhangek, Dong-kun Jangek eta Cecilia Cheungek antzeztua.

• Laurent de Graeve, Le mauvais genre, Éditions du Rocher, 2000
• Camille de Peretti, Nous sommes cruels
• Sarah K, Connexions Dangereuses, Parution : 2002

Berridatzia:

• Manuel Puig (1932-1990), Boquitas pintadas (1969), Bartzelona, « Biblioteca de Bolsillo », Seix Barral, 1985
• Heiner Muller, Quartett.

• 1980 : Les Liaisons dangereuses, Charles Brabanten telefilma, Claude Degliameek (Merteuil markesa), Jean-Pierre Bouvierrek (Valmont) eta Maïa Simonek (Madame de Tourvel) antzeztua;
• 1989 : Les Liaisons dangereuses, Canal+en parodia
• 1991 : Les Liaisons vachement dangereuses, Antenne 2en parodia
• 2003 : Les Liaisons dangereuses, Josée Dayanek zuzendua, Catherine Deneuvek (Merteuil markesa), Rupert Everettek (Valmont), Nastassja Kinskik (Madame de Tourvel) Cyrille Thouveninek, (Hugo/Ludovic), Danielle Darrieuxek eta Leelee Sobieskik antzeztua.

• 1834 : Les Liaisons dangereuses, Ancelot eta Xavierrena.
• 1987 : Quartett, Heiner Müllerrena.
• 1987 : Les Liaisons dangereuses, Howard Daviesena
• 1988 : Les Liaisons dangereuses Christopher Hamptonena
• 2000 : Les Liaisons dangereuses Didier Sandreena
• 2008 : Les Liaisons dangereuses, Christopher Hamptonena
• 2010 : Les Liaisons dangereuses, Régis Mardon eta Pascal-E. Luneaurena
• 2011 : Les Liaisons dangereuses, Joël Côtérena
• 2012 : Les Liaisons dangereuses, John Malkovichena
• 2012 : Les Liaisons dangereuses, Christopher Hamptonena

• 1974 : Les Liaisons dangereuses, Claude Preyren opera
• 1991 : Les Liaisons Dangereuses, Frédéric Châteauren abestia
• 1992 : Beyond My Control, Mylène Farmerren abestia.
• 2003 : Liaisons Tropicales, Alfredo Ariasen musikala

• Choderlos de Laclos, Pierre, Harreman arriskutsuak, itzultzailea: Jon Muñoz, Ibaizabal, 1997, armiarma.eus