Henri-René-Albert-Guy de Maupassant Miromesnil-go gazteluan edo NormandiakoFécamp herrian jaio zen, 1850eko abuztuaren 5ean, ez baita gauza segurua.
Hamabi urte zituelarik, gurasoak bereizi egin ziren, eta bi semeak amarekin geratu ziren Fécampen. Gurasoen arteko iskanbilak eta liskar bortitzak barren-barrenean markaturik geratu ziren harengan. Hamahiru urte zituela, Yvetoteko elizaren eskolan sartu zuen amak, ikasketak egin zitzan, eta han aritu zen hemezortzi urterekin bertso gordin batzuengatik kanpora bota zuten arte.
Udako oporrak Étretaten igarotzen zituen amonarekin. Étretateko bainutegia bolada bete-betean zegoen urte horietan, eta han biltzen ziren kazetariak, idazleak, margolariak: Corot, Courbet, Monet... Han Charles Swinburne olerkari ingelesa itotzetik salbatu zuen: horren esker onez emandako bazkarian tximu xigortua janarazi, eta Maupassanten ipuinetan behin baino gehiagotan aipatzen den larrutuaren eskua opari gisa eman ziona. Swinburne olerkari madarikatuaren itzala izan zen, hain zuzen, Schopenhauer filosofoarenarekin batera, Maupassanten barne-bidaietako beste bidelagun nagusietako bat.
Elizaren eskolatik bota eta 1869anParisazuzenbide-ikasketak egitera joan bitartean, RouengoCorneille Lizeoan erretorikako ikasle egin zituen hamalau hilabeteak erabakigarriak izan ziren Maupassanten bizitzan. Orduan ezagutu zituen bere literaturako bizitzaren nondik norakoak markatu zizkioten bi pertsonak: Louis Bouilhet olerkaria eta Gustave Flaubert, Maupassanten amaren eta haren familiaren aspaldiko adiskidea. Haiekin, sarri-sarri Rouenera joan eta auzo ilunetako fama txarreko kaleetan ibiltzea atsegin izan zuen.
Helduaroa
Jean Béraud: Parisko Boulevard St. Denis 1875-1890 aldeanBoule-de-Suif eleberriaren azala.
1870eko udan, Frantzia-Prusia Gerrak harrapatu zuen, eta soldadu egon zen 1872ko azarora arte. Esperientzia gogorrak igaro behar izan zituen, ipuin eta istorio askotan aipatu zituenak: Boule-de-Suif (Mari Gizen), Mademoiselle Fifi (Fifi andereñoa), La Mère Sauvage, Le Père Milon, Deux Amis, banaka batzuk baizik ez aipatzearren.
Garai horretarako erabaki sendoa zuen literatura idazten jarduteko. Bizibidea izateko, Itsas Armadako Ministerioan sartu zen funtzionario (1872-1878), eta gero Irakaskuntza Publikoko Ministerioan (1878-1880). Esperientzia luze aspergarri horretan ikasiak sarritan agertu ziren haren obretan, Bel-Amin eta Parisko ipuin-zikloan, batez ere.
Bitartean, Flaubert Maupassanten karrera literarioa bultzatzeko prest agertu zen. Bi baldintzarekin: etenik gabe idaztekoa, eta esan arte ez argitaratzekoa. Maupassantek gogoz onartu zuen egitarau gogor hori, eta zintzo bete ere, bete zuen, ia salbuespenik gabe. Lan, ikasketa, kirol eta lagunarteko jostaketarako urteak izan ziren haiek, gizon azkar, indartsua baitzen Maupassant: igerilari trebea, arraunlari bizkorra, jostatzeko zalea. 1877rako, sifiliaren seinaleak agertu zitzaizkion: gaitz horrek heriotzaraino lagundu zion.
1880ko apirilean, azkenik, Flaubertek argitaratzeko baimena eman zion. Aldi berean argitaratu zituen, alde batetik, poema-liburu bat, kritikak goraipatua, eta Zolak antolatutako Soirées de Medan (Medango arratsak) talde-lana, Zolaren beraren eta Huysmans, Ceard, Hennique eta Alexisen beste zenbait lanez gainera, Maupassanten Boule-de-Suif (Mari Gizen) dakarrena. Flaubertek ordu arte Maupassanten lanei buruz oso iritzi zorrotza agertu zuen arren, maisulantzat goraipatu zuen lan berria. Orduantxe, ordea, 1880ko ekainaren 8an, Flaubert hil zen.
Mari Gizen bat-bateko arrakasta izan zen. Argitalpen-saila izan zuen oso aste gutxitan. Maupassantek Ministerioko lana utzi ahal izan zuen. Bat-batean ospetsu egin zen. Egunkariek eskuetatik kentzen zizkioten ipuinak eta kronikak. Handik aurrera literaturak, kazetaritzak eta bidaiek hartuko zuten Maupassanten denbora guztia. Kronikagile aritu zen Le Gaulois egunkarian, 1880tik 1888ra, Gil Blas egunkarian, 1881etik aurrera, eta, aldian behin, Le Figaro egunkarian. Ipuin eta eleberri guztiak egunkarietan argitaratu ziren, liburu gisa argitaratu aurretik.
Maupassantek arrakasta zuen gizarte-bizitzan: aberastua, ongi ordaindua (200-300 libera ordaintzen zizkioten kronikak, 1885az gero), ate guztiak zabalik. Osasunak ordea, ez zion lagundu: sasoiko gizona izana elbarritzen ari zen, gaztarotik zetorkion sifiliak eta amaren aldetik herentziaz zetorkion neurosirako joerak elkar indartuta. Perlesiaren izumenak, begietako arazoak, hotzerako sentiberatasunak, gaitzen kontra hartzen zituen bromuroen, eterren, opioaren gehiegikeriek ahultzen zuten, eta etsipenera eramaten. Beheraldi horren guztiaren, eromenerako bide horren kronika analitiko zehatz ohartuak dira garai horretan idatziz zihoan geroz eta kontaera ilunagoak, etsipenez beteagoak.
Sormena agortzen ari zitzaiola iruditu zitzaionean, egiaz erotu zen. 1882ko urtarrilaren lean bere buruaz beste egiten ahalegindu zen. Hilaren 7an Passyko erietxean sartu zuten, eta ez zen bere onera itzuli, hurrengo urteko ekainaren 6an, gorputz guztia perlesiak hartuta, hil zen arte. Zolak egin zuen haren hiletetan agur hitzaldia, Idazleen Elkartearen izenean.
Maupassanten lan literarioa
Hamabost ipuin-bilduma (hirurehundik gora ipuin), sei eleberri, hiru bidaia-liburu, bi antzerki-obra, ehunka kronika, hamabi urtetan. Eta hori guztia gizarte-harreman etengabeen eta bidaien artean. Datu soil horiek erakuts dezakete Maupassanten sormena, lanerako lehia zenbaterainokoa zen.
Esan daiteke Maupassanten bizitzak berak baldintzatzen diola obra. Ez da zuzenean Maupassanten autobiografia, oso gutxitan adierazten baititu zuzenean bere bizikizunak, baina Maupassanten obra gehienak haren barne-bidearen isla dirudi, ia hasieratik dituen gaien inguruan gero eta estuago korapilatua.
Obra laburrak dira, zati motzak, oso antzekoak, estiloaren bilakaera sumatzen ez zaienak, gai bertsuen inguruan moldatuak gehienak: gizakien arteko komunikazioaren ezintasuna, zoritxarreko maitasunak, familiaren desegitea, gerra, eromena, heriotza, gizarte hipokritaren kritika errukigabea. Gertaldien inguruneak ere ez dira asko: Normandiako laborariak, Parisko gizartea, bere handiki, funtzionario eta prostitutekin.
Azken urteetan, ordea, zertxobait aldatzen hasi zen Maupassanten produkzioa. Mesprezuaren lekua halako erruki-edo batek hartzen du, kritika sozial gutxiago ageri da, eta leku gehiago uzten zaie pertsonaien barne-dramei. Eta horretxen ondorioz, agian, ipuinen lekua eleberriek hartzen dute, gero eta gehiago: Une vie (1883, Bizitza bat), Bel-Ami (1885), Mont-Oriol (1887), Pierre et Jean (1888Pierre eta Jean), Fort comme la mort (1889, Heriotza bezain indartsu), Notre Cœur (1890, Gure bihotza).
Aldaketa horiek guztiak azalekoak dira, ordea, mamiarenak bainoago, mami bera baitago Maupassanten obra guztietan: gizonak gainetik kendu ezin duen eta beti zoritxarrera eramango duen patu gaiztoaren etsipen gero eta argiagoa. Maupassantek uste oso-osoa du tranpa bat dela itxaropena. Ezin da galdu harrapaturik gauzkan ilunpetik, barrunbe itxitik, libre irten eta askatuko garen esperantza, horretan ahalegintzen gara geure baliabide apurrez; baina lortu dugula uste dugun unean berean, bat-batean eta bortizki ixten zaigu itoko gaituen lakio absurdua.
Egiaz gizon eta libre izaten uzten digun patu gaizto hori bazter guztietan ageri da haren obran. Ez da definitzen, ordea, ez du itxura jakinik, Le Horlako (1887, Horla) lausotasuna bera izatera iristen da: norberaz kanpokoa baldin bada, ezin da ulertu; barnekoa baldin bada, ezin da menderatu.
Ezkortasun hori ez daiteke pareka, hala ere, haren garaiko gizarteak nozitu zuen mal du siècle harekin, gizartearen patua, gizartearen izaera eta etorkizuna eskuetatik joanak zituela sentitzen zuen gizarte hark nozitzen zuen etsipenarekin. Bestelako etsipen sakonagoa ageri da Maupassanten obretan, egilearen beraren nortasunean errotua.
Leku askotan arrazoitzen du Maupassantek patu irrazional hori, Schopenhauerren eragin aitortu batez. Hain zuzen ere, itxaropena tranpa den bezala, logika ere tranpa da. Harrapaturik gaude, ezin dugu ezagutu (Magnetismoa, Saint Michel mendiko elezaharra, Horla). L'inutile beautén laburbiltzen du, beharbada, ongien Maupassantek munduaz eta izateaz duen pentsamendua:
«
Badakizu nola irudikatzen dudan nik Jainkoa: inork ezagutzen ez duen organo-sortzaile munstrozko bat, arrain besterik ez bezalako batek itsasoan arrautzak egingo lituzkeen bezala, espazioan zehar milioika mundu ereiten dituena. Jainko izatez duen eginkizuna, horixe delako sortzen ditu gauzak: baina ez daki zer egiten duen, emankor zentzugabea, bere hazi barreiatuek eratzen dituzten era guztietako konbinazioen ezjakinean. Giza pentsamendua haren ernaldien ustekabe zorioneko bat baizik ez da, zoko batean gertatutako ustekabe igarokor, antzemanezin, lurrarekin batera desagertzera kondenatua [...]. Hari zor diogu guretzat egina ez den mundu honetan honen gaizki egotea.
»
Ipuinak
Maupassantek ez zituen inoiz bereizi conte eta nouvelle. Istorio labur guztiei nouvelle deitu zien beti: beraz, hemen ipuin deituko diegu, erosotasunagatik. Hamahiru bilduma argitaratu zituen, 306 ipuin, guztira. Kopuru horrek, besterik gabe, literaturaren historiako ipuingile oparoenen artean jartzen du Maupassant:
Esan den bezala egunkarietan argitaratu ahala egindako bildumak dira aipatu diren hauek. Ez dira, beraz, bilduma tematikoak.
Europako ipuin modernoa egunkariekin sortu zen, egunkarietan argitaratzeko idazten ziren gehienbat ipuinak (XIX. mendearen bukaeran eta XX.aren hasieran, batez ere). Horrek baditu bere ondorioak, jakina. Egunkariak luzera jakin bat eskatzen du, irakurle jakin bat jartzen du, eta gai jakin batzuk proposatzen.
Exotismoa da arau nagusia. Maupassantek normandiarren ipuinak idazten zituenean, Parisen zituen irakurleak. Atzerria eta mundu arrotza ere mundu exotikoak dira. Fantasiazko mundua, hain zuzen, mundu normalaren ertz-ertzean dagoen errealitate bat da. Maupassanten ipuinak oso modu errealistan aurkezten du eguneroko mundua, eta poliki-poliki arrotz bihurtzen du. Ziurtasun guztiak zalantzan jartzen ditu.
Maupassanten ipuinetako gaiak hiru multzo handitan sailkatu ohi dira: Normandiako ipuinak, Parisko ipuinak (Parisko erdi-mailako klaseei eta funtzionarioei buruz) eta fantasiazko ipuinak (izumenezkoak, ankerkeriazkoak). Gaiez, kokalekuz, anekdotaz desberdinak. A posteriori irakurrita, sortzez iturburu beretik sortuak, antolamenduz helburu berera bideratuak: etsipenetik etsipena adieraziz, etsipena gainditzeko ekimen etengabeak.
Henry James, Sur Maupassant, l'art de la fiction, 1888 ;
Paul Bourget, « Guy de Maupassant », La Revue hebdomadaire, 15 juillet 1893, p. 454-464 ;
François Tassart, , Villeurbanne, éd. du Mot passant, 1900 (réimpr. 1911, 2007, 2010), 269 p. (ISBN 978-2-912506-57-3 et 978-1149538364, lire en ligne [archive]) ;
Léon Gistucci, Le Pessimisme de Maupassant, Kessinger Publishing, 1909 ;
Pierre Borel, avec la collaboration de "Petit Bleu" (Léon Fontaine), Le destin tragique de Guy de Maupassant, d'après des documents originaux, Éditions de France, 1927, 212 pp.
Pierre Borel, Lettres inédites de Guy de Maupassant à Gustave Flaubert, Les éditions des Portiques des Champs-Élysées, 1929, 136 p., réédition 1940, éditions Edouard Aubanel, 111 p.
Pierre Borel, Maupassant et l'Androgyne, Les éditions du Livre moderne, collection Sélection, 1944, 213 pp.
Pierre Borel, Le Vrai Maupassant, éd. Pierre Cailler, 1951, 148 p. (ISBN 978-0320075490) ;
André Vial, Maupassant et l'Art du roman, Nizet, 1954 ;
Albert-Marie Schmidt, , Paris, Le Seuil, coll. « Écrivains de toujours » (no 61), 1962 (ISBN 978-2-02-000061-1) ;
Armand Lanoux , Fayard, 1967, 476 p. (lire en ligne [archive]) ; rééd Grasset, 1995 ;
Pierre Cogny, Maupassant, l'homme sans Dieu, Bruxelles, La Renaissance du Livre, 1968 ;
Algirdas Julien Greimas, Maupassant : la sémiotique du texte, exercices pratiques, Le Seuil, 1975 ;
Alberto Savinio, , Paris, Gallimard, 1977, 336 p. (ISBN 978-2-07-029552-4) ;
Philippe Bonnefis , Lille : Presses universitaires de Lille, 1985 (ISBN 978-2-85939-265-9, lire en ligne [archive])
Jacques-Louis Douchin, , France, Suger, 1987, 197 p. (ISBN 978-2-86940-007-8) ;
Henri Troyat, , Paris, Flammarion, coll. « Grandes biographies Flammarion », 1989 (réimpr. 1990,1994), 284 p. (ISBN 978-2-08-066389-4) ;
Jacques Bienvenu, , France, Muntaner, 1991, 143 p. (ISBN 978-2-9506256-0-1) ; *Thérèse Thumerel et Fabrice Thumerel, , Paris, Armand Colin, coll. « Thèmes et Œuvres », 1992, 159 p. (ISBN 978-2-200-07741-9) ;
Jacques Bienvenu, Maupassant inédit, iconographie et documents, Édisud, La Calade, 1993 (ISBN 2-85744-694-2) ;
Gisèle d'Estoc, , Paris, Arléa, coll. « Les Licencieux », 1993, 109 p. (ISBN 978-2-86959-156-1) ;
Claudine Giacchetti, , Droz, coll. « Histoire des ID », 1993 (ISBN 978-2-600-03700-6) ;
Noëlle Benhamou, « La Fille et le cupide : stéréotypes antisémites dans l'œuvre de Maupassant », p.343-354 dans Antisémythes : l'image des juifs entre culture et politique (1848-1939), actes du colloque international Images et représentations des Juifs (1848-1939) organisé par le Centre d'Histoire Contemporaine de l'Université de Versailles-Saint Quentin, l'École française de Rome et l'Université de Trieste, 21-22-23 novembre 2002, Marie-Anne Matard-Bonucci éd., préface de Pierre Birnbaum, Paris, Nouveau Monde Éditions, 2005, 463 p. ill.
Noëlle Benhamou, , vol. 48, Amsterdam/New York, Rodopi, coll. « CRIN », 2007, 167 p. (ISBN 978-90-420-2254-6, BNF 41194722);
Sandrine de Montmort, , Paris, Scali, 2007, 461 p. (ISBN 978-2-35012-132-1) ;
Patricia Prenant, « La propriété littéraire de Guy de Maupassant, l'héritage de la famille Ossola (1906-1958) », Grasse et les Ossola, une dynastie de notables au service de la cité et de la France sous la IIIe République, Sauvegarde du patrimoine écrit des Alpes-Maritimes (ASPEAM), 2012, p. 217-272 (ISBN 978-28-64105-886)
