1914az geroztik, Kataluniak Enric Prat de la Riba (1914-1917) eta Josep Puig i Cadafalch (1917-1923) Liga Erregionalista kontserbadoreko kideak buru zituen berezko administrazio-erakunde bat zuen: Kataluniako Mankomunitatea. Miguel Primo de Riveraren diktadurak indargabetu zuen Mankomunitatea 1925ean. Porrot egin zuen 1919ko kanpaina autonomistaren ondoren, katalanismoa erradikalizatu egin zen, eta jarrera ezkertiarragoak hartu zituen. Honen ondorioz alderdi berriak sortu ziren, esarerako Francesc MaciarenEstat Català, Partit Republicà Català, Acció Catalana edota Unió Socialista de Catalunya, baita CADCI edo Unió de Rabassaires bezalako sindikatuak. Faktore horiek eta diktadurak batera eragindako errepresioak espainiar indar katalanista eta errepublikanoen hurbilketa erraztu zuten. 1930ekoabuztuaren 17koDonostiako Itunaren bidez, Espainiako alderdi politiko errepublikanoak ados jarri ziren erregimen-aldaketa laster baterako diseinu globalean, Kataluniaren autonomia politikoa Errepublika proiektatuaren barruan sartzen baitzuen.[1]
Behin-behineko Generalitatea eta Nuriako Estatutua
1931koapirilaren 28an, Ministro-Kontseiluaren dekretu baten bidez, behin-behineko Generalitatea eratu zen, Francesc Macià bera buru zela. Honako hauek osatzen zuten: kontseilu edo gobernua, udalerrietako ordezkarien batzarra (Generalitateko Behin-behineko Diputazioa) eta, gobernuko ordezkari gisa, bertan behera utzitako Girona, Tarragona eta Lleidako diputazio probintzialei zegozkien zerbitzuez arduratzen ziren zenbait komisarioak. Generalitatearen egoitza Sant Jaume Plazako Jauregian ezarri zen. [3] Garai honetako autonomia formalik ez bazen ere, Generalitateak hedapen-ahaleginak erakutsi zituen, hala nola Kultura Kontseilua sortzea, 1931koekainaren 9an.
Kataluniako diputatuek Núriako autonomia-estatutuaren proiektua egin zuten. Izaera federala zuen eta erreferendumean onartu zuen kataluniar herriak 1931koabuztuaren 2an. Proiektu hau nabarmen aldatu ondoren, Espainiako Gorteek onartu zuten 1932koirailaren 9an. Estatutua onartuta, 1932koazaroaren 20an , Kataluniako Parlamentuan errepublikaren garaiko hauteskunde bakarretarako deialdia egin zen. Esquerra Republicanak irabazi zituen, eta, ondoren, Liga Erregionalista. Horri esker, erakundeak eraikitzen hasi ziren, eta behin-behineko gobernua izatetik estatutupeko gobernua izatera igaro zen, Francesc Macià presidente eta Lluís Companys presidente izanik.
1933komaiatzaren 25eko Kataluniako Barne Erregimeneko Estatutuak finkatuta utzi zituen erakunde autonomikoak eta haien arteko harremanak, eta Kontseilu Betearazlea eratu zen, Generalitateko lehendakaria edo lehen kontseilari delegatu bat buru zuela, eta administrazio-sailetako kontseilari titularrak zirela formatu hori.
1933ko hauteskunde orokorretan eskuinak garaipena lortu bazuen ere, Generalitatearen hedapen instituzionalaren ahaleginak jarraitu zuen. Ordena publikoko zerbitzuen transferentziari esker, gobernadore zibilak ezabatzea ahalbidetu zuen ( 1934kourtarrilaren 11 ), Kataluniako Segurtasun Kontseilua sortu zen, Autonomia eta Estatuko ekintzak koordinatzeko. Martxoaren 2ko Parlamentu-legearen bidez, Kasazio Auzitegia sortu zen, eskumen autonomoko gai zibil eta administratiboen gaineko eskumena duena.
Kataluniako Parlamentuak bere legegintza lanarekin jarraitu zuen herrialdea modernizatzeko asmotan eta herri klaseen eta burgesia txikiaren bizi-baldintzak hobetu nahi zituzten hainbat lege onartuz. Ildo horretatik, 1934koapirilaren 11nNekazaritza Kontratuen Lege eztabaidatua onartu zen[4], Rabassa Morta auzia konpondu eta laboranteei lantzen ari ziren lursailetara iristea erraztu nahi zuena. Bere sorreratik, legeak Lliga Regionalista-ren birfundazioa zen Lliga Catalana-ren eta nekazaritza jabeen ordezkaritza zuen Institut Agrícola Català de Sant Isidre-ren oposizio gogorra topatu zuen. Legea Errepublikako Berme Konstituzionalen Auzitegira eraman zuten, eta honek bertan behera utzi zuen. Generalitatearen erantzuna Parlamentuan lege berdin bat onartzea izan zen, Ricardo Samper erradikala buru zuen Errepublikako Gobernuak negoziazio bat hasi zuen, testua legedi orokorrera egokitzeko eta gatazkari irtenbidea aurkitzeko.
Urriaren 6an, Espainiako Gobernuan CEDAko eskuindarrak sartu zirenean, Companys-ek «Espainiako Errepublika Federaleko Estatu Katalan» bat aldarrikatu zuen bere kabuz, baina Kataluniako kapitain generala zen Domènec Batet i Mestres-ek egun berean gainditu zuen matxinada eta Companys bere gobernuko kideekin batera kargutik kendu eta espetxeratu zituen.
1934kourritik1936kootsailera bitartean, Estatutua bertan behera utzi zuen Espainiako Gobernuak eta Generalitateko presidentetza Espainiako Gobernuak izendatutako pertsonek okupatu zuten Kataluniako gobernadore nagusi tituluarekin: Francisco Jiménez Arenasek 1934-10-07tik 1935-01-10era, Manuel Portela Valladaresek 1935-01-10tik 1935-04-23ra, Joan Pich i Pon politikari erradikalak 1935-04-23tik 1935-10-28ra, Eduardo Alonso Alonsok 1935-10-28tik 1935-11-27ra, Valentziako CEDA alderdiko Ignasi Villalongak 1935-11-27tik 1935-12-16ra eta Lligako partaidea zen Fèlix Escales-ek 1935-12-18tik 1936-02-17ra.
Fronte Popularrak1936kootsailaren 16ko hauteskundeetan irabazi zuenean, Estatutuaren eta Companysen etenaldia amaitu zen, eta kontseilariak beren karguetara itzuli ziren. Bertan behera utzi zuen Legebiltzarrak ere legegintza-jarduera berreskuratu zuen, Esquerra Republicana eta Lliga Catalana taldeen arteko borroka giroa aurreko baretu zen tarte batean.
Generalitatea gerra-garaian (1936-1939)
Uztailaren 18ko estatu kolpeak eta altxamendu militarrak porrot egin zuten Katalunian, batez ere herri milizien ekintzari esker. CNTko indar sindikalek Milizia Antifaxisten Batzorde Zentrala inposatu zuten, de facto gobernu botere gisa jardun zuen hurrengo hilabeteetan. 1936ko irailean, Josep Tarradellasek lehen kontseilari gisa ezkerreko indarrekin batasuneko gobernua osatu eta urriaren 24ko kolektibizazio dekretua onartu zuen.
1937ko maiatzean anarkista eta fakzio komunisten artean gertaturiko gatazkak iraultza geldiarazi zuten eta indar errepublikanoek bere jarduera gerran kontzentratu zuten. Gerraren amaieran, Bartzelonak Espainiako gobernu errepublikanoa hartu zuen, eta horrek bi gobernuen arteko gatazka ugari eragin zituen.
Nahiz eta formalki Franco jeneralak Generalitatea abolitu zuen 1938an Katalunian Lleidaren bidez sartu zenean, Generalitateak lanean jarraitu zuen 1939ko urtarrilera arte.
Generalitatearen jarduerak
Neurri handi batean, Kataluniako Mankomunitatearen hezkuntza politika jarraitu eta zabaldu zuen, ikuspegi laikotik eta balio errepublikanoekin bat etorrita. Erakundearen legegintza-jarduera bizia eta herrialdea modernizatzeko borondatea izan arren, finantza-zailtasunak eta eskumenen transferentzia geldoak mugatu zuen, inoiz erabat osatu ez zena. Oro har, aldi hori saiakera eta ikasgai historikoa izan zen 1977ko Generalitatearen ondorengo gauzatzeko.
