Dolores Jiménez Muro (Aguascalientes, Mexiko, 1848ko ekainaren 7a – Mexiko Hiria, Mexiko, 1925eko urriaren 15a) mexikar hezitzailea, kazetaria, idazlea eta borrokalaria izan zen Mexikoko Iraultzan (1910-20).[1] Zapatistekin bat egiten zuen 1914tik 1919ra arte izan zituzten lurrak leheneratzeko eta nekazaritza-erreforma egiteko borrokarekin.[2][3]
Biografia
Dolores Jimenez Muro Mexikoko Iraultzan nabarmendu zen feminista, erreformatzaile eta Emiliano Zapata jeneralaren gizarte-laguntzaile gisa. Iraultzan parte hartu bazuen ere, beti izan zuen bake handiagoko mundu batean bizitzeko asmoa.
Bere gurasoak José María Jimenez eta Atilana Muro izan ziren, eta giro liberalean bizi izan zen San Luis Potosín. Hiri hartan, bederatzi urte zituela finkatu zen familia. Bere aita gobernuko funtzionarioa izan zen, eta Jiménez Murok heziketa ona jaso zuen etxean. Haurtzarotik, irakurle amorratua izan zen, eta horrek kultura eta idazteko zaletasuna eman zizkion. Hazi zen giro liberalari esker, gainera, irakasle, idazle eta, azken finean, kazetaritzara eraman zuen.
1874an, Estatuko gobernuak gonbidapen bat jaso zuen iraileko jaietan parte hartzeko, ezaguna zelako poesia idazteko zuen zaletasuna. Kasu horretarako idatzi zuen poemak herrialde hobe baten asmoaz hitz egiten du, eta ahapaldi honexekin amaitzen da:
O Patria ederra! oso maitea zara :
Jainkoak betiereko maitasun hori izatea nahi du!
Izan zaitez mundu osoak errespetatukoa!
Handia izan zaitezen, oso handia, eta nik ikusi!
(Eres ¡Oh! Patria bella, muy amada:
¡Dios quiera que ese amor eterno sea!
¡Que seas del mundo entero respetada!
¡Que seas grande, muy grande, y yo lo vea!)[4]
Ibilbidea
Mexikoko Alderdi Liberalean (PLM) parte hartzea
Alderdi Liberal Mexikarraren jarraitzailea izan zen, eta haren programa idazten lagundu zuen 1901ean, Ricardo Flores Magón, Juana Belén Gutiérrez de Mendoza, Elisa Acuña Rosetti eta Aurora Martínezekin batera. Horiekin batera, Porfirio Díazen diktadura amaitzeko ideiak argitaratu eta zabaldu zituen. Klandestinitatean lan egin zuten eta estratega gisa nabarmendu zen, antolaketa politikoan parte hartuz. Han esperientzia hartu zuen buruzagi gisa. Handik urte batzuetara, Iraultzaren aurreko urteak gogoratuko zituen, hitz hauekin:
«Ordutik ulertu nuen gaur egungo iraultza [1910ekoa] ez zegoela urrun, ideiak nonahi ernetzen baitziren. Handik gutxira Mexikora etorri nintzen, eta hantxe ikusi nuen milaka herritar klub politikoetan inskribatu behar zirela, iraultza sortu behar zen lekuan, izan zen bezala”... » [5]
Tacubaiako konplotean parte hartzea
Tacubaiako Plan Politiko eta Sozial ezezaguna idatzi zuen, eta, bertan hauxe eskatzen zuen: nekazariei lurrak itzultzea, soldatak igotzea, zortzi orduko lanaldia, adierazpen-askatasuna, kendutako udalerriak berrantolatzea, indigenak babestea eta monopolioak indargabetzea. Horrez gain, 1857ko Konstituzioa lege goren gisa aitortu zuen. Tacubaiako Plan Politiko eta Soziala legeen eta eskubide liberalen funtzionamenduari buruzko ideia sakonen adibide da. Plan horren helburua zen Porfirio Díaz presidentea presidentetzatik kentzea, Francisco I. Maderoren alde. 1911ko martxoaren 18an argitaratu zen eta konspiratzaileen ideiak eta helmugak azpimarratzen zituen plan politiko eta sozial horren egiletza aitortzen zaio. 1905ean sortutako Alderdi Liberal Mexikarraren (PLM) eskarien jarraipena zen plana; non, besteak beste, soldata justuak, etxebizitza ekonomikoak, lan-baldintzen hobekuntza eta atzerriko inbertsioak geldiaraztea eskatzen zen. Gainera, herrialdeko hezkuntza-sistemaren deszentralizazioa sustatu zuen, eta justifikatu zuen eskolaren beharrak hobeto erantzuten zirela tokian sortu eta kontrolatzen zirenean.
Iraultzaile sozial eta feminista
Mugimendu armatuaren hasiera baino lehen, emakume talde femeninoetan parte hartu zuen. Talde horiek, eskubide zibil eta politikoen alde egin zuten, oro har, eta emakumeen eskubideen alde bereziki. Jiménez Murok emakume askorekin batera parte hartu zuen. La Mujer Mexicana egunkaria argitaratzen zuen eta Cuauhtémoc-eko Emakumezkoen Klubaren burua izan zen. Klub horrek, iruzurraren aurkako protesta bat egin zuen, “Mexikoko emakumeek beren eskubideak eta betebeharrak etxetik haratago doazela onartzeko garaia da” kontsignarekin. 1910ean, maderozaleekin bat egin zuen, eta "Hijos de Cuauhtémoc" Emakumeen berrautatzailearen aurkako Kluba sortu zuen, emakume-talde politikoen erakunde borrokalarienetako bat.[6]
Ekintzaile erradikala izan zen, eta 1910ean, Diazen alderdiari egindako muturreko oposizioarengatik, bera eta beste kide batzuk atxilotu egin zituzten. Jimenez Muro politikoki aktiboa zen kartzelan ere, eta Regeneration and Concordia aurkitu zuen. Hantxe, kartzelan idatzi zituen Mexikon ikusi nahi zituen aldaketak. Berak irudikatzen zuen herrialde bat, non aurrerapen garrantzitsua egongo zen ekonomian eta nekazaritzaren erreforman. Emakumearen bizi-baldintzak hobetzeko ere aldaketak nahi zituen. Aurreko teoria iraultzaileek ez bezala, Jimenezek azpimarratzen zuen emakumeen soldatak gizonenak bezalakoak izan behar zirela. Lehenago, emakumeen soldata ez zen izan erreformatzaile gehienentzat kezkarik handiena; 1910eko erroldaren arabera, emakumeak Mexikoko lan-indarraren % 8,8 baino ez ziren. Jiménezek esan zuen informazio hori ez zela zuzena, ez baitzituen kontuan hartzen kaleko saltzaile, artista edo arrantxera-saltzaile gisa lan egiten zuten emakumeak. Mexikoko emakumeak, esan zuen berak, ekonomiaren funtsezko zati zirela, eta horregatik merezi zituztela Mexikoko erreforma ekonomikoen etekinak.[7]
Jimenez Muroren lanek Emiliano Zapataren arreta jaso zuten. Hark proposatutako erreformetako bat hartu zuen, eta berarekin Morelosen biltzera gonbidatu zuen. Bilera 1913an egin zen, eta handik aurrera Zapata erakundearen zati aktiboa bihurtu zen, hura hil zuten arte.[8]
1925ean, 77 urte zituela hil zen.[7]
Legatua
Besteak beste, lan hauexek egin zituen:[3][9]
- 1911n, Tacubaiako Plan Politiko eta Soziala egin zuen. Plan horretan, Francisco I. Madero presidente izendatu zuen, eta askatasuna berrezartzea, lanaldiak murriztea eta, besteak beste,boto librea eta 1857ko Konstituzioa berriz ez hautatzea eskatu zuen.
- Emiliano Zapata jeneralaren indarren kide gisa, 1879tik 1919ra, Ayalako Planaren atarikoa egin zuen.
- Klubak sustatu zituen Diazen aurkako kanpainak antolatzeko eta propaganda eta ezkutuko aktibismoa egiteko.
- 1913an, Victoriano Huerta boteretik kentzeko borrokaren kausak eta plan iraultzaileak zabaltzeaz arduratu zen.
- 1917an, Hezkuntza Publikoko Idazkaritzako kide zela, lehen alfabetatze-kanpaina egin zuen, eta Kultur Misioetan parte hartu zuen.
- 1873 eta 1889 artean, Las Hijas del Anáhuac, El álbum de la mujer, El correo de las señoras eta Violetas del Anáhuac argitaratu zituen, salaketa-kazetaritza sortu eta garatuz, eta Rayo de luz liburua, non bere poema batzuk bildu zituen.[8]
Erreferentziak
Kanpo estekak
