Francisca Edwiges Neves Gonzaga, ezaguna Chiquinha Gonzaga ezizenez ere (Rio de Janeiro, Brasil, 1847ko urriaren 17a – Ibid., 1935eko otsailaren 28a), konpositore, pianista eta orkestra zuzendari brasildarra izan zen.[1]
Choro izeneko Brasileko musika konposatu eta jo zuen lehen emakumea izan zen; lehen choro pianista, inauterietako lehen martxaren egilea (Ô Abre Alas, 1899)[2], baita Brasilen orkestra bat zuzendu zuen lehen emakumea ere.[3]
Bizitza
Chiquinha Gonzaga Jose Basileu Gonzaga Brasilgo Armada Inperialeko jeneralaren eta Rosa Maria Neves de Lima mulato xumearen alaba zen. [4] Chiquinha Gonzaga pretentsio aristokratikoko familia batean hezia izan zen (bere aitabitxia Luis Alves de Lima e Silva izan zen, Caxiaseko dukea). Nahiko ondo bizi izan zen bere aitaren familia zorrotzarekin.
Irakasle ikasketak egin zituen garai hartako irakasle onenetako batekin, eta musika ikasi zuen orduan musikaren fenomenotzat jotzen zen Lobo maisuarekin. Oso goiz, lundu, unbigada eta afrikar jatorriko beste erritmo batzuetako dantzaldietara joaten zen, topaketa horietan esklaboen errodetatik zetozen erritmo herrikoiekin bere identifikazio musikala bilatuz.
11 urte zituela hasi zuen konpositore ibilbidea Gabonetako musika batekin: Canção dos Pastores (Artzainen kantua). 16 urte zituela, aitaren familiak halaxe erabakita, Jacinto Ribeiro do Amaral Brasilgo Itsas Armada Inperialeko ofizialarekin ezkondu eta berehala haurdun geratu zen.
Senarrak lan egiten zuen ontzian giltzapetzea jasan ezin zuenez, berak denbora gehiago ematen baitzuen ontzian lanean bere ondoan baino, senarraren aginduetara musikarekin ez nahasteko, jasaten zituen umiliazioekin eta Jacintok bere ametsarekiko zuen mespretxuarekin, Chiquinha banandu egin zen, eta hori eskandalua izan zen garai hartan.[5]
João Gualberto bere semerik handiena bakarrik eraman zuen berekin, senarrak ez baitzion utzi Chiquinhari seme-alaba txikienak zaintzen: Maria do Patrocínio eta Hilário haurra. Emazteak sufritu egin zuen, senarraren erabakiz 2 seme-alabengandik aldenduta bizi behar izateagatik, eta garai hartako gizartearen diskriminazioagatik, senarrarengandik banatzen zen emakumeari zigor gogorrak ezartzen zizkiolako.
Urte batzuk geroago, 1867an, bere iraganeko maitasun handiarekin topo egin zuen berriro, gaztetako mutil-lagun bat, João Batista de Carvalho ingeniaria, zeinarekin alaba bat izan zuen: Alice Maria. Urte asko eman zituen berarekin bizitzen, baina Chiquinhak ez zituen bere traizioak onartu. João Batistak ez zion utzi Chiquinhari Alice hazten, eta alabaren zaintzarekin geratu zen.
Banandu ondoren, musika independente gisa bizitzen hasi zen, musika tresnen dendetan pianoa jotzen. Piano eskolak eman zituen João Gualberto semea mantendu eta bere ondoan edukitzeko, semea bakarrik hazteagatik aurreiritziak sufrituz. Musikan murgildu zen bete-betean, eta arrakasta handia lortu zuen mundu horretan; bere musika taldea sortu zuen, bere ibilbidea goraka joan zen eta oso ospetsua egin zen, polka, valsa, tangoa eta abestien konpositore gisa ere nabarmendu zelarik.
52 urte zituela, hamarkada asko bakarrik igaro ondoren, baina seme-alabekin eta musikarekin zoriontsu bizi zela, João Batista Fernandes Lage ezagutu zuen, musika ikasten ari zen gazte bat, eta hartaz maitemindu zen. Gaztea ere maitemindu egin zen musikari eta bizitzari buruzko gauza asko irakatsi zizkion emakume heldu horrekin. Adin aldea oso handia zen, eta aurreiritzi eta sufrimendu gehiago eragin zezakeen Chiquinharen bizitzan. Neskak 52 urte zituen eta João Batistak 16 besterik ez. Aurreiritziaren beldur, mutil gazteak semetzat har zezan konbentzitu zuen, maitasun handi hori ezkutuan bizitzeko.
Bere seme-alabekiko eta João Batistarekin zuen maitasun harreman garbiarekiko eskandaluak saihesteko hartu zuen erabaki hori, garai horretan pertsona gutxik ulertuko zutena, eta horrek eragina izan zuen bere ibilbide distiratsuan. Horregatik, Chiquinha eta João Batista Lage Lisboan (Portugal) kokatu ziren. Chiquinharen seme-alabek, hasiera batean, ez zuten amaren maitasun-harremana onartu, baina, gero, naturaltasunez bizi izan zuten.
Hainbat urteren ondoren, Brasilera itzuli ziren, senar-emazte gisa bizitzeko inolako susmorik piztu gabe. Chiquinhak ez zuen inoiz bere gain hartu bere maitasun-harremana, eta hil ondoren baino ez zuten aurkitu, bikotearen gutunen eta argazkien bidez.
Ibilbidea
Pianoaren soinua gustu herrikoira egokitzeko beharragatik Brasilgo lehen konpositore herrikoia izateko loria ekarri zion. 1877an hasi zen arrakasta, 'Atrativo' polkarekin. Bere lehen konposizio inprimatuaren oihartzunetik abiatuta, barietate eta aldizkari antzerkira salto egitea erabaki zuen. "A Corte na Roça" operetaren soinu-banda konposatu zuen, 1885ean. 1911n, antzerkian izan zuen arrakastarik handiena estreinatu zuen: Forrobodó operetak 1500 aurkezpen egin zituen jarraian, Brasilen genero horretako pieza bat estreinatu ondoren gehien jotakoa. 1934an, 87 urte zituela, bere azken konposizioa idatzi zuen, "Maria" piezaren partitura. Viriato Correiaren "A Jurity" operetaren partitura ospetsuaren sortzailea izan zen.
1900 urtearen inguruan, Tefé von Hoonholtz-en Nair artista lotsagabea ezagutu zuen, munduko lehen emakume karikaturagilea, eta haren lagun handia egin zen. Chiquinha 1902 eta 1910 urteen artean ibili zen Europan zehar, eta Portugalen egin zen bereziki ezagun, hainbat autorerentzat idatzi baitzituen musikak. Europar kontinentetik itzuli ondoren, Nair de Tefé, Brasilen garai artako zortzigarren lehendakaria zen Hermes da Fonsecarekin ezkondu zen, Brasilgo lehen dama bihurtuz.
Lagunak zirenez, Chiquinha gonbidatu egitn zuten Catete jauregian (garai hartan presidentearen egoitza) musika-bilera batzuk egiteko, Nairren familiak inposatutako oposiziopean. Behin, 1914an, Corta Jaca "choroa" jaurtitzeko errezitaldi batean, jauregi presidentzialean, Nair de Tefé lehen damak berak, Chiquinha gitarrarekin lagundu zuen, Chiquinhak konposatutako maxixe bat joz, eta hori eskandalutzat hartu zen garai hartan.
Gobernuari egindako kritikatzat hartuak izan ziren, eta jauregiko "eskandaluen" inguruko iruzkin burrunbatsuak, elite sozial aristokratikoaren ikusmoldearen iritziz, dantza arruntetan jatorria zuten musikak sustatu eta zabaltzeagatik. Gobernuaren Jauregira Brasilgo herri-musika eramatea, garai hartan, protokolo-porrota izan zen, eta polemika eragin zuen gizartearen goi-mailetan eta politikarien artean. Presidentearen agintaldia amaitu eta gero, Hermes da Fonseca eta Nair de Tefe Frantziara joan ziren bizitzera, eta denbora luzez egon ziren bertan. Hala, Chiquinha eta Nairrek harremana galdu zuten.
Esklabotza abolitzeko kanpainan aktiboki parte hartu zuen Chiquinhak, bere amaren arbasoak esklabo izan zirelako eta asko sufritu zuelako sentitzen zuen erreboltaren kontura, eta Brasilen errepublika aldarrikatzeko. Brasilgo Antzerki Egileen Elkartearen sortzailea ere izan zen. Guztira, 77 antzezlanetarako musikak konposatu zituen, eta bi mila konposizio inguru egin zituen askotariko generoetan: balsak, polkak, tangoak, lundus-ak, maxixak, fadoak, quadrilleak, mazurkak, txortak eta serenatak.
1935eko otsailaren 28an hil zen, João Batista Lage lagun eta lankide leialarekin batera, urte horretako Inauteriak hasten zirenean.
Erreferentziak
Kanpo estekak
