Lingva purismo (aŭ lingvoprotektismo) estas la difinado de unu lingvovario kiel pli pura ol aliaj varioj, ofte reference al supozata dekadenco post ideala pasinteco aŭ al nedezirata simileco kun aliaj lingvoj, sed kelkfoje simple al abstrakta idealo. Unu formo de ĝi estas la tendenco anstataŭigi en iu lingvo ĉiujn vortojn de alilingva deveno per vortoj ekzistantaj en tiu lingvo aŭ nove formitaj el ties vortmaterialo.

Lingvo en kies evoluo purisma strebado jam dum jarcentoj ludis gravan rolon estas la islanda.

Purismo foje estas komprenata pli larĝe: kiel emo forigi el lingvouzo ĉion, kio kontraŭas la postulojn de literatura lingvo (sintaksaj eraroj, mallogikaĵoj ktp.).

Lingva purismo ofte prezentas sin konservative, kiel "protektadon" de lingvo kontraŭ "agresado" fare de aliaj lingvoj aŭ kiel "konservadon" de nacia aŭ etna spirito, sed ĝi estas ofte ennoviga ĉe la difino de nova lingvonormo.

Lingva purismo estas kelkfoje parto de ŝtata lingvopolitiko, kiun oni trudas diversmaniere.

Diversaj fakuloj elpensis klasifikojn de purismo.

Ĉi tiuj klasifikoj prenas malsamajn kriteriojn kiel deirpunkton kaj estas do parte sendependaj unu de la alia.

• Arkaiza purismo: Ĉi tio okazas kiam parolkomunumo provas revivigi la lingvon de perceptita aŭ efektiva ora epoko de literaturo. Ekzemploj: la araba, Tanittamil Iyakkam en la tamila, islanda (vidu ankaŭ: Lingva purismo en la islanda), Malnovgreka (Atticism), Katarevuso en la novgreka, sanskrito, la latina (purisma obsedo pri klasikaj formoj inter parolantoj de latinidaj lingvoj kaj tiuj influitaj de ili dum la Renesanco). Vidu ankaŭ Lingvan reviviĝon.
• Etnografia purismo: Ĉi tiu formo baziĝas sur idealigo de la kamparo, popolaj rakontoj kaj dialektoj. Ekzemploj: Nynorsk (Nova Norvega), iuj versioj de Demota Greka.
• Elitisma purismo: Asociita kun tre formala vario ligita al elito, ekzemple la lingvo parolata en la kortego.
• Reformisma purismo: La ĉefa trajto ĉi tie estas rompi la ligojn kun la pasinteco. Ekzemplo de tio estas la forigo de persaj kaj arabaj vortoj dum turka lingva reformo sub Atatürk por rompi kun la otomana turka lingvo influita de la araba kaj la persa. Aliaj ekzemploj estas la purismaj klopodoj en lingvoj kiel la hausa, la svahila [citaĵo bezonata] kaj la hinda por rompi kun la kolonia pasinteco. Krome, lingvaj politikoj eble celos malpliigi similecojn inter reciproke kompreneblaj lingvoj pro etnopolitikaj kialoj, kiel okazis kun dan-norvega, hindustana (hinda kaj urdua) kaj malajzia / indonezia.
• Patriota purismo: implikas la eliminon aŭ ekskludon de fremdaj elementoj. Ekzemploj inkluzivas altnorvegan, korean kaj anglan. Multaj anglaj verkistoj de la 19a kaj 20a jarcentoj gloris la virtojn de "fortaj" anglosaksaj vortoj kiel antaŭparolo, kreita por anstataŭigi la "malfortan" latinidan vortan antaŭparolon. Francoj, germanoj, grekoj kaj latvoj estas konataj pro sia prefero krei vortojn anstataŭ prunti fremdajn vortojn (sed tio ne ĉiam funkcias bone, ĉar multaj francaj vortoj aŭ esprimoj kreitaj por eviti la uzon de pruntvorto (precipe angla) ne havas estis adoptitaj en komuna lingvo, aŭ estas uzataj nur marĝene).

Ĉi tiu klasifiko de purismaj orientiĝoj farita de George Thomas reprezentas idealajn formojn. Praktike, tamen, ĉi tiuj orientiĝoj ofte estas kombinitaj.

• Demokrata purismo: Celas protekti la kompreneblecon de (modernaj) konceptoj por pli granda grupo de lingvouzantoj per devigado de ilia esprimo per oftaj ĉiutagaj vortoj aŭ esprimoj (ekzemple "sekurkopii" anstataŭ " subteni [ment] ")
• Unificatory purismo: Celas pli bone kunigi la ĝeneralan uzantaron de lingvo per redukto de iuj regionaj aŭ profesiaj lingvaj proprecoj, kiuj povus apartigi diversajn aspektojn de la vivo, aŭ eĉ malhelpi interkonekteblecon, inter individuoj aŭ subgrupoj de malsama regiona deveno aŭ profesia fono.
• Defenda purismo: Celas defendi lingvon kontraŭ eksteraj minacoj. Plejparte ĉi tiuj devas esti komprenataj kiel enfluo de fremdaj ideoj, kiujn donita lingva grupo (aŭ ĝia politika sistemo) malestimas aŭ renversas, aŭ enfluo de fremdaj vortoj aŭ esprimoj, kiuj emas anstataŭigi denaskan vortprovizon, tiel malpliigante kaj / aŭ endanĝerigante supra- regiona aŭ intergeneracia komprenebleco ene de lingva areo aŭ inter ĝiaj nunaj parolantoj kaj la literaturaj restaĵoj de iliaj honorataj prapatroj, t.e. Ekz., ia "klasika" heredaĵo (kiel ekz. la uzado de Ŝekspiro jam ne estas pli vaste komprenata inter multaj el la hodiaŭaj anglalingvanoj [necesas citaĵo] [dubinda - diskuti]).
• Prestiĝa purismo: Celas diversajn prestiĝajn funkciojn.
• Limiga purismo: Celas establi ian apartigan funkcion.

• Randa purismo: Purismo neniam fariĝas en iu stadio valoraĵo de la parolkomunumo. Male, estas certa malfermo al ĉiuj riĉigaj fontoj, samtempe karakterizata de manko inter la lingva elito de intelekta digestado de fremdaj enfluoj, aŭ de manko de tia elito entute. Ekzemploj: angla, rusa, pola, japana, antikva greka.
• Modera, malkontinua purismo: Modera sinteno estas videbla dum longa periodo. Ekzemploj: hispana, portugala, franca kaj itala.
• Tondanta purismo: Reaktiva korekto al eble danĝera tendenco en la disvolviĝo de norma lingvo. Ekzemploj: dana, sveda, nederlanda, slovaka. [Klarigo bezonata]
• Evolua purismo: Purismo vidiĝas frue en la evoluo de skriba lingvo. Ne estas radikalaj ŝanĝoj aŭ orientiĝo. Dum la normiga procezo, purismo ekhavas impeton post kio ĝi malrapidiĝas. Ekzemploj: hungara, finna, estona, hebrea, latva, kroata kaj slovena.
• Oscila purismo: Implikas ripetajn svingojn inter intensa purismo kaj pli inkluziva sinteno. Ekzemploj: germana, ĉe Czecha kaj jida.
• Stabila, konsekvenca purismo: Neniu interrompo aŭ fluktuado de intenseco vidiĝas. Purismo estas konstanta valoraĵo de la parolkomunumo. Ekzemploj: araba, tamila kaj islanda.
• Revolucia purismo: abrupta ŝanĝo de la antaŭe menciitaj ŝablonoj al alia. Ekzemploj: turka.

• Leksika purismo: direktita al la leksikono, antaŭ ĉio kontraŭ rektaj leksikaj pruntoj, ofte kombinita kun la evoluo de pruntaj tradukoj (kiel en la norvega: disdoni> støtteark kaj snowboard> snøbrett aŭ araba tilifūn> hātif kaj kumbyūtir> ḥāsūb.
• Ortografia purismo: direktita kontraŭ fremdaj ortografiaj elementoj (kiel en la norvega: genre> sjanger, en la hispana: football> fútbol). Notu, ke ekzistas ankaŭ inversa ortografia purismo. Iuj hispanparolantoj preferas la anglan literumon "blue jean" [3] kaj kontraŭas la literumon bluyín. [4]
• Morfologia purismo: direktita kontraŭ fremda fleksio kaj deklinacio (kiel la rezisto al pluralo -s en substantivaj finaĵoj en skandinavaj lingvoj).
• Sintaksa purismo: direktita al sintaksaj ecoj de aliaj lingvoj (kiel la stila rezisto en nynorsk kontraŭ iuj pasivaj konstruoj kaj iuj konstruoj kun la genitivo).
• Fonetika purismo: direktita al fremdaj fonemoj kaj fonematikaj kombinaĵoj (kiel ekzemple gánster [5] aŭ champú [6] en la hispana). Estas inversa fonetika purismo, kiu insistas en la originala elparolo, kiel prononci gángster kaj shampú en la hispana.

• Lingvoŝanĝiĝo

• http://susi.e-technik.uni-ulm.de:8080/Meyers2/seite/werk/meyers/band/15/seite/0182/meyers_b15_s0182.html#Sprachreinigung
• http://www.tu-chemnitz.de/phil/leo/rahmen.php?seite=r_wiss/klemm_deutsch.php Arkivigite je 2014-02-03 per la retarkivo Wayback Machine