Dento

Dentoj

3Dmodelo

Homaj dentoj vidataj el interno de la buŝo
Homaj dentoj vidataj el interno de la buŝo
Homaj dentoj vidataj el interno de la buŝo
Aranĝo kaj nomoj de la dentoj
Aranĝo kaj nomoj de la dentoj
Aranĝo kaj nomoj de la dentoj
latine dens
v • d • r
Detalo de homa molaro (kun 3 radikoj) 1.dento. 2.dentoemajlo. 3.dentino. 4.dentpulpo (5.ĉambra pulpo, 6.radika pulpo). 7.cemento. 8.krono (9.kuspido, 10.sulko). 11.dentokolo. 12.radiko (13.forkiĝo, 14.radika apekso, 15.apeksa forameno). 16.gingiva sulko. 17.denta subtena histo. 18.gingivo (19.libera, 20.marĝena, 21.alligita). 22.dent-alveola ligamento. 23.alveola osto. 24.nervoj kaj vaskuloj (25.dentinaj, 26.dentsubtenhistaj, 27.alveola nervo)
Dentoj de ĉimpanzo
Rentgena bildo pri homa makzelo kun dentoj

Dento estas malmola organo, kiu ekzistas en la buŝo de vertebruloj (escepte de modernaj birdoj, testuduloj, bufonedoj kaj kelkaj mamuloj). Dentoj estas parto de digesta sistemo. Dento servas por kapti, disigi, maĉi la nutraĵon kaj ofte ankaŭ por defendo, portado de idoj, purigado de hararo (eliminado de haŭtaj parazitoj). Dentoj estas diversaj laŭ strukturo, formo, kvanto kaj funkcio.

Dentaro estas aro da ĉiuj dentoj ĉe unu ulo.

Maldetale

Dento havas tri ĉefajn partojn:

La dentokavon plenigas dentpulpo (konektiva histo, riĉa je nervoj)

Dento konsistas ĉefe el dentino.

Escepte de la mamuloj, ĉe la aliaj dentohavaj vertebruloj sekvas unu dento la alian. Iliaj dentoj estas samformaj, unuecaj homodentoj.

Ĉe mamuloj kaj la krokodiloj la dentoj situas en la denta alveolo (kavo), ĉe fiŝoj, amfibioj, plimulto de rampuloj la dento kreskas per konektiva histo sur la suba osto.

Ĉe mamuloj (escepte ekz. de la cetacoj) sinsekvas du dentogeneracioj:

  • laktodentoj (deciduaj dentoj)
  • restantaj dentoj (permanentaj dentoj)

La generacioŝanĝo de la homaj dentoj okazas en la aĝo de 6-7-a jaro.

La dentaro formiĝis, kutimiĝis dum la filogenio al la nutrometodo, karakterizas la familiojn, kelkfoje eĉ la speciojn.

La dentaro de la bestoj kun diversformaj (heterodentaj) dentoj konsistas el kvar tipoj:

  • incizivo (dentes incisivi) nomiĝas la plej antaŭa, ĉizilforma dento. Ĝi kreskas daŭre ĉe la ronĝuloj, leporedoj, elefantedoj.
  • kanino (dentes canini) situas inter incizivo kaj premolaro, ĝenerale estas pli longa ol incizivo
  • premolaro (dentes premorales) situas antaŭ la molaro
  • molaroj (dentes molares) estas la plej lastaj grandaj mueldentoj de la buŝa kavo; fortaj kaj diktrunkaj, masivaj

Dentomalsanoj

  • tartro (dentoŝtono) estiĝas sur la dento el la kemiaj elementoj (fosfatoj aŭ karbonatoj) kaj aliaj komponaĵoj de la salivo. Tiu ŝtono povas kaŭzi dentokarniton (gingiviton), se oni ne flegas siajn dentojn.
  • kario

Evoluo de la dento

Komence aperas la t.n. kornodentoj (el kornaĵo) ekz ĉe la senmakzelaj rondbuŝuloj (Cyclostomata). Tiuj ne estas veraj dentoj, sed modifoj de la haŭto.

Alia dento-antaŭaĵo estas la t.n. kornolamenoj de kelkaj akvaj mamuloj (vidu ankaŭ barto).

Evoluo de veraj dentoj

La vera dento evoluas el la dermo de la antaŭintesto.

La unua dentformo estis verŝajne la dentkiraso kun etaj dentoj de la devonepokaj kartilagaj fiŝoj (Placodermi). La nuna kartilaga fiŝo ekz. ŝarko havas samformajn, triangulajn dentojn, en pluraj vicoj (kiel homodentoj). Tiuj ĉi dentoj radikiĝas en le dermo kaj ne en la makzelo. La unuopajn dentojn ŝanĝas daŭre novaj dentoj, tiel samtempe ekzistas diversaĝaj dentoj.

Makzelaj homodentoj troviĝas ĉe duonostaj fiŝoj (Ganoidei) kaj ostofiŝoj (Teleostei). La makzelaj dentoj sidas en unu vico, sed aperas ankaŭ nemakzelaj dentoj de la buŝkavo (legu ĉe faringo) sur diversaj ostoj.

La konusa dento de kvarpieduloj pruvas - interalie - ilian devenon de la kvastonaĝilaj fiŝoj (Crossopterygii). La emajlo havas jam malglatan surfacon, kun longecaj sulkoj kaj la emajlo neregula penetras la dentan dentinmaterialon. Oni nomas tion ankaŭ labirinta dento pro ties interno, kversekco. La fosiliaj amfibioj havis tiajn dentojn.

La vostaj amfibioj havas pintajn makzelajn kaj aliajn buŝkavajn dentojn, kiuj helpas nur kapton de la predo. La dentaro de senvostaj amfibioj reduktiĝis dum la evoluo, kelkfoje eĉ tute malaperis.

La praaj reptilioj havis komence nur konusajn homodentojn, dum la evoluo aperis heterodentismo. Tiuj dentoj servis jam ankaŭ por iometa maĉado.

Ĉe kelkaj reptilioj (viperedoj, kolubredoj) aperis specifa dento la venendento sur la supra makzelo aŭ palatalo.

La birdoj estas sendentaj, aperis la beko anstataŭ ĝi. Sur fosilioj, oni povas vidi kelkfoje eĉ reptiliosimilajn.

Jam la primitivaj mamuloj havas heterodentojn kaj diferenciĝon laŭ formo kaj funkcio. Tiuj dentoj konvenas ne nur kaptado de la nutraĵo, sed por ties erigo, maĉado. La daŭra dentoŝanĝo malaperas, elformiĝas dugeneracia dentaro (unu dentoŝanĝo dum la vivo).

Grupigo de veraj dentoj laŭ ligo inter dento kaj makzelo

  • akrodento (acrodont): la dentoj sidas sur rando de la makzelo kaj ligas ilin konektiva histo (ostaj fiŝoj, amfibioj, serpentoj)
  • pleŭrodento (pleurodont): la dentoj sidas sur denta rando de makzelo (reptilioj)
  • tekodento (thecodont): la dentaj radikoj sidas en la mazelo, inter du ostolatoj kaj estiĝas osta muro inter la dentoj (krokodiloj, mamuloj)

Proverbo

Ekzistas pluraj proverboj pri dento en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof, inter ili[1]:

  • Citaĵo
    „ De fremda dento ni doloron ne sentas. ”
  • Citaĵo
    „ Dio manĝon donacis, sed la dentoj agacas. ”
  • Citaĵo
    „ Montradi al si reciproke la dentojn. ”

Referencoj

  1. ↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2011-12-25. Alirita 2008-08-18 .

Vidu ankaŭ

Portala ikonoPortalo pri Biologio
Portala ikonoPortalo pri Zoologio
Bibliotekoj

Read other articles:

List of characters in The Witcher series

List of characters in The Witcher series This article includes a list of general references, but it lacks sufficient corresponding inline citations. Please help to improve this article by introducing more precise citations. (May 2011) (Learn how and when to remove this template message) This list is incomplete; you can help by adding missing items. (December 2022) The fictional universe of The Witcher Saga was created by Polish writer Andrzej Sapkowski. The following is a list of notable char...

 

Albertshofen

Albertshofen Lambang kebesaranLetak Albertshofen NegaraJermanNegara bagianBayernWilayahUnterfrankenKreisKitzingenMunicipal assoc.Kitzingen Pemerintahan • MayorHeidi Reitmeier (SPD)Luas • Total3,80 km2 (150 sq mi)Ketinggian tertinggi215 m (705 ft)Ketinggian terendah185 m (607 ft)Populasi (2013-12-31)[1] • Total2.213 • Kepadatan5,8/km2 (15/sq mi)Zona waktuWET/WMPET (UTC+1/+2)Kode pos97...

 

Kulit ari

Lapisan Kulit Ari Kulit Ari (bahasa Inggris: Epidermis) adalah lapisan luar kulit yang tipis dan avaskuler.[1] Terdiri dari epitel berlapis gepeng bertanduk, mengandung sel melanosit, Langerhans dan merkel.[1] Kekebalan epidermis berbeda-beda pada bagian tubuh. Bagian yang paling tebal berukuran 1 milimeter, misalnya pada telapak kaki dan telapak tangan.[1] Sedangkan lapisan yang tipis berukuran 0,1 milimeter terdapat pada kelopak mata, pipi, dahi, dan perut.[1]...

Serie B 1970-1971

Disambiguazione – Se stai cercando altri significati, vedi Serie B 1970-1971 (disambigua). Serie B 1970-1971 Competizione Serie B Sport Calcio Edizione 39ª Organizzatore Lega Nazionale Professionisti Date dal 20 settembre 1970al 27 giugno 1971 Luogo  Italia Partecipanti 20 Formula girone unico Risultati Vincitore Mantova(1º titolo) Altre promozioni AtalantaCatanzaro Retrocessioni PisaCasertanaMassese Statistiche Miglior marcatore Sergio Magistrelli Alberto Spelta(15 a t...

 

Pürksi

Village in Estonia This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Pürksi – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (February 2013) (Learn how and when to remove this message) Village in Lääne County, EstoniaPürksiVillagePürksi manorCountry EstoniaCounty Lääne CountyParish Lääne-Nigula Pari...

 

Brightness

Perception of light level For other uses, see Brightness (disambiguation). Decreasing brightness with depth (underwater photo as example) Brightness is an attribute of visual perception in which a source appears to be radiating or reflecting light.[1] In other words, brightness is the perception elicited by the luminance of a visual target. The perception is not linear to luminance, and relies on the context of the viewing environment (for example, see White's illusion). Brightness is...

Same-sex marriage in Portugal

Part of the LGBT rights seriesLegal status ofsame-sex unions Marriage Andorra Argentina Australia Austria Belgium Brazil Canada Chile Colombia Costa Rica Cuba Denmark Ecuador Estonia Finland France Germany Greece Iceland Ireland Luxembourg Malta Mexico Nepal Netherlands1 New Zealand2 Norway Portugal Slovenia South Africa Spain Sweden Switzerland Taiwan United Kingdom3 United States4 Uruguay Recognized Israel5 Civil unions andregistered partnerships Bolivia Croatia Cyprus Czech Republic Hunga...

 

Turn the Lights Back On

2024 single by Billy JoelTurn the Lights Back OnSingle by Billy JoelReleasedFebruary 1, 2024[1]GenrePop, pop rockLength3:58 4:21 (7 version)LabelColumbiaSongwriter(s)Billy JoelFreddy WexlerArthur BaconWayne HectorProducer(s)Freddy WexlerParisi (co-producers)Emile Haynie (additional production)Billy Joel singles chronology Christmas in Fallujah (2007) Turn the Lights Back On (2024) Music videoTurn the Lights Back On on YouTube Turn the Lights Back On is a single by American musician B...

 

Austrian Standards International

Standards organization and the ISO member body for Austria This article relies excessively on references to primary sources. Please improve this article by adding secondary or tertiary sources. Find sources: Austrian Standards International – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (April 2017) (Learn how and when to remove this message)Austrian Standards InternationalFormation23 September 1920TypeNGOPurposeStandardizationHeadquartersVienna, Austri...

Crema (Italia)

Questa voce o sezione sull'argomento geografia ha problemi di struttura e di organizzazione delle informazioni. Motivo: la voce non segue Wikipedia:Modello di voce/Centro abitato nell'impostazione e nei contenuti. Contiene sezioni da ristrutturare o da eliminare. Diversi contenuti non sono enciclopedici. Risistema la struttura espositiva, logica e/o bibliografica dei contenuti. Nella discussione puoi collaborare con altri utenti alla risistemazione. Segui i suggerimenti del progetto di ...

 

Cronobiologia

L'orologio biologico circadiano corredato da alcuni parametri fisiologici. La cronobiologia, dal greco χρόνος chrónos ‘tempo’ e da biologia (‘studio della vita’), è una branca della biologia che studia i fenomeni periodici (ciclici) negli organismi viventi e il loro adattamento ai relativi ritmi solare e lunare.[1] Questi cicli sono noti come ritmi biologici. I termini correlati cronomica e cronoma sono stati utilizzati in alcuni casi per descrivere sia i meccanismi mo...

 

DHS Human Factors and Behavioral Sciences Division

DHS Border and Maritime Security DivisionAgency overviewFormed2003JurisdictionUnited StatesHeadquartersDHS Nebraska Avenue Complex, Washington D.C.Agency executiveChristopher Turner, DirectorParent agencyDHS Science and Technology DirectorateWebsiteDHS Human Factors and Behavioral Sciences Division The Human Factors and Behavioral Sciences Division (HFD) is a division of the Science and Technology Directorate of the United States Department of Homeland Security. Within the Homeland Security A...

Murmansk Finns

Ethnic group in Russia Ethnic group Murmansk FinnsTotal population273LanguagesRussian, FinnishReligionLutheranismRelated ethnic groupsFinnish people, Ingrian Finns, Kvens Murmansk Finns or Kola Finns (Finnish: Muurmanninsuomalaiset, Kuolansuomalaiset) are a group of Finns who live or lived in Murmansk Oblast. They came to Murmansk around 1860 during the Finnish famine of 1866–68.[1] However, there was another immigration period in 1900, due to the building of the Kirov Railway. In 2...

 

National Memorial Cemetery of the Pacific

Veterans cemetery in Honolulu, Hawaii, United States National Memorial Cemeteryof the PacificNational Memorial Cemetery of the Pacific.DetailsEstablished1949LocationHonolulu, HawaiiCountryUnited StatesCoordinates21°18′46″N 157°50′47″W / 21.31278°N 157.84639°W / 21.31278; -157.84639TypeUnited States National CemeteryOwned byNational Cemetery AdministrationNo. of graves>61,000Websitehttps://www.cem.va.gov/cems/nchp/nmcp.aspFind a GraveNational Memorial Cem...

 

Tartarughe Ninja - Caos mutante

Tartarughe Ninja - Caos mutanteLe Tartarughe Ninja in una scena del filmTitolo originaleTeenage Mutant Ninja Turtles: Mutant Mayhem Lingua originaleinglese Paese di produzioneStati Uniti d'America Anno2023 Durata99 min Genereanimazione, commedia, fantascienza, avventura, azione RegiaJeff Rowe Soggettopersonaggi creati da Peter Laird e Kevin Eastmanstoria di Brendan O'Brien, Seth Rogen, Evan Goldberg e Jeff Rowe SceneggiaturaSeth Rogen, Evan Goldberg, Jeff Rowe, Dan Hernandez, ...

Charles Hodge

Charles Hodge Charles Hodge adalah tokoh teologi sistematika.[1][2] Ia juga seorang pengajar di Princeton Theological University.[1][2] Ia memberikan pengaruh kepada generasi berikutnya untuk menjadikan sekolah tersebut pusat intelektual teologi konservatif yang mutakir.[1] Pemikirannya mengenai ketidakbersalahan Alkitab adalah hak dan fakta firman Tuhan; perkataan Allah yang diinspirasikan oleh Roh Kudus.[1] Doktrin gereja adalah inspirasi yang...

 

王治郅

王治郅八一火箭位置總教練（解放军大校军衔）聯盟CBA個人資料出生 (1977-07-08) 1977年7月8日（47歲） 中国北京市國籍 中华人民共和国登錄身高7英尺01⁄4英寸（2.14米）登錄體重243英磅（110公斤）職業資料NBA選秀1999年 / 輪次：2 / 總順位：36被達拉斯小牛選中職業生涯1995–2016位置中鋒號碼14生涯歷史球員時期：1995–2001八一火箭2001–2002達拉斯小牛2002–2003洛杉磯快艇2...

 

林元熙

林元熙임원희男演员罗马拼音Im Won Hee国籍 韩国出生 (1970-10-11) 1970年10月11日（53歲） 韩国首爾特別市江北區水踰洞（朝鲜语：수유동）职业演員语言韓語教育程度首爾藝術大學戲劇電影專業 畢業出道日期1995年活跃年代1995年-至今经纪公司ZEN STARS 林元熙（韓語：임원희，1970年10月11日—），韓國男演員。 影視作品 電視劇 2010年：KBS《戰友》飾演 金俊範 2012年：SBS《蠑...

بطولة أوروبا تحت 17 سنة لكرة القدم 2014

بطولة أوروبا تحت 17 سنة لكرة القدم 2014 تفاصيل الموسم بطولة أوروبا تحت 17 سنة لكرة القدم  النسخة 13  البلد مالطا  التاريخ بداية:9 مايو 2014  نهاية:21 مايو 2014  المنظم الاتحاد الأوروبي لكرة القدم  البطل منتخب إنجلترا لكرة القدم  مباريات ملعوبة 15   عدد المشاركين 8  ...

 

Lacringi

Mappa delle guerre marcomanniche (170 d.C.). Si nota la localizzazione dei Lacringi nella parte superiore destra della cartina. I Lacringi furono un popolo germanico citato nella storia antica per il loro ruolo nelle guerre di confine condotte lungo il Danubio contro l'imperatore Marco Aurelio. Descrizione Iulius Capitolinus, nel suo Vita di Marcus Antoninus afferma[1] che i Lacringes facevano parte dell'invasione generale del confine danubiano. Cassio Dione[2] parla del loro ...