Πριν από τον Ιούνιο του 2023, εικαζόταν ευρέως ότι η ομάδα Βάγκνερ χρησιμοποιήθηκε από τη ρωσική κυβέρνηση για να κρύψει τα αληθινά θύματα και το οικονομικό κόστος των ξένων επεμβάσεων της Ρωσίας σε διάφορες χώρες.[4] Η Βάγκνερ αναδείχθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου του Ντονμπάς στην Ουκρανία, όπου βοήθησε τις φιλορωσικές αυτονομιστικές δυνάμεις των αυτοαποκαλούμενων Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντόνετσκ και του Λουγκάνσκ από το 2014 έως το 2015.[1] Οι μισθοφόροι της φέρεται να έχουν λάβει μέρος σε συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των εμφυλίων πολέμων στη Συρία, τη Λιβύη, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και το Μάλι, πολεμώντας συχνά στο πλευρό των δυνάμεων που ευθυγραμμίζονται με τη ρωσική κυβέρνηση.[1] Οι μισθοφόροι της Βάγκνερ έχουν κατηγορηθεί για διάπραξη εγκλημάτων πολέμου,[1][5][6] συμπεριλαμβανομένων βιασμών ,[7] και βασανιστηρίων κατηγορουμένων για λιποταξία.[8][9]
Η Βάγκνερ έπαιξε σημαντικό ρόλο στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, όπου φέρεται να αναπτύχθηκε για να δολοφονήσει Ουκρανούς ηγέτες,[10] μεταξύ άλλων ενεργειών, για τις οποίες έχει στρατολογήσει κρατούμενους από φυλακές από τη Ρωσία για να μπουν στην στην πρώτη γραμμή του μετώπου.[11][12] Τον Δεκέμβριο του 2022, ο Συντονιστής Στρατηγικών Επικοινωνιών του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας των Ηνωμένων Πολιτειών, Τζον Κίρμπι, ισχυρίστηκε ότι η Βάγκνερ είχε 50.000 μισθοφόρους στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένων 10.000 εργολάβων και 40.000 κατάδικων.[13] Άλλοι ανέφεραν τον αριθμό των στρατολογημένων κρατουμένων σε περισσότερους από 20.000[14], με τον συνολικό αριθμό των δυνάμεων της Βάγκνερ που είναι παρόντες στην Ουκρανία να υπολογίζεται σε 20.000.[15] Το 2023, η Ρωσία παραχώρησε καθεστώς βετεράνων σε εργολάβους της Βάγκνερ που συμμετείχαν στην εισβολή.[16]
Μετά από χρόνια άρνησης δεσμών με την ομάδα Βάγκνερ, ο Πριγκόζιν παραδέχτηκε τον Σεπτέμβριο του 2022 ότι την ίδρυσε, δηλώνοντας "Είμαι περήφανος που μπόρεσα να υπερασπιστώ το δικαίωμά να προστατεύσουν τα συμφέροντα της χώρας τους."[17] Οι μονάδες μισθοφόρων αποσύρθηκαν από την Ουκρανία και μετακινήθηκαν στο Ροστώφ στη Ρωσία.[18][19]
Ίδρυση
Ως ιδρυτής της εταιρείας αναφέρεται ο Ντμίτρι Ούτκιν, ο οποίος γεννήθηκε στην πόλη Ασβέστ της Σιβηρίας.[20][21] Ο Ούτκιν είναι βετεράνος του Πρώτου και του Δεύτερου Πολέμου της Τσετσενίας.[22] Έχει αναφερθεί ότι ο Ρώσος επιχειρηματίας Γεβγένι Πριγκόζιν, που μερικές φορές αποκαλείται «σεφ του Πούτιν», λόγω των επιχειρήσεων του που φιλοξενούσαν δείπνα στα οποία ο Βλαντίμιρ Πούτιν παρευρέθηκε με ξένους αξιωματούχους, [23][24][25] έχει δεσμούς με την Ομάδα Βάγκνερ [26][27] και με τον Ντμίτρι Ούτκιν προσωπικά. [28][29] Ο επιχειρηματίας λέγεται ότι είναι ο χρηματοδότης [30] και πραγματικός ιδιοκτήτης του Ομάδας Βάγκνερ.[31][32]
Η Ομάδα Βάγκνερ εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2014 στο Λουγκάνσκ της Ουκρανίας. Τον Αύγουστο του 2017 η τουρκική εφημερίδα Γενί Σαφάκ υπέθεσε ότι ο Ούτκιν ήταν πιθανώς απλώς ένα πρόσωπο για την οργάνωση, ενώ ο πραγματικός επικεφαλής της Ομάδας Βάγκνερ ήταν κάποιος άλλος.[33]
Τον Δεκέμβριο του 2016, ο Ούτκιν φωτογραφήθηκε με τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν σε μια δεξίωση στο Κρεμλίνο προς τιμήν εκείνων που τους είχαν απονεμηθεί τα παρασήμα του Τάγματος του Θάρρους και του Ήρωα της Ρωσικής Ομοσπονδίας (για τον εορτασμό της Ημέρας των Ηρώων της Πατρίδας), μαζί με τους Αλεξάντρ Κουζνέτσοφ, Αντρέι Μπογκάτοφ και Αντρέι Τρόσεφ.[34] Ο Κουζνέτσοφ λέγεται ότι ήταν ο διοικητής της πρώτης μονάδας αναγνώρισης και επίθεσης της Βάγκνερ, ο Μπογκάτοφ ήταν ο διοικητής της τέταρτης μονάδας αναγνώρισης και επίθεσης, ενώ ο Τρόσεφ υπηρέτησε ως "εκτελεστικός διευθυντής" της οργάνωσης.[35]
Λίγες μέρες μετά, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ επιβεβαίωσε την παρουσία του Ούτκιν στη δεξίωση, δηλώνοντας ότι ο Ούτκιν ήταν από την περιοχή του Νόβγκοροντ και είχε λάβει το παράσημο και επίσης ανέφερε ότι δεν γνώριζε πόσο διάσημος ήταν ο Ούτκιν.[36][37]
Οργάνωση
Στις αρχές του 2016, η Ομάδα Βάγκνερ είχε 1.000 υπαλλήλους,[38] οι οποίοι αργότερα αυξήθηκαν σε 5.000 τον Αύγουστο του 2017, [39] και 6.000 τον Δεκέμβριο του 2017.[40] Η οργάνωση θεωρείται ότι είχε έδρα στην Αργεντινή[38][39] και επίσης έχει γραφεία στην Αγία Πετρούπολη[41] και στο Χονγκ Κονγκ.[42]
Σύμφωνα με μια έκθεση που δημοσιεύτηκε από το ρωσικό μηνιαίο περιοδικό Σοβερσένο Σεκρέτνο, η οργάνωση που προσέλαβε προσωπικό για την Βάγκνερ δεν είχε μόνιμο όνομα και είχε μια νόμιμη διεύθυνση κοντά στον στρατιωτικό οικισμό Παβσίνο στο Κράσνογκορσκ, κοντά στη Μόσχα.[43]
Η αμοιβή των μισθοφόρων της Βάγκνερ, οι οποίοι είναι συνήθως συνταξιούχοι Ρώσοι στρατιωτικοί ηλικίας μεταξύ 35 και 55 ετών, [33]υπολογίζεται ότι είναι μεταξύ 80.000 και 250.000 ρωσικών ρουβλιών το μήνα.[44] Μια πηγή δήλωσε ότι η αμοιβή μπορεί να ανέρθει μέχρι και σε 300.000 ρούβλια.[34]
Σχέση με το ρωσικό κράτος
Ρώσοι και ορισμένοι δυτικοί παρατηρητές, καθώς και μερικά άτομα που έχουν προσωπικά εμπλακεί με την ομάδα Βάγκνερ, πιστεύουν ότι η οργάνωση δεν υπάρχει στην πραγματικότητα ως ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία και είναι ένας μύθος που δημιουργήθηκε από τη ρωσική προπαγάνδα. Πιστεύουν ότι στην πραγματικότητα είναι ένα καμουφλαρισμένο τμήμα του Ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών που τελικά αναφέρεται στη ρωσική κυβέρνηση. [45][46][47][48][49][50][51][52]
Οι ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες δεν επιτρέπονται νόμιμα στη Ρωσία. Ωστόσο, ορισμένες από αυτές φαίνεται να δραστηριοποιούνταν στη Ρωσία και τον Απρίλιο του 2012 ο Βλαντίμιρ Πούτιν, τότε πρωθυπουργός της Ρωσίας, μιλώντας στην Κρατική Δούμα ενέκρινε μια ιδέα για την δημιουργία ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρείων στη Ρωσία.[53]Αρκετοί στρατιωτικοί αναλυτές περιέγραψαν τη Βάγκνερ ως μια «ψευδο-ιδιωτική» στρατιωτική εταιρεία που προσφέρει στο ρωσικό στρατιωτικό κατεστημένο ορισμένα πλεονεκτήματα όπως η εξασφάλιση εύλογης άρνησης, το δημόσιο απόρρητο σχετικά με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ρωσίας στο εξωτερικό, καθώς και για τον αριθμό των απωλειών. [54][53] Έτσι, οι μισθοφόροι της Βάγκνερ έχουν περιγραφεί ως «στρατιώτες-φαντάσματα», επειδή η ρωσική κυβέρνηση δεν τους αναγνώρισε ποτέ επίσημα.[55]
Τον Μάρτιο του 2017, το Radio Liberty χαρακτήρισε την ομάδα Βάγκνερ ως «ημινόμιμο μαχητικό μόρφωμα που υπάρχει κάτω από την πτέρυγα και τα κεφάλαια του Υπουργείου Άμυνας».[56]
Τον Σεπτέμβριο του 2017, ο επικεφαλής της Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ουκρανίας (ΥΑΟ) Βάσιλ Χρύτσακ είπε ότι κατά τη γνώμη τους η Βάγκνερ ήταν στην ουσία «ένας ιδιωτικός στρατός του Πούτιν» και ότι η ΥΑΟ «εργαζόταν για τον εντοπισμό αυτών των ανθρώπων, μελών της Βάγκνερ, προκειμένου να δημοσιοποιήσουμε αυτές τις πληροφορίες ώστε οι εταίροι μας στην Ευρώπη να τις γνωρίσουν προσωπικά». [57][58] Η ομάδα Βάγκνερ συγκρίθηκε επίσης με την Academi, την αμερικανική εταιρεία ασφαλείας που ήταν παλαιότερα γνωστή ως Μπλάκγουωτερ.[59]
Η ΥΑΟ ισχυρίστηκε ότι στους μισθοφόρους της Βάγκνερ εκδόθηκαν μαζικά διεθνή διαβατήρια από την GRU μέσω της Μονάδας του Κεντρικού Γραφείου Μετανάστευσης το δεύτερο εξάμηνο του 2018, ισχυρισμοί που επαληθεύτηκαν εν μέρει από τον ερευνητικό ιστότοπο Bellingcat. [60][61] Σε συνέντευξή του τον Δεκέμβριο του 2018, ο Ρώσος Πρόεδρος Πούτιν είπε, σχετικά με τους μισθοφόρους της Βάγκνερ που δραστηριοποιούνται στην Ουκρανία, τη Συρία και αλλού, ότι «όλοι πρέπει να παραμείνουν εντός του νομικού πλαισίου» και ότι εάν η ομάδα Βάγκνερ παραβίαζε το νόμο, ο Ρώσος Γενικός Εισαγγελέας θα πρέπει να παρέχει νομική αξιολόγηση. Όμως, σύμφωνα με τον Πούτιν, εάν δεν παραβίαζαν τη ρωσική νομοθεσία, είχαν το δικαίωμα να εργαστούν και να προωθήσουν τα επιχειρηματικά τους συμφέροντα στο εξωτερικό. Ο πρόεδρος αρνήθηκε επίσης τους ισχυρισμούς ότι ο Γεβγένι Πριγκόζιν είχε διευθύνει τις δραστηριότητες της Βάγκνερ.[62]
Στις 10 Ιουνίου 2023, το ρωσικό Υπουργείο Άμυνας εξέδωσε διάταγμα σύμφωνα με το οποίο όλα τα εθελοντικά τάγματα που πολεμούν στην Ουκρανία πρέπει να υπογράψουν συμβόλαιο με το υπουργείο, κάτι που ο επικεφαλής της Βάγκνερ Γιεβεγκένι Πριγκόζιν ανακοίνωσε ότι οι στρατιώτες της Βάγκνερ θα αρνηθούν.[63] Στις 23 Ιουνίου 2023, ο Πριγκόζιν απείλησε να επιτεθεί στις ρωσικές δυνάμεις ως απάντηση σε αεροπορική επιδρομή στους μισθοφόρους του. Οι ρωσικές δυνάμεις ασφαλείας κατηγόρησαν τον ιδρυτή της ομάδας Βάγκνερ για απόπειρα πραξικοπήματος καθώς δεσμεύτηκε για «πορεία δικαιοσύνης» κατά του ρωσικού στρατού.[64] Ο Πριγκόζιν δημοσίευσε ένα φωνητικό μήνυμα υποστηρίζοντας ότι η Βάγκνερ είχε εγκαταλείψει την Ουκρανία και προχωρούσε στη ρωσική πόλη Ροστόφ επί του Ντον.[64] Συνάντησε ελάχιστη αντίσταση και κατέλαβε το αρχηγείο της νότιας στρατιωτικής περιφέρειας στην πόλη και κινήθηκε με στρατιωτικά οχήματα προς τη Μόσχα.[65] Ανώτεροι Ρώσοι στρατηγοί προέτρεψαν τους μαχητές της Βάγκνερ να αποσυρθούν. Εν τω μεταξύ, η υπηρεσία εθνικής ασφάλειας της Ρωσίας, FSB, είπε ότι είχε καταθέσει ποινικές κατηγορίες εναντίον του Πριγκόζιν και κινήθηκε για να τον συλλάβει.[64] Το βράδυ τις 24ης Ιουνίου ανακοινώθηκε από τον γραμματέα τύπου Ντίμτρι Πεσκόφ ότι επετεύχθη συμφωνία μεταξύ Κρεμλίνου και Βάγκνερ, με τον Πριγκόζιν να φεύγει για τη Λευκορωσία χωρίς να της ασκηθεί δίωξη.[66]
Στον απόηχο της αποστασίας, ο Πούτιν φέρεται να είπε ότι η ομάδα Βάγκνερ είχε λάβει χρηματοδότηση ύψους 86 δις ρουβλιών (περίπου 940 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ) από το Υπουργείο Άμυνας την χρονική περίοδο από τον Μάιο του 2022 μέχρι το Μάιο του 2023.[67][68]
Συμμετοχή σε επιχειρήσεις
Κριμαία και Ανατολική Ουκρανία
Οι μισθοφόροι της Βάγκνερ εμφανίστηκαν για πρώτη φορά τον Φεβρουάριο του 2014 στην Κριμαία κατά τη διάρκεια της προσάρτησης της χερσονήσου από τη Ρωσία το 2014, όπου έδρασαν σύμφωνα με τις τακτικές μονάδες του ρωσικού στρατού, αφόπλισαν τον ουκρανικό στρατό και ανέλαβαν τον έλεγχο των εγκαταστάσεων. Η κατάληψη της Κριμαίας ήταν σχεδόν αναίμακτη. [69] Οι μισθοφόροι, μαζί με τους τακτικούς στρατιώτες, ονομάζονταν «ευγενικοί άνθρωποι» εκείνη την εποχή [70] λόγω της καλής συμπεριφοράς τους, κουβαλούσαν όπλα που δεν ήταν γεμάτα, και κυρίως δεν έκαναν καμία προσπάθεια να παρέμβουν στη ζωή των πολιτών. [71]Ένα άλλο όνομα για αυτούς ήταν «μικροί πράσινοι» καθώς ήταν μασκοφόροι, φορούσαν ασήμαντες πράσινες στολές στρατού και η προέλευσή τους ήταν αρχικά άγνωστη. [72]
Μετά την κατάληψη της Κριμαίας, [69] περίπου 300 μισθοφόροι [73] πήγαν στην περιοχή Ντονμπάς της ανατολικής Ουκρανίας όπου ξεκίνησε μια σύγκρουση μεταξύ της ουκρανικής κυβέρνησης και των φιλορωσικών δυνάμεων. Χάρη στη βοήθειά τους, οι φιλορωσικές δυνάμεις κατάφεραν να αποσταθεροποιήσουν τις κυβερνητικές δυνάμεις ασφαλείας στην περιοχή, να ακινητοποιήσουν επιχειρήσεις τοπικών κυβερνητικών μονάδων, να καταλάβουν αποθήκες πυρομαχικών και να πάρουν τον έλεγχο των πόλεων.[69] Οι μισθοφόροι διεξήγαγαν κρυφές επιθέσεις, αναγνωρίσεις, συλλογή πληροφοριών και συνόδευαν ιδιαίτερα σημαντικά πρόσωπα.[74] Τον Οκτώβριο του 2017, η ουκρανική υπηρεσία ασφαλείας ισχυρίστηκε ότι είχε αποδείξεις για τη συμμετοχή της ομάδας Βάγκνερ στην κατάρριψη αεροπλάνου Il-76 στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Λουγκάνσκ που σκότωσε 40 Ουκρανούς αλεξιπτωτιστές, καθώς και ένα πλήρωμα εννέα ατόμων τον Ιούνιο του 2014. [75]Ρώσοι και Σέρβοι «μισθοφόροι» αναφέρθηκαν ήδη ότι συμμετείχαν στη μάχη του 2014 για το αεροδρόμιο, αν και δεν είχε δηλωθεί αν αυτοί συνδέονταν με την Βάγκνερ τότε.[76][77]
Τον Μάρτιο του 2022, κατά τη διάρκεια της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, τουλάχιστον 1.000 μέλη της οργάνωσης συμμετείχαν στις εχθροπραξίες,[78] κυρίως στο Ντονμπάς και συμμετείχαν σε πολλές μάχες σε αυτό το μέτωπο, όπως στη μάχη της Ποπάσναγια,[79] στη μάχη του Σεβεροντονιέσκ και στη μάχη του Λισιτσάνσκ. Από τις αρχές Ιουλίου[80] στις τάξεις άρχισαν να εντάσσονται κατάδικοι, στους οποίους προσφέρθηκαν 100.000 η 200.000 ρούβλια και αμνηστία για έξι μήνες «εθελοντικής υπηρεσίας» ή 5 εκατομμύρια στους συγγενείς τους αν πέθαιναν.[81][11] Ακολούθως συμμετείχαν στη μάχη του Μπαχμούτ, καταλαμβάνοντας στα μέσα Ιανουαρίου 2023 την κωμόπολη Σολεντάρ.[82]
Αφρική
Το 2018 η ομάδα Βάγκνερ αναπτύχθηκε στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, ώστε να προστατεύσει τα ορυχεία, την κυβέρνηση και ειδικότερα τον πρόεδρο της χώρας Φοστέν-Αρσάνζ Τουαντερά.[83] Η παρουσία της ομάδας Βάγκνερ στη χώρα είναι αμφιλεγόμενη, καθώς έχει κατηγορηθεί για διάπραξη εγκλημάτων κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για όξυνση της σύγκρουσης.[84]
Η παρουσία της ομάδας Βάγκνερ στη Λιβύη αναφέρθηκε για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 2018, όταν η The Sun έκανε λόγο για ρωσικές στρατιωτικές βάσεις σε Βεγγάζη και Τομπρούκ, υποστηρίζοντας τον στρατηγό Χαλίφα Χαφτάρ, επικεφαλής του Λιβικού Εθνικού Στρατού, παρέχοντας εκπαίδευση στον στρατό.[85] Ο Χαφτάρ κατέλαβε μεγάλες εκτάσεις στο νότο της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης πετρελαιοπηγής της χώρας,[86] αλλά η πολιορκία της πρωτεύουσας Τρίπολης τον Απρίλιο του 2019 αποκρούστηκε.[87]
Σε συνέντευξή του στο The Insider, ο Ιγκόρ Στρέλκοφ ανέφερε ότι η ομάδα Βάγκνερ ήταν παρούσα στο Νότιο Σουδάν και πιθανόν στη Λιβύη.[88] Στη συνέχεια δημοσιεύθηκαν βίντεο με την ομάδα Βάγκνερ να ασκείται με μέλη του σουδανικού στρατού.[89] Σύμφωνα με τον Σεργκέι Σουράγκιν, η ομάδα Βάγκνερ κλήθηκε στο Σουδάν ώστε να προστατεύσει τα ορυχεία χρυσού, ουρανίου και διαμαντιών.[90] Η ομάδα κατηγορήθηκε από τον βρετανικό τύπο ότι συμμετείχε στην καταστολή εξέγερσης τον Ιανουάριο του 2019.[91] Μετά την ανατροπή του Ομάρ ελ-Μπεσίρ τις 11 Απριλίου 2019, συνεργάστηκε με τις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης.[92]
Τον Σεπτέμβριο του 2021 δημοσιεύθηκε ότι η στρατιωτική κυβέρνηση του Μάλι, η οποία ήρθε στην εξουσία με πραξικόπημα το 2021, βρισκόταν κοντά σε συμφωνία με την ομάδα Βάγκνερ για να εκπαιδεύσει τον στρατό και παρέλαβε τέσσερα ελικόπτερα ρωσικής κατασκευής.[93] Η παρουσία της Βάγκνερ επιβεβαιώθηκε τον Ιανουάριο του 2022 σε διάφορες περιοχές της χώρας.[94] Τις 5 Απριλίου 2022, το Παρατηρητήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων κατηγόρησε Μαλινέζους στρατιώτες και Ρώσους μισθοφόρους ότι εκτέλεσαν 300 αμάχους μεταξύ τις 27 και 31 Μαρτίου, κατά την πολιορκία της Μουρά στην Περιφέρεια Μοπτί, όπου υπήρχε δράση ισλαμιστών μαχητών. Η κυβέρνηση του Μάλι υποστήριξε ότι πάνω από 200 μαχητές σκοτώθηκαν κατά την επιχείρηση, στην οποία συμμετείχαν και περίπου 100 Ρώσοι.[95][96]