Τα μυστικά αρχεία του Βατικανού (λατινικά: Archivum Secretum Apostolicum Vaticanum, Μυστικά Αρχεία Αποστολικού Βατικανού) είναι το κτήριο όπου φυλάσσονται τα κρατικά έγγραφα και αλληλογραφία του κράτους του Βατικανού. Αποτελούν ιδιοκτησία του εκάστοτε Πάπα, και με τον θάνατο ή παραίτηση του η ιδιοκτησία περνά στον επόμενο Πάπα.[3]Έως τις αρχές του 17ου αιώνα βρίσκονταν στην βιβλιοθήκη του Βατικανού, διαχωρίστηκαν όμως μετά από ενέργεια του Πάπα Παύλου Ε´ στον δικό τους χώρο με εξαιρετικά περιορισμένη πρόσβαση. Παρέμειναν απρόσιτα σε εξωτερικούς μελετητές έως το 1881, όταν ο Πάπας Λέων ΙΓ´ επέτρεψε την μερική πρόσβαση περιορισμένων τμημάτων αρχείου σε εξωτερικούς μελετητές, ρύθμιση που ισχύει έκτοτε.[4]
Ονομασία
Παρότι είναι γνωστά ως μυστικά αρχεία, η λατινική λέξη secretum χρησιμοποιείται στην συγκεκριμένη περίπτωση περισσότερο με την έννοια του ιδιωτικού και όχι κρυφού, καθώς στο αρχείο βρίσκεται η ιδιωτική αλληλογραφία των Παπών και τα έγγραφα του κράτους του Βατικανού. Το σύνολο της συλλογής αποτελεί ιδιοκτησία του Πάπα, και τα άλλα αξιώματα και θεσμοί του Βατικανού όπως η ρωμαϊκή κουρία ή η Αγία Έδρα δεν έχουν πρόσβαση σε αυτό,[5] και διαθέτουν τα δικά ξεχωριστά αρχεία.[6]
Τα περιεχόμενα του αρχείου γίνονται διαθέσιμα για μελέτη μόνο σε συγκεκριμένα τμήματα τους, και υπάρχει υλικό στο οποίο απαγορεύεται η πρόσβαση για εξωτερικούς μελετητές, συμπεριλαμβανομένου του οποιουδήποτε υλικού μετά το 1939.[7]
Έκταση
Εκτιμάται πως η συνολική έκταση του αρχείου είναι 85 χιλιόμετρα ραφιών,[8] με 35.000 τόμους μονάχα στον κατάλογο έργων διαθέσιμων προς μελέτη, ενώ η δημοσίευση τμήματος ή του συνόλου του καταλόγου του αρχείου απαγορεύεται.[9] Το κτήριο διαθέτει την δική του ανεξάρτητη μονάδα φωτογράφισης και συντήρησης.
Σύμφωνα με τον οργανισμό, η μεγάλη πλειοψηφία των διαθέσιμων τεκμηρίων στο αρχείο χρονολογείται από τον 13ο αιώνα και έπειτα (πριν τον Πάπα Ινοκέντιο Γ´), καθώς τα παλαιότερα έγγραφα χάθηκαν με την πάροδο των αιώνων και πριν φυλαχθούν κατάλληλα.[10] Ιστορικά παραδείγματα των περιεχομένων του είναι επιστολές όπως:
Τα μυστικά αρχεία βρίσκονται δίπλα στην βιβλιοθήκη του Βατικανού, και η πρόσβαση σε αυτά γίνεται μέσω της Πόρτα ντι Σάντα Άννα (πύλη της αγίας Άννης). Αιτήσεις για είσοδο γίνονται δεκτές μόνο σε εγκεκριμένους μελετητές με επιστημονικό ενδιαφέρον και με επαρκείς γνώσεις έρευνας σε αρχείο. Προκειμένου να γίνουν δεκτοί, χρειάζονται συστατική επιστολή από ακαδημαϊκό ή ερευνητικό ίδρυμα ή από εμπειρογνώμονα ιστορικό. Δεν γίνονται δεκτοί προπτυχιακοί φοιτητές.
Υπάρχουν αυστηροί περιορισμοί στην πρόσβαση στο αρχείο, όπου απαγορεύεται η πρόσβαση σε οποιοδήποτε υλικό μετά το 1939, ενώ υπάρχει ένα ολόκληρο τμήμα σχετικά με τις προσωπικές σχέσεις με τους καρδιναλίους στο οποίο απαγορεύεται η πρόσβαση από το 1922 και έπειτα.[7][12]
Διαθεσιμότητα υλικού
Κατά την τρέχουσα σύμβαση, το υλικό του αρχείου γίνεται διαθέσιμο στους εξωτερικούς μελετητές μετά από την παρέλευση 75 ετών:
1817: Τα περιεχόμενα του αρχείου μαζί με αυτά της βιβλιοθήκης επιστράφηκαν στο Βατικανό μετά την μεταφορά τους από τον Ναπολέοντα στο Παρίσι πάνω μια δεκαετία νωρίτερα.[13]
1883: Ο Πάπας Λέων ΙΓ´ επέτρεψε την πρόσβαση στα αρχεία από το 1815 και νωρίτερα.
1924: Τα αρχεία από το τέλος του Γρηγορίου ΙΣΤ΄ (1 Ιουνίου 1846) και νωρίτερα έγιναν διαθέσιμα.
1966: Τα αρχεία από το τέλος του Πίου Θ΄ (1878) και νωρίτερα έγιναν διαθέσιμα
1978: Αρχεία από τον Λέοντα ΙΓ´ (1903) και νωρίτερα.
2002-3: Έγγραφα από τα κρατικά αρχεία σχετικά με τις σχέσεις της Αγίας Έδρας με την ναζιστική Γερμανία κατά την διάρκεια του Πίου ΙΑ´(1922-1939). Η κίνηση αυτή έγινε ώστε να αντιμετωπιστεί η έντονη φημολογία σχετικά με την συνεργασία του Βατικανού με τους Ναζί την περίοδο εκείνη.[14]
2012: Σε ειδική εκδήλωση για τα 400 έτη της λειτουργίας των αρχείων, έγιναν διαθέσιμα 100 επιλεγμένα έγγραφα από τον 8ο έως τον 20ό αιώνα. Ανάμεσα τους βρίσκονται αντικείμενα όπως η παπική βούλα του αφορισμού του Μαρτίνου Λουθήρου, και επιστολή της Μαρίας Α΄ της Σκωτίας κατά την περίοδο που ανέμενε την εκτέλεση της.[16]
Borromeo, Agostino, L'inquisizione : atti del Simposio internazionale, Città del Vaticano ( The inquisition: actions of the international Symposium, Vatican City), Biblioteca apostolica vaticana, 2003. (ISBN88-210-0761-8)
