Η Διαγώνιος ήταν περιοδικό γραμμάτων και τεχνών που εκδιδόταν στη Θεσσαλονίκη από τις αρχές του 1958 μέχρι και το τέλος του 1983 σε διαστήματα πέντε ετών κυκλοφορίας και δύο ετών «αγρανάπαυσης». Ιδρυτής και διευθυντής του περιοδικού ήταν ο Ντίνος Χριστιανόπουλος ενώ την καλλιτεχνική επιμέλεια είχε ο Κάρολος Τσίζεκ. Η στοιχειοθεσία, η σελιδοποίηση και η εκτύπωση γίνονταν πάντα στη Θεσσαλονίκη, στο τυπογραφείο του Νίκου Νικολαΐδη, το οποίο δεν υπάρχει πια. Τυπώθηκαν συνολικά 60 τεύχη σε τέσσερις περιόδους: 1958–1962 (10 εξάμηνα τεύχη), 1965–1969 (είκοσι τρίμηνα τεύχη), 1972–1976 (δεκαπέντε τετράμηνα τεύχη) και 1979–1983 (δεκαπέντε τετράμηνα τεύχη).
Προλογίζοντας μια συνέντευξη του Ντίνου Χριστιανόπουλου, η Νίνα Κοκκαλίδου-Ναχμία συνοψίζει την ιστορία τής Διαγωνίου ως εξής[1]:
«Στην πρώτη πενταετία (1958–1962), εκτός από το Ντίνο Χριστιανόπουλο και τον Κάρολο Τσίζεκ, που υπήρξαν σε όλη τη διαδρομή της έκδοσης η ψυχή του περιοδικού, οι βασικότεροι συνεργάτες ήταν ο Ασλάνογλου, ο Ιωάννου, ο Πετρόπουλος, ο (πρωτοεμφανισμένος από τη Διαγώνιο) Καχτίτσης και άλλοι. Στην περίοδο αυτή ο Χριστιανόπουλος παρουσίασε ποιητές της Θεσσαλονίκης και ο Τσίζεκ Τσέχους λογοτέχνες του Μεσοπολέμου.
»Στη δεύτερη περίοδο (1965–1969) οι κυριότεροι συνεργάτες ήταν ο Ασλάνογλου, ο Κόρφης, ο Παπαδημητρίου, ο Καζαντζής και άλλοι. Στην περίοδο αυτή δόθηκε έμφαση στην παράδοση με την δημοσίευση πολλών δημοτικών τραγουδιών, την παρουσίαση ποιητών του μεσοπολέμου από τον Κόρφη, και την αναδημοσίευση έργων του Στρατή Δούκα. Ο Σάκης Παπαδημητρίου παρουσίασε άρθρα για τη τζαζ, ο Τσίζεκ Θεσσαλονικείς καλλιτέχνες και ο Χριστιανόπουλος με τον Καζαντζή κράτησαν τη στήλη της κριτικής.
»Στην τρίτη περίοδο (1972–1976), εκτός από τους παλαιότερους εμφανίστηκαν και νεώτεροι, όπως ο Ριτσώνης, ο Καραβίτης, η Όξ και άλλοι. Στην περίοδο αυτή ο Χριστιανόπουλος παρουσίασε μεταπολεμικούς ποιητές, η Χαννελόρε Οξ Γερμανούς μεταπολεμικούς λογοτέχνες (ιδιαίτερα ποιητές), ο Κύρου, ο Καραβίτης, ο Τσίζεκ προσεγμένες μεταφράσεις, ο Καζαντζής κράτησε τη στήλη της κριτικής της πεζογραφίας και η Σοφία Καζάζη τη στήλη της κριτικής των εικαστικών τεχνών στις οποίες δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση.
»Στην τέταρτη και τελευταία περίοδο (1979–1983), τα κυριότερα χαρακτηριστικά είναι η παρουσίαση δεκάδων νέων ταλέντων από τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα (μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει ο Περικλής Σφυρίδης), η τακτική παρουσίαση της σύγχρονης γερμανικής λογοτεχνίας από τη Χαννελόρε Οξ, και οι προσεγμένες μεταφράσεις των Κύρου, Καραβίτη και Τσίζεκ.
»Από τις τέσσερις αυτές περιόδους ξεπήδησαν συνολικά πάνω από εκατό αξιόλογοι νέοι λογοτέχνες και άλλοι τόσοι παρουσιάστηκαν από τη σύγχρονη μεταπολεμική λογοτεχνία.»
«Από το πρώτο κιόλας τεύχος της του 1958 η Διαγώνιος είχε μια σαφέστατη τυπογραφική φυσιογνωμία, μιάν αναμφισβήτητη καλαισθησία, που όσο πάει σπανίζει στα αναρίθμητα έντυπα του καιρού μας. Υπήρξε το μοναδικό περιοδικό που αγνόησε επιδεικτικά τη φωτοσύνθεση. Κι ακόμη: δεν στηρίχτηκε στα δεκανίκια των διαφημίσεων ή των κρατικών ενισχύσεων για να προχωρήσει.
»Τώρα που με ψυχραιμία και τιμιότητα η Διαγώνιος αποφάσισε να κλείσει, ας αναλογιστούν το παράδειγμά της οι εκδότες κάποιων άλλων περιοδικών, που επιμένουν να επιβιώνουν, χωρίς καν το ελαφρυντικό της ποιοτικής προσφοράς.»
Μαζί με την Διαγώνιο κυκλοφορούσε το Κόσκινο: Παράρτημα της Διαγωνίου (συνολικά 12 τεύχη τις τρεις πρώτες περιόδους). Επίσης, στην τέταρτη περίοδό της, η Διαγώνιος φιλοξένησε και το περιοδικό Ausblicke που εξέδιδε η Χανελόρε Οξ (Hannelore Ochs).
Διαγώνιος, τριάντα χρόνια προσφοράς: Έκθεση τευχών και εκδόσεων του περιοδικού Διαγώνιος (1957-1986). Θεσσαλονίκη: Δήμος Θεσσαλονίκης, Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο. 1986. (Περιλαμβάνει αναλυτική παρουσίαση των περιεχομένων του περιοδικού και αναδημοσίευση άρθρων για τον χαρακτήρα και την φυσιογνωμία του περιοδικού.)
Μολυβίδης, Γιώργος (2004). Διαγώνιος: η κριτική κατά την πρώτη πενταετία (1958-1962). Θεσσαλονίκη: Νησίδες.
Νικολαΐδης Αναστάσιος (2012) Πάθος και Ήθος στο έργο του Ντίνου Χριστιανόπουλου (Μεταπτυχιακή εργασία). Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ανακτήθηκε από το ιδρυματικό αποθετήριο ΙΚΕΕ της Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ στις 7 Δεκεμβρίου 2022.
Σφυρίδης, Περικλής (2006-2007). «Η συμβολή της Διαγωνίου στην πνευματική ζωή της Θεσσαλονίκης και του τόπου γενικότερα». Παρέμβαση (138): 30-39.
