Το Αθήναιον (λατιν.Athenaeum) ήταν μια σχολή (ludus) που ίδρυσε ο Αυτοκράτορας Αδριανός το 135 μ.Χ. στην Αρχαία Ρώμη, για την προαγωγή των λόγιων και των επιστημονικών μελετών (ingenuarum artium). Της έδωσε το όνομα αυτό από το όνομα της αγαπημένης του πόλεως, της Αθήνας, που θεωρείτο ακόμη ως το κέντρο της διανοήσεως[2]. Το Αθήναιον βρισκόταν κοντά στον Καπιτωλίνο λόφο: η ακριβής θέση του ανακαλύφθηκε το 2009 κατά τη διάρκεια εκσκαφής για την κατασκευή της γραμμής C του Μετρό της Ρώμης, στο μέσο της σημερινής Πιάτσα Βενέτσια[3][4].
Ιστορική διαδρομή
Ανασκαφές του Αθήναιου: άποψη του διαδρόμου μεταξύ του κεντρικού και του νότιου μεγάρου
Η σχολή ήταν επανδρωμένη με μόνιμους καθηγητές για κάθε κλάδο του επιστητού. Για παράδειγμα, την εποχή του Θεοδοσίου Β´ υπήρχαν τρεις καθηγητές της ρητορικής, δέκα της γραμματικής, πέντε της σοφιστικής, ένας της φιλοσοφίας και δύο της νομικής. Πληρώνονταν μεγάλους μισθούς, ώστε να διδάσκουν και ταυτοχρόνως να μελετούν την ειδικότητά τους με άνεση. Επιπλέον της διδασκαλίας αυτών των magistri, υπήρχαν ποιητές, ρήτορες και κριτικοί της λογοτεχνίας που ήταν συνηθισμένοι να απαγγέλλουν τα έργα τους εκεί, και αυτές τις δημόσιες διαλέξεις τις τιμούσαν κάποτε με την παρουσία τους και οι ίδιοι οι Αυτοκράτορες. Υπήρχαν και άλλοι χώροι για αυτές τις διαλέξεις, όπως η Βιβλιοθήκη του Τραϊανού, ενώ κάποτε ενοικίαζαν και μια αίθουσα.
Tο Αθήναιον φαίνεται ότι συνέχισε να λειτουργεί ως σχολή υψηλού κύρους ακόμα και αρκετά μετά τη διάλυση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μέχρι και τον 6ο αιώνα. Λίγα είναι ωστόσο γνωστά για τις λεπτομέρειες των μελετών στο Αθήναιον. Στο σύνταγμα του έτους 370 υπάρχουν κάποιες ρυθμίσεις για τους σπουδαστές στη Ρώμη, από τις οποίες διαφαίνεται ότι θα πρέπει να ήταν μεγάλο και σημαντικό ίδρυμα. Αυτό επιβεβαιώνεται από χωρία στα έργα των Πατέρων της Εκκλήσίας και άλλων αρχαίων συγγραφέων, από τους οποίους μαθαίνουμε ότι νέοι άνδρες από όλα τα μέρη, μετά την ολοκλήρωση της συνηθισμένης εκπαιδεύσεώς τους σε σχολεία και κολέγια της πόλεώς τους ή της επαρχίας τους, πήγαιναν στη Ρώμη ως ένα είδος «ανώτερου πανεπιστημίου», ώστε να ολοκληρώσουν την παιδεία τους.
Παρόμοιες σχολές άνοιξαν μεταγενέστερα στο Μιλάνο και στην Κωνσταντινούπολη (το Πανδιδακτήριο υπήρχε ήδη από το 425 ως Πανεπιστήμιο Κωνσταντινουπόλεως), αλλά και σε άλλες πόλεις της ύστερης Αυτοκρατορίας, όπως η Καρχηδόνα, το Λούγδουνο (Λυών) και η Νίμη (Νιμ).
Άλλες χρήσεις
Στους νεότερους χρόνους ο όρος «Athenaeum» χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα σε διάφορες χώρες για βιβλιοθήκες, μουσεία, σχολές, πνευματικά κέντρα και κατά επέκταση για θέατρα και κινηματογράφους, έντυπα, πνευματικές λέσχες και εταιρείες (βλ. Ατενέουμ).
↑Carlo Alberto Bucci. "Roma, riaffiora l'ateneo di Adriano Ritrovata la scuola dei filosofi. La sala rettangolare è venuto alla luce durante gli scavi per il metrò I lavori non si fermano, spostata di pochi metri l'uscita della linea C." La Repubblica9 October 2009
