2001 Mars Odyssey

Αναπαράσταση του σκάφους 2001 Mars Odyssey σε ανάπτυξη τροχιάς γύρω από τον Άρη

To 2001 Mars Odyssey («Οδύσσεια του Άρη» ή «Αρειανή Οδύσσεια») είναι ένα μη επανδρωμένο διαστημόπλοιο της NASA, που βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη Άρη. Αποστολή του ήταν να χρησιμοποιήσει φασματόμετρα και μία θερμογραφική κάμερα για να ανιχνεύσει ενδείξεις για την ύπαρξη νερού και να μελετήσει τη γεωλογία και το περιβάλλον ακτινοβολίας του πλανήτη.[1] Τα δεδομένα αυτά μελετώνται σε συνάρτηση με το ζήτημα της υπάρξεως ζωής στον Άρη και της εκτιμήσεως του κινδύνου από ακτινοβολίες για μελλοντικούς αστροναύτες στον πλανήτη. Ακόμα, το σκάφος δρα ως αναμεταδότης τηλεπικοινωνιών ανάμεσα στη Γη και στα ρομποτικά οχήματα που υπάρχουν στον Άρη (παλαιότερα και στην Αποστολή Φοίνιξ). Η αποστολή ονομάσθηκε ως φόρος τιμής στον Άρθουρ Κλαρκ και την ταινία 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος.[2]

Το σκάφος εκτοξεύθηκε στις 7 Απριλίου 2001 από το Ακρωτήριο Κανάβεραλ με πύραυλο Delta II και τέθηκε σε τροχιά γύρω από τον Άρη στις 24 Οκτωβρίου 2001 (23 Οκτωβρίου σε ώρα ΗΠΑ).[3]

Στις 15 Δεκεμβρίου 2010 το 2001 Mars Odyssey κατέρριψε το ρεκόρ του πλέον μακρόβιου σε συνεχή λειτουργία διαστημόπλοιου στον Άρη, με 3.340 γήινες ημέρες σε λειτουργία.[4] Σήμερα βρίσκεται σε πολική τροχιά γύρω από τον Άρη με μεγάλο ημιάξονα περίπου 3.800 χιλιομέτρων. Διαθέτει αρκετό προωθητικό για να λειτουργεί μέχρι το 2025. Η αποστολή είχε και το δικό της μουσικό θέμα, τη Μυθωδία του Έλληνα συνθέτη Vangelis.

Ονομασία

Το Mars Odyssey ήταν αρχικώς μέρος του προγράμματος Mars Surveyor 2001 με το όνομα Mars Surveyor 2001 Orbiter. Μετά τις αποτυχίες των Mars Climate Orbiter και Mars Polar Lander στα τέλη του 1999, το νέο σκάφος μετονομάσθηκε τελικώς σε 2001 Mars Odyssey ως φόρος τιμής στο όραμα της διαστημικής εξερευνήσεως των έργων του Άρθουρ Κλαρκ, όπως το βιβλίο 2001: A Space Odyssey.

Συγκεκριμένα, τον Αύγουστο του 2000 η NASA κάλεσε για υποψήφιες ονομασίες για την αποστολή. Από τις 200 ονομασίες που υποβλήθηκαν, η επιτροπή διάλεξε την Astrobiological Reconnaissance and Elemental Surveyor («Αστροβιολογικός Αναγνωριστικός και Στοιχειακός Επόπτης»), που έχει τα αρχικά ARES, μια αναφορά στον αρχαιοελληνικό θεό του πολέμου Άρη. Μετά ωστόσο από επικρίσεις ότι το όνομα δεν ήταν πολύ συναρπαστικό, ενώ το αρκτικόλεξο ήταν υπερβολικά επιθετικό (!), η επιτροπή ονοματοδοσίας συνεδρίασε και πάλι. Το υποψήφιο όνομα 2001 Mars Odyssey είχε απορριφθεί στην πρώτη φάση εξαιτίας ανησυχιών για τα πνευματικά δικαιώματα. Αλλά όταν η NASA έστειλε ένα e-mail στον Κλαρκ στη Σρι Λάνκα, εκείνος απάντησε ότι μετά χαράς δεχόταν η αποστολή να πάρει το όνομα του βιβλίου του και δεν είχε καμιά αντίρρηση. Τότε η αρμόδια υποδιοικήτρια της NASA Peggy Wilhide ενέκρινε την αλλαγή της ονομασίας.[5][6]

Επιστημονικός εξοπλισμός

Το σκάφος φέρει τρία βασικά επιστημονικά όργανα, τα εξής:

  • Απεικονιστικό Σύστημα Θερμικής Εκπομπής (Thermal Emission Imaging System, THEMIS).[7]
  • Φασματόμετρο Ακτίνων γ (Gamma Ray Spectrometer, GRS).[8] Αυτό περιέχει τον ρωσικής κατασκευής Ανιχνευτή Νετρονίων Υψηλής Ενέργειας (HEND).
  • Πείραμα Περιβάλλοντος Ακτινοβολίας του Άρη (Mars Radiation Environment Experiment, MARIE)

Η αποστολή

Η εξέλιξη της τροχιάς του 2001 Mars Odyssey από τις 24 Οκτωβρίου 2001 μέχρι τις 24 Οκτωβρίου 2002
       2001 Mars Odyssey ·       Άρης
Το Mars Odyssey απεικονισμένο από το ισχυρό τηλεσκόπιο του σκάφους Mars Global Surveyor

Το σκάφος χρειάστηκε περίπου 200 ημέρες για να ταξιδέψει από τη Γη στον Άρη. Κατά την άφιξή του στην περιοχή του Άρη, ο βασικός κινητήρας του σκάφους το επιβράδυνε και έτσι μπόρεσε να τεθεί σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη. Στη συνέχεια, το Odyssey πέρασε σχεδόν τρεις μήνες φρενάροντας με τη βοήθεια της αρειανής ατμόσφαιρας, ώστε η τροχιά του να γίνει σιγά-σιγά μικρότερη και σχεδόν κυκλική.[9] Μόλις τελείωσε και αυτή η φάση, τον Ιανουάριο του 2002, άρχισε η επιστημονική χαρτογραφική εργασία, στις 19 Φεβρουαρίου 2002. Η αρχική, ονομαστική διάρκεια της αποστολής ήταν μέχρι τον Αύγουστο του 2004, αλλά επαναλαμβανόμενες παρατάσεις της κράτησαν το σκάφος δραστήριο μέχρι σήμερα.[10]

Περί το 85% των εικόνων και άλλων δεδομένων από τα δίδυμα ρομποτικά οχήματα της NASA Spirit και Opportunity έχουν φθάσει στη Γη μέσω αναμεταδόσεως από το 2001 Mars Odyssey. Επιπλέον, το τροχιακό αυτό σκάφος βοήθησε στην επιλογή τόπων για την προσεδάφιση των οχημάτων αυτών και αργότερα του Φοίνιξ. Το 2001 Mars Odyssey βοήθησε και το Mars Reconnaissance Orbiter, που έφθασε στον Άρη τον Μάρτιο του 2006, παρακολουθώντας τις ατμοσφαιρικές συνθήκες κατά τους μήνες που το δεύτερο σκάφος φρέναρε με τη βοήθεια της αρειανής ατμόσφαιρας για να τροποποιήσει την τροχιά του.[11]

Το 2001 Mars Odyssey κινείται σε ηλιοσύγχρονη τροχιά, η οποία εξασφαλίζει συνεχή φωτισμό από το ηλιακό φως για τις εικόνες του. Στις 30 Σεπτεμβρίου 2008 τροποποίησε την τροχιά του ώστε να αποκτήσει μεγαλύτερη ευαισθησία για την υπέρυθρη χαρτογράφηση των αρειανών ορυκτών. Η καινούργια τροχιά όμως αποτρέπει τη χρήση του ανιχνευτή ακτίνων γ εξαιτίας της δυνητικής υπερθερμάνσεώς του.

Η συσκευή του πειράματος MARIE

Το πείραμα MARIE σταμάτησε να εκτελεί μετρήσεις μετά από μία μεγάλη ηλιακή έκρηξη που έπληξε το σκάφος με έναν καταρράκτη σωματιδίων στις 28 Οκτωβρίου 2003. Οι τεχνικοί πιστεύουν ότι η πιθανότερη αιτία της βλάβης ήταν η φθορά ενός ηλεκτρονικού κυκλώματος από ένα ηλιακό σωματίδιο που κτύπησε τον υπολογιστή του MARIE.

Ο προσανατολισμός του σκάφους ελέγχεται από τρεις γυροσκοπικούς σφόνδυλους (reaction wheels), με την προσθήκη ενός εφεδρικού: όταν απέτυχε ένας από αυτούς τον Ιούνιο του 2012, τέθηκε σε περιστροφή ο εφεδρικός και λειτούργησε με επιτυχία.[12][13]

Στις 11 Φεβρουαρίου 2014 επιταχύνθηκε η μετατόπιση του σκάφους σε μία τροχιά «πρωινού τοπίου» προκειμένου να «καταστήσει δυνατή την παρατήρηση των μεταβαλλόμενων θερμοκρασιών εδάφους μετά την ανατολή και κατά τη δύση του ήλιου σε χιλιάδες τοποθεσίες πάνω στον πλανήτη». Η μετατόπιση αυτή έγινε σταδιακά μέχρι τον Νοέμβριο του 2015.[14] Αυτές οι παρατηρήσεις χρησιμεύουν στη διακρίβωση της συστάσεως του εδάφους και των θερμοεξαρτώμενων διεργασιών, όπως των εποχικών ροών σε θερμές πλαγιές και των θερμοπιδάκων από την αιφνίδια ανοιξιάτικη εξάχνωση παγωμένου διοξειδίου του άνθρακα στη νότια πολική περιοχή.[14]

Νερό στον Άρη

Μέχρι το 2008 το Mars Odyssey είχε χαρτογραφήσει τη χονδρική κατανομή του νερού κάτω από την αρειανή επιφάνεια.[15] Ως επιστέγασμα, στις 31 Ιουλίου 2008 η NASA ανεκοίνωσε ότι το Φοίνιξ είχε επιβεβαιώσει την παρουσία νερού στον Άρη[16], όπως είχε προβλεφθεί από το 2002 με βάση δεδομένα του Mars Odyssey.

Η αποστολή ανεκάλυψε επίσης μεγάλα αποθέματα νερού λίγο κάτω από την επιφάνεια στις τροπικές περιοχές, από μορφολογικά και χημικά δεδομένα στον σχηματισμό Medusae Fossae και στα όρη Θαρσίδος.[17]

Δείτε επίσης


Παραπομπές

  1. ↑ «Mars Odyssey Goals». NASA JPL. 
  2. ↑ «Mars Odyssey: Overview». JPL, CIT. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Σεπτεμβρίου 2011. 
  3. ↑ Beatty, J. Kelly (24 Μαΐου 2012). «Mars Odyssey Arrives». Sky and Telescope. Sky Publishing. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Φεβρουαρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2018. 
  4. ↑ «NASA's Odyssey Spacecraft Sets Exploration Record on Mars». Press Releases. JPL, NASA. 15 Δεκεμβρίου 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Απριλίου 2011. 
  5. ↑ Hubbard, Scott (2011). Exploring Mars: Chronicles from a Decade of Discovery. University of Arizona Press. σελίδες 149–51. ISBN 978-0-8165-2896-7. 
  6. ↑ NASA HQ/JPL (2000-09-28). It's "2001 Mars Odyssey" for NASA's Next Trip to the Red Planet. Δελτίο τύπου. Ανακτήθηκε στις 2016-03-12. Αρχειοθετήθηκε 2016-06-04 στο Wayback Machine.
  7. ↑ Christensen, P.R.; Jakosky, B.M.; Kieffer, H.H.; Malin, M.C.; McSween Jr., H. Y.; Nealson, K.; Mehall, G.L.; Silverman, S.H. και άλλοι. (2004). «The Thermal Emission Imaging System (THEMIS) for the Mars 2001 Odyssey Mission». Space Science Reviews 110 (1–2): 85. doi:10.1023/B:SPAC.0000021008.16305.94. Bibcode: 2004SSRv..110...85C. 
  8. ↑ Boynton, W.V.; Feldman, W.C.; Mitrofanov, I.G.; Evans, L.G.; Reedy, R.C.; Squyres, S.W.; Starr, R.; Trombka, J.I. και άλλοι. (2004). «The Mars Odyssey Gamma-Ray Spectrometer Instrument Suite». Space Science Reviews 110 (1–2): 37. doi:10.1023/B:SPAC.0000021007.76126.15. Bibcode: 2004SSRv..110...37B. 
  9. ↑ «Mars Odyssey: Newsroom». NASA Jet Propulsion Laboratory. 
  10. ↑ «Mission Timeline - Mars Odyssey». NASA Jet Propulsion Laboratory. 
  11. ↑ NASA, JPL,. «Communications Relay - Mars Odyssey». mars.nasa.gov. Ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2018. 
  12. ↑ «Longest-Lived Mars Orbiter Is Back in Service». Status Reports. JPL. 27 Ιουνίου 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιουλίου 2012. 
  13. ↑ NASA, JPL,. «Guidance, Navigation, and Control - Mars Odyssey». mars.nasa.gov. Ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2018. 
  14. ↑ 14,0 14,1 Staff (2014-02-12). «NASA Moves Longest-Serving Mars Spacecraft for New Observations». Press Releases (Jet Propulsion Laboratory). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2014-02-26. https://web.archive.org/web/20140226161657/http://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?release=2014-047&2. 
  15. ↑ «January, 2008: Hydrogen Map». Lunar & Planetary Lab at The University of Arizona. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Οκτωβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2018. 
  16. ↑ «Confirmation of Water on Mars». Phoenix Mars Lander. NASA. 20 Ιουνίου 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιουλίου 2008. 
  17. ↑ Jack T. Wilson κ.ά.: «Equatorial locations of water on Mars: Improved resolution maps based on Mars Odyssey Neutron Spectrometer data», Icarus, τόμ. 299 (Ιανουάριος 2018), σσ. 148-160

Εξωτερικοί σύνδεσμοι