Παναγιά Κασσωπίτρα (Άρτα)

Συντεταγμένες: 39°9′43.175″N 20°59′16.692″E / 39.16199306°N 20.98797000°E / 39.16199306; 20.98797000

Εκκλησία της Παναγίας Κασσωπίτρας
Άποψη της εκκλησίας από το ύψος της Οδού Κασσωπίτρας.
Χάρτης
Είδοςεκκλησία
Αρχιτεκτονικήβυζαντινή αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες39°9′43″N 20°59′17″E
ΘρήσκευμαΕλληνική Ορθόδοξη Εκκλησία
Θρησκευτική υπαγωγήΙερά Μητρόπολις Άρτης
Διοικητική υπαγωγήΔήμος Αρταίων
ΤοποθεσίαΆρτα
ΧώραΕλλάδα
Υλικάπέτρα
Προστασίαδιατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα[1]
Commons page Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Ο ναός της Παναγίας Κασσωπίτρας είναι μνημείο μεταβυζαντινής περιόδου στην πόλη της Άρτας.

Δομή και τοποθεσία

Ο σταυρός Μάλτας στο εξωτερικό θωράκιο του ναού.

Η Κασσωπίτρα βρίσκεται στην διασταύρωση των οδών Κωλέττη και Κασσωπίτρας, δίπλα στην πλατεία Μονοπωλείου, στο κέντρο της Άρτας.[2] Ο ναός είναι μονόχωρη βασιλική με ξύλινη στέγη και ενσωματωμένο κωδωνοστάσιο ενώ στο προστώο υπάρχει υποστάτης περιρραντήριου. Άξιες αναφοράς είναι οι δύο εικόνες της Παναγίας που υπάρχουν στο ναό. Η πρώτη έχει ως θέμα ένθρονη βρεφοκρατούσα Θεοτόκο, είναι κρυπτοεπτανησιακής τεχνοτροπίας και ακολουθεί το μεταβυζαντινό πρότυπο. Οι εικονογραφικές λεπτομέρειες, όπως τα ενδύματα του Θείου βρέφους και η σφαίρα που κρατάει, έχουν βαθύτερους εννοιολογικούς συμβολισμούς που ανάγονται στη βυζαντινή εποχή. H δεύτερη εικόνα, σύμφωνα με την επιγραφή «Η ΚΛΟΟ/ΠΗΤΡΑ» συνδέεται με την ιστορία του ναού.[3][4]

Ο ναός δεν παρουσιάζει κάποια γραπτή ή άλλη διακόσμηση, εκτός από ένα μαρμάρινο θωράκιο με ανάγλυφη παράσταση. Το συγκεκριμένο θωράκιο πιθανόν να είναι αρχαϊκής προέλευσης και να αποτελούσε τμήμα από κάποιο κλείστρο ή κάποια σαρκοφάγο. Οι διαστάσεις του είναι 1,15 x 0,48 μ. και βρίσκεται στην εξωτερική πλευρά, δεξιά της εισόδου. Το θωράκιο είναι διακοσμημένο με έναν σταυρό Μάλτας, ο οποίος είναι εγγεγραμμένος σε έναν κεντρικό δακτύλιο, τον οποίο σχηματίζει με τη σειρά της μία μονή κυκλική ζώνη. Η συγκεκριμένη ζώνη σχηματίζει πεπλεγμένα μοτίβα σε μορφή διπλών κόμπων και αποσπάται από τον δακτύλιο για να σχηματίσει ένα ορθογώνιο πλαίσιο.[5]

Ιστορία

Ο ναός πήρε το ονομά του από την εικόνα της Παναγιάς της Κασσιόπης της Κέρκυρας, η οποία σύμφωνα με την παράδοση, έδωσε το φως σε κάποιον Στέφανο, ο οποίος είχε τυφλωθεί από τους Τούρκους.[6][7]

Η Κασσωπίτρα στην Ήπειρο

Η εμφάνιση λατρευτικών τελετών και η κατασκευή ναών αφιερωμένων στην Παναγιά Κασσωπίτρα στην περιοχή της Ηπείρου και στην Άρτα, πιθανόν να οφείλεται στους κατοίκους της Αρχαίας Ευροίας, στην Θεσπρωτία, οι οποίοι το 603 μ.Χ από το φόβο των Σλαβικών επιδρομών μετακινήθηκαν στην Κασσιόπη της Κέρκυρας. Οι κάτοικοι καθοδηγούμενοι από τον αρχιεπίσκοπο Ευροίας Ιωάννη, έφτασαν στην Κασσιόπη μαζί με τα λείψανα του προστάτη της Παραμυθιάς, Αγίου Δονάτου.[8] Μετά τη φυγή των Σλάβων αποφάσισαν να επιστρέψουν στην Ήπειρο και μαζί τους έφεραν και τις λατρευτικές δοξασίες προς τιμήν της Παναγιάς Κασσωπίτρας ενώ στην Άρτα η λατρεία της Παναγίας πιθανόν να έφτασε από κάποιους απογόνους των πρώτων εκείνων κατοίκων της Ευροίας.[9]

Ο ναός

Ο μητροπολίτης Άρτας Σεραφείμ Ξενόπουλος στο «Δοκίμιον Ιστορικόν περί Άρτης & Πρεβέζης» (εκδ.1884) μας πληροφορεί ότι στα τέλη του 19ου αιώνα στην Άρτα υπήρχαν 11 ενορίες και 10 θέσεις (συνοικίες). Οι συνοικίες ήταν της Περιβλέπτου, των Ταμπακιάδων (βυρσοδεψών) ή της Δάφνης, Τουρκοπάζαρο, Αγίας Θεοδώρας ή Λούκενας ή Καραπάνου, Μουχούστι, Μονοπώλειο, Πλάτανος, Αλμπαναριά, Ρωμιοπάζαρο, Eβραϊκα και μαζί με τις συνοικίες του Ελιγιασβέη, του Βαγιαζήτ, των Μπέηδων και του Γεφυρόπουλου, η πόλη αριθμούσε συνολικά 14 συνοικίες. Ο ναός της Κασσωπίτρας βρίσκονταν στα όρια της συνοικιών Eβραϊκα και Μονοπώλειο.[10]

Σύμφωνα με τον Σεραφείμ Ξενόπουλο, ο ναός κτίστηκε πρώτη φορά το 1732 και γκρεμίστηκε το 1818, μετά από την πτώση ενός κυπαρισσιού που υπήρχε στον περίβολο του ναού. Ο σημερινός ναός ανακατασκευάστηκε από τα ερείπια του αρχικού ναού στην ίδια θέση και χρονολογείται από το 1920. Ο μητροπολίτης Άρτας κάνει αναφορά και στο νεκροταφείο που υπήρχε μπροστά από το ναό και στο οποίο είχαν θαφτεί πολλοί αγωνιστές από το Πέτα, κατά τη διάρκεια των μαχών στην περιοχή. Ο ναός της Κασσωπίτρας μαζί με το ναό της Αγίας Τριάδας ήταν τα παρεκκλήσια του ναού του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου.[11][12][13]

Ο ναός της Κασσωπίτρας λειτούργησε για κάποιο διάστημα ως κρυφό σχολείο, όπου δίδασκαν οι Όσιοι αυτάδελφοι Θεοχάρης και Απόστολος. Ο Θεοχάρης διέθετε μεγάλη έφεση για τα γράμματα και φοίτησε στην περίφημη σχολή Μανωλάκη στην Άρτα και αργότερα άρχισε να διδάσκει και να μαθαίνει γραφή και ανάγνωση τα μικρά παιδιά της Άρτας στο εκκλησάκι της Παναγιάς της Κασσωπίτρας μέχρι το 1818. Μαθητής του στο σχολείο της Κασσωπίτρας, υπήρξε και ο ιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας, Νικόλαος Σκουφάς.[14][15] Το 1962 με υπουργική απόφαση ο ναός ανακηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο. [16] Ο ναός εορτάζει στις 8 Μαΐου.

Παραπομπές

  1. ↑ www.arxaiologikoktimatologio.gov.gr/el/monuments_info?id=147774&type=Monument.
  2. ↑ Σύναξη της Παναγίας της Κασσωπίτρας στην Άρτα, Ορθόδοξος Συναξαριστής.
  3. ↑ Εικόνες της Άρτας:Η εκκλησιαστική ζωγραφική στην περιοχή της Άρτας κατά τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους, Βαρβάρα Ν. Παπαδοπούλου, Αγλαΐα Λ. Τσιάρα, Ιερά Μητρόπολις Άρτης, 2008, σελ.256, ISBN 978-960-98053-0-8
  4. ↑ Αρχαιολογικό Δελτίο, τ.29, εκδ.2η, 1979, σ.608.
  5. ↑ Μυρτώ Βέικου, Byzantine Epirus: A Topography of Transformation: Settlements of the Seventh-Twelfth Centuries in Southern Epirus and Aetoloacarnania, Greece (The ... Peoples, Economies and Cultures, 400-1500), Brill Academic Pub (May 2012), p.532.
  6. ↑ «Εν Κερκύρα η Παρθενομήτωρ τιμάται υπο την επωνυμία Κασσωπαία η κοινώς Κασσοπίτρα ,ης η προσκύνησις μετέβη και εις τινά της Ηπείρου,οίον την Άρταν και εις τινάς νήσους. Επωνομάσθη δε ούτως από της Κασσιώπης,λιμένος εν ώ κείται η εκκλησία, ωκοδομημένη επί των ερειπίων του περιδόξου ναού του Διός του Κασσίου»», Ελληνομνήμων ή σύμμικτα ελληνικά: σύγγραμμα ελληνικόν, Ανδρέας Μουστοξύδης, 1843-1853.[1]
  7. ↑ Le cose Corciresi, Andrea Mustoxidi, 1848.
  8. ↑ Η Κασσωπίτρα : Ιστορικαί σημειώσεις περί του εν Κασσώπι ιερού ναού της Υπεραγίας Θεοτόκου της Κασσωπαίας, Μιχαήλ Λάνδος, Κέρκυρα, 1896.
  9. ↑ Μυρτώ Βέικου, Byzantine Epirus: A Topography of Transformation: Settlements of the Seventh-Twelfth Centuries in Southern Epirus and Aetoloacarnania, Greece (The ... Peoples, Economies and Cultures, 400-1500), Brill Academic Pub (May 2012), p.410.
  10. ↑ Σεραφείμ Ξενόπουλος, Δοκίμιον Ιστορικόν περί Άρτης & Πρεβέζης» (εκδ.1884), σ.139:«Η πόλις "Αρτα διαιρείται εις εκκλησιαστικάς ενορίας 11 κα θέσεις δέκα, 1) της Περιλήφτης (Περιβλέπτου), εκ του Χριστιανικού Ναού πρότερον, είτα Μετσιτίου υπάρξαντος τών Μπέιδων, και κειμένου πλησίον της Μητροπόλεως, 2) τών Βυρσοδεψών ή Δάφνης, 3) Τουρκοπάζαρο, 4) άγ. Θεοδώρας ή Λούκενας ή Καραπάνου, 5) Μουχούστον (ξε) (Προάστειον τής Αρτης), εντεύθεν άρχεται ή αγορά ευθύδρομος ένθεν και ένθεν έχουσα εργαστήρια διάφορα, και καταλήγουσα μέχρι της 6 ενορίας του Μονοπωλείου, 7) Πλάτανος, 8) Αλπαναρία, 9) Ρωμαιοπάζαρον, 10) Εβραϊκά εις ταύτας κεντα αι επόμεναι Εκκλησίαι.»
  11. ↑ Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, Μητρόπολη Άρτας.
  12. ↑ Σεραφείμ Ξενόπουλος, Δοκίμιον Ιστορικόν περί Άρτης & Πρεβέζης» (εκδ.1884), σ.144: «Θεσπισθέντος, εν έτει 1732, επί του αδίκως τυφλωθέντος Στεφάνου, και υπό τής Ιεράς εικόνος της Θεοτόκου της Μονής Κασσιόπης, παραδόξως όμματωθέντος, υπερφυές θαύμα, και έν Άρτη κατά την όγδόην Μαίου, ήγειραν οι Χριστιανοί και Ιερών Ναών της Παναγίας Κασσιόπης, όστις υπό της καταπεσούσης κυπαρίσσου κρημνισθείς τώ 1818. Εν τώ νεκροταφείω του Ναού τούτου της Κασσιόπης κείνται πολλοί τών άγωνιστών του έτους 1821–23, και Αρταίων καρατομηθέντων, σκολοπισθέντων και άπαγχονισθέντων, μάλιστα Πετανιτών.»
  13. ↑ «Παναγιά Κασσωπίτρα, Κασσιώπη». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2017. 
  14. ↑ The Icon of Virgin Mary in Epirus through the Centuries, Andriani Oikonomou, Eleni Mpalaska, Chrysostomos Stylios, p.9-10.[2] Αρχειοθετήθηκε 2013-05-12 στο Wayback Machine.
  15. ↑ «Οι Όσιοι αυτάδελφοι Θεοχάρης και Απόστολος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Μαΐου 2017. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2017. 
  16. ↑ «Περί κηρύξεως αρχαιολογικών χώρων, ΥΑ 15904/24-11-1962, ΦΕΚ 473/Β/17-12-1962». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Οκτωβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2017. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ο ναός της Κασσωπίτρας, Ιερά Μητρόπολη Άρτας