Ο Ναός της Επισκοπής είναι χριστιανικός ναός στη Σίκινο, ο οποίος δημιουργήθηκε από την μετατροπή ενός αρχαίου ρωμαϊκού μαυσωλείου σε εκκλησία τον 17ο αιώνα. Είναι ένα από τα λίγα παραδείγματα κτιρίων της αρχαιότητας που σώζονται στην Ελλάδα σε πολύ καλή κατάσταση, και ίσως το μόνο που διατηρεί τις μεταγενέστερες προσθήκες του.[1] Ο ναός αρχικά θεωρούταν μετασκευή ναού αφιερωμένου στον Απόλλωνα Πύθιο.[2] Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο αρχαίο μνημείο.[3]
Ιστορικά στοιχεία
Με βάση την αρχιτεκτονική του κτιρίου κτίστηκε ως μαυσωλείο τον 3ο αιώνα μ.Χ.[2] Το μαυσωλείο μετατράπηκε σε ναό με την προσθήκη τρούλου στο κέντρο του κτιρίου και στον ανατολικό τοίχο προστέθηκε μια ημικυκλική κόγχη. Επίσης η πρόσοψη, όπου υπήρχε ανοικτό προστώο υποστηριζόμενο από κίονες, κτίστηκε με τοιχοποιία.[4] Μετατροπές στο κτίριο έλαβαν χώρα τον 8ο, 14ο και 17ο αιώνα, ενώ είχε γίνει πολλές φορές στόχος τυμβωρύχων.[5] Ο ναός χρησιμοποιήθηκε ως μονή, από την οποία σώζονται τα κελιά. Δίπλα στον ναό βρίσκεται ο ναός της Αγίας Άννας.[1]
Ο ναός αναφέρεται σε σιγίλλιο του πατριάρχη Καλλίνικου Β΄ (β. 1689-1693 και 1694-1702), όπου αναφέρεται ότι ο ναός της Θεοτόκου, ο επονομαζόμενος Επισκοπή είχε ανακαινιστεί από τον Νικόλα Σερφιώτη, θείο του τότε αρχιεπισκόπου Σίφνου Αθανασίου, στον οποίο παραχώρησε τη δεσποτεία και τη φροντίδα του ναού. Τον ναό επισκέφτηκε το 1771 ο Πας φαν Κρίνεν και το 1837 ο Λούντβιχ Ρος, ο οποίος πραγματοποίησε αναλυτική περιγραφή του ναού και πρότεινε ότι ήταν ο ναός του Απόλλωνα Πύθιου με βάση μία επιγραφή που βρήκε στην περιοχή. Από την άλλη το 1895, ο Άλφρεντ Σιφ πρότεινε ότι ήταν ηρώο που ανήγειρε εξόριστος Ρωμαίος μεγιστάνας για τη γυναίκα του.[6]
Το 2017 ξεκίνησε η αποκατάσταση των φθορών και των στατικών προβλημάτων του ναού στα πλαίσια του επιχειρησιακού προγράμματος «Νότιο Αιγαίο 2014-2020», καθώς και μετατροπή των γύρω κτιρίων σε χώρους έκθεσης αρχαιολογικών ευρημάτων.[1] Κατά τη διάρκεια των εργασιών ανακαλύφθηκε σε κρύπτη κάτω από τον ναό ασύλητος κιβωτιόσχημος τάφος γυναίκας του 2ου ή 3ου μ.Χ. αιώνα, ο οποίος περιελάμβανε επίσης κοσμήματα, όπως δακτυλίδια, χρυσά περικάρπια, περιδέραιο και μια πόρπη, καθώς και γυάλινα και μεταλλικά αγγεία.[7] Το ταφικό επίγραμμα που βρέθηκε αναφέρει το όνομα Νεϊκώ.[8] Είναι πιθανόν το πρόσωπο για το οποίο κτίστηκε το μαυσωλείο.[5] Η αποκατάσταση του ναού έλαβε βραβείο Europa Nostra το 2022.[9] Το μνημείο άνοιξε στο κοινό στις 3 Σεπτεμβρίου 2022.[10]
Πρός αποκατάσταση ο ναός της Επισκοπής.
Περιγραφή
Ο ναός βρίσκεται στο νότιο τμήμα της κεντρικής ράχης της Σικίνου και περιβάλλεται από καλλιέργειες σε πεζούλες, περίπου 1,5 ώρα περπάτημα από τη Χώρα της Σικίνου. Ο ναός έχει τη μορφή δίστυλου ιωνικού ναού με την είσοδο στη δυτική πλευρά, σύμφωνα με τις αρχές του Βιτρούβιου, γεγονός που διευκόλυνε την μετασκευή του σε χριστιανικό ναό. Οι δύο κίονες έχουν κιονόκρανα δωρικού ρυθμού. Οι κίονες στέκονται πάνω σε βάσεις και το συνολικό τους ύψος, μαζί με τη βάση και τα κιονόκρανα είναι 4,9 μέτρα. Το επιστύλιο αποτελεί τμήμα του γείσου το οποίο περιτριγυρίζει το ναό. Ο νότιος τοίχος υποστηρίζεται από αντηρίδες από επεξεργασμένες και μη πέτρες. Το κτίριο είναι κτισμένο από γκρι μάρμαρο και ασβεστωμένο.[11]
Ο ναός εσωτερικά χωρίζεται στον πρόναο και στο σηκό. Το άνοιγμα ανάμεσα στις παραστάδες και τους κίονες έχει κτιστεί με τοιχοποιία στα πλαίσια μετατροπής του κτιρίου σε εκκλησία. Η αρχική οροφή του ναού δεν σώζεται και στη θέση της έχει προστεθεί τρούλος. Στον ανατολικό τοίχο δημιουργήθηκε ένα άνοιγμα ώστε να κτιστεί το ιερό. Τόσο ο τρούλος όσο και το ιερό είναι μετατοπισμένα κατά 30 εκατοστά προς βορρά από τον κεντρικό άξονα του κτιρίου. Από τα αετώματα του κτιρίου σώζεται μόνο ένα τμήμα στη νοτιοανατολική γωνία. Στη θέση του υπόλοιπου ανατολικού αετώματος έχει κτιστεί ένας τοίχος, ο οποίος δρούσε ως καταφύγιο. Έχει μικρά ανοίγματα και θέση για εστία. Η πρόσβαση στην οροφή γίνεται μέσω σκάλας στο βόρειο τμήμα του σηκού.[11] Οι συνολικές διαστάσεις του κτιρίου είναι 10,4 επί 7,16 μέτρα, με τις διαστάσεις του πρόναου να είναι 3,2 επί 5,8 μέτρα και του σηκού 5,32 επί 5,96 μέτρα.[12]
Κάτω από το σηκό βρίσκονται δύο θολωτές κρύπτες. Η πρόσβαση σε αυτές γίνεται από μονοπάτι στη νότια πλευρά του κτιρίου. Φαίνεται ότι δημιουργήθηκαν με την κατασκευή του ηρώου.[12]
Γύρω από το ναό σώζονται απλές κατασκευές οι οποίες χρησιμοποιούνταν για τη στέγαση προσκυνητών κατά τη διάρκεια εορτών.[11]
