Ο Μοχάμεντ Μοσαντέκ (περσ. مُحَمَد مُصَدِق, ΔΦΑ: mohæmˈmæd(-e) mosædˈdeɣ, 16 Ιουνίου 1882 – 5 Μαρτίου 1967), ήταν Ιρανός πολιτικός και πρωθυπουργός του Ιράν την περίοδο 1951-1953, ιδρυτής του κόμματος του Εθνικού Μετώπου. Ανατράπηκε με πραξικόπημα που οργανώθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και το Ηνωμένο Βασίλειο.[6][7]
Γεννήθηκε στην Τεχεράνη και υπήρξε γόνος αριστοκρατικής και πολιτικής οικογένειας. Ο πατέρας του ήταν υπουργός Οικονομικών και η μητέρα του μέλος της βασιλικής οικογένειας των Χαζάρων. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Παρίσι και ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στη Νομική σχολή του πανεπιστημίου Νεσατέλ της Ελβετίας. Υπηρέτησε σε αρκετές κυβερνητικές θέσεις ως μέλος της Συμβουλευτικής Εθνοσυνέλευσης (Ματζλίς), διοικητής της επαρχίας του Φαρς και του Αζερμπαϊτζάν, υπουργός Οικονομικών και υπουργός Εξωτερικών. Στις αρχές της δυναστείας των Παχλαβί φυλακίστηκε για σύντομο χρονικό διάστημα και αργότερα παρέμεινε σε κατ’ οίκον περιορισμό. Επανήλθε στην πολιτική με την άνοδο στο θρόνο του Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί και εξελέγη μέλος των Ματζλίς το 1944. Το Νοέμβριο του 1949 ιδρύθηκε το κόμμα του Εθνικού Μετώπου, με τον Μοσαντέκ να αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο. Τον Μάρτιο του 1951 προώθησε νόμο για την κρατικοποίηση των πετρελαϊκών εγκαταστάσεων της Αγγλοϊρανικής Πετρελαϊκής Εταιρείας και τον Μάιο του ίδιου χρόνου εξελέγη πρωθυπουργός.
Χαρακτηρίζεται ως χαρισματικός ηγέτης, προσηλωμένος στην αρχή της συνταγματικής διακυβέρνησης[8]. Αντίθετος με την εγκαθίδρυση της δυναστείας Παχλαβί, ο Μοσαντέκ υποστήριζε την άποψη πως ο Σάχης θα έπρεπε να έχει ρόλο κατά τα πρότυπα της βελγικής ή βρετανικής μοναρχίας.[8] Ειδικότερα, ως πρωθυπουργός ανέλαβε πρωτοβουλίες για την αποδυνάμωσή του. Μεταξύ άλλων, αφαίρεσε τον έλεγχο του στρατού από το παλάτι, μετέφερε μέρος της βασιλικής περιουσίας στο κράτος, ενώ περιόρισε επίσης σημαντικά τις δαπάνες για τη βασιλική οικογένεια[9]. Στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, ο Μοσαντέκ ήταν ένθερμος υποστηρικτής της απεξάρτησης του Ιράν από την επιρροή των μεγάλων δυνάμεων, μέσω του δόγματος της «αρνητικής ισορροπίας».[8] Παρά την αριστοκρατική του καταγωγή, στηρίχθηκε κυρίως από τη μεσαία τάξη και απέκτησε τη φήμη του αδιάφθορου πολιτικού.[10][11] Η εθνικοποίηση του ιρανικού πετρελαίου που προώθησε ο Μοσαντέκ ήρθε σε σύγκρουση με τα οικονομικά συμφέροντα του Ηνωμένου Βασιλείου και άλλων χωρών, καθώς μετέφερε τον έλεγχο από τις πετρελαϊκές εταιρείες της Δύσης στη χώρα παραγωγής του πετρελαίου. Η Βρετανία αντέδρασε επιβάλλοντας οικονομικό εμπάργκο και αναλαμβάνοντας μυστικές πολιτικές δράσεις με στόχο την ανατροπή του Μοσαντέκ[12], οδηγώντας τελικά στο πραξικόπημα του 1953. Ο Μοσαντέκ καταδικάστηκε για προδοσία σε τρία χρόνια φυλάκιστης και κατόπιν έζησε υπό κατ' οίκον περιορισμό μέχρι τον θάνατό του.
Παραπομπές
- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12322703t. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
- ↑ «Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Mohammad-Mosaddeq. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
- ↑ (Αγγλικά) Find A Grave. Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2019.
- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12322703t. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
- ↑ www.tlfl.blogfa.com/post-6.aspx. Ανακτήθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 2013.
- ↑ James Risen (2000). «SECRETS OF HISTORY The C.I.A. in Iran THE COUP First Few Days Look Disastrous». nytimes.com.
- ↑ Stephen Kinzer, John Wiley· David S. Robarge (12 Απριλίου 2007). «All the Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror». Central Intelligence Agency. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Ιουνίου 2009. Ανακτήθηκε στις 8 Μαΐου 2015.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Abrahamian, Ervand. A History of Modern Iran. Cambridge University Press, 2008, σελ. 114
- ↑ Abrahamian, Ervand. A History of Modern Iran. Cambridge University Press, 2008, σελ. 117-118
- ↑ Abrahamian, Ervand. A History of Modern Iran. Cambridge University Press, 2008, σελ. 115
- ↑ Bayandor, Darioush. Iran and the CIA, Palsgrave Macmillan, 2010, σελ. 31
- ↑ Mark J. Gasiorowski, Coup d’etat of 1332 Š./1953, Encyclopædia Iranica, Vol. VI, Fasc. 4, pp. 354-356, διαθέσιμο στο διαδίκτυο http://www.iranicaonline.org/articles/coup-detat-1953 (ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2015).
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
