Το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (Κ.Ι.Θ.) ^[1] ιδρύθηκε ως «Ιστορικό Αρχείο Πόλης Θεσσαλονίκης» στις 28 Ιουλίου 1983 με ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Θεσσαλονίκης. Μετονομάστηκε σε “Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης” το 1984 και έκανε την πρώτη εμφάνιση του το 1985 με την συμμετοχή του στις εκδηλώσεις για τον εορτασμό των 2300 ετών της Θεσσαλονίκης. Η συμμετοχή του Κέντρου στις εορταστικές εκδηλώσεις ήταν μια μεγάλη έκθεση ιστορικών τεκμηρίων, που παρουσιάστηκε στον εκθεσιακό χώρο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης. Τον Οκτώβριο του 1995 εγκαινιάστηκαν οι νέες ιδιόκτητες εγκαταστάσεις του, στην πλατεία Ιπποδρομίου, δωρεά του ζεύγους Αναστασίου και Ιουλίας Μπίλλη.

Το Κέντρο Ιστορίας υπάγεται στη Δ/νση Βαφοπουλείου & Πνευματικών Ιδρυμάτων^[2] του Δήμου Θεσσαλονίκης, εποπτεύεται δε, από Συμβουλευτική Επιτροπή, η οποία απαρτίζεται από διακεκριμένους επιστήμονες και ανθρώπους των γραμμάτων της πόλης. Η Συμβουλευτική Επιτροπή του Κ.Ι.Θ. ορίζεται με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Θεσσαλονίκης και παρά το συμβουλευτικό της ρόλο, κατευθύνει τις δραστηριότητες του Κ.Ι.Θ. και αποφασίζει για τον προγραμματισμό του.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του έχει αναπτύξει δράσεις και προγράμματα για την προαγωγή και ανάπτυξη της έρευνας και της ιστοριογραφίας της Θεσσαλονίκης.

Το τριώροφο κτήριο, στο οποίο στεγάζεται το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης^[1], περιλαμβάνει εκθεσιακό χώρο στο ισόγειο, γραφεία διοίκησης στον 1ο όροφο, ειδική βιβλιοθήκη με αναγνωστήριο στον 2ο όροφο και αίθουσα διαλέξεων - συνεδρίων στον 3ο όροφο.

Η είσοδος για το κοινό σε όλους τους χώρους του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης είναι ελεύθερη.

Ωράριο λειτουργίας βιβλιοθήκης: Δευτέρα-Παρασκευή 8:00-14:00

Ωράριο λειτουργίας εκθεσιακού χώρου: Δευτέρα-Παρασκευή 8:00-14:00 & 18:00-21:00

Οι σκοποί του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης είναι οι εξής:

1. Η διάσωση, καταγραφή και μελέτη των κάθε είδους άμεσων και έμμεσων πηγών που αναφέρονται στην ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά της Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιοχής.
2. Η περιοδική εκκαθάριση και διαχείριση του Δημοτικού Αρχείου Θεσσαλονίκης και η σταδιακή εισαγωγή του στις συλλογές του Κ.Ι.Θ. με τη συνεργασία του Ιστορικού Αρχείου Μακεδονίας.
3. Η διεξαγωγή, προώθηση, υποστήριξη της επιστημονικής έρευνας της σχετικής με την εν γένει ιστορία της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας, καθώς και η πρόκληση του ενδιαφέροντος του κοινού και η ανάπτυξη σχέσεων συνεργασίας μαζί του και με πολιτιστικούς φορείς και ιδρύματα.
4. Η ευαισθητοποίηση των δημοτών και κυρίως των μαθητών της Θεσσαλονίκης για την ιστορία της πόλης.
5. Η διάθεση του Δημοτικού Αρχείου και των άλλων αρχειακών Συλλογών στην ιστορική έρευνα.

Το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης επιδιώκει να λειτουργήσει ως ο κεντρικός φορέας τεκμηρίωσης, έρευνας και προβολής της ιστορίας της Θεσσαλονίκης, του διαχρονικού και του μητροπολιτικού της χαρακτήρα.

Για την επίτευξη των σκοπών του, το Κ.Ι.Θ. έχει αναπτύξει τις εξής δραστηριότητες:

1. Δημιούργησε και λειτουργεί ειδική ιστορική βιβλιοθήκη με βιβλιογραφία που αφορά κυρίως στη Θεσσαλονίκη και στο μακεδονικό χώρο. Η βιβλιοθήκη του Κέντρου αποτελείται από έξι και πλέον χιλιάδες τόμους βιβλίων. Παράλληλα, στη διάθεση των ερευνητών βρίσκονται μεγάλες αρχειακές συλλογές τεκμηρίων, τρεις χιλιάδες ταχυδρομικά δελτάρια, τρεις χιλιάδες φωτογραφίες, πολλές διαφάνειες, αφίσες, βιντεοκασέτες και ιστορικοί χάρτες. Στο χώρο της βιβλιοθήκης λειτουργεί και αναγνωστήριο, ενώ οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να εξυπηρετούνται και ηλεκτρονικά με τη δυνατότητα αναζήτησης των βιβλίων μέσω της ιστοσελίδας https://web.archive.org/web/20190825010356/http://lib.thessaloniki.gr/.
2. Διέσωσε το Δημοτικό Αρχείο και ξεκίνησε την επιστημονική αρχειοθέτησή του, ώστε να γίνει προσιτό στους ερευνητές της ιστορίας της πόλης. Μέσα από το αρχείο του Δήμου Θεσσαλονίκης^[3], αναδύεται ανάγλυφα η ιστορία της πόλης κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα και φωτίζονται πολλές άγνωστες πτυχές από την ιστοριογραφία της πόλης. Παράλληλα με διάφορες δωρεές, αλλά και αγορές, το ίδρυμα απέκτησε έναν σημαντικό αριθμό ιδιωτικών αρχείων, τα οποία αρχειοθετήθηκαν και βρίσκονται στη διάθεση της ακαδημαϊκής κοινότητας.
3. Οργάνωσε μια σειρά από εκθέσεις τεκμηρίων και ντοκουμέντων από τη ζωή της πόλης και συνόδεψε αρκετές από αυτές με έκδοση λευκωμάτων, τα οποία στοιχειοθέτησαν την παρουσίαση αυτή.
4. Διοργάνωσε συνέδρια, διαλέξεις, ημερίδες και κύκλους ομιλιών στην αίθουσα διαλέξεων που διαθέτει στον τρίτο όροφο. Η αίθουσα είναι εξοπλισμένη με σύγχρονα συστήματα διερμηνείας και προβολών. Το Κ.Ι.Θ. διοργανώνει εκδηλώσεις λόγου, αυτοτελώς ή σε συνεργασία με άλλους επιστημονικούς φορείς της πόλης και εκδίδει τα πρακτικά των εργασιών τους.
5. Για μια περίοδο 4 ετών, διοργάνωνε, κάθε Δευτέρα και Τετάρτη, ομιλίες επιστημόνων και ερευνητών με θέματα που αφορούν στην ιστορία και στην αρχαιολογία της Θεσσαλονίκης. Για το σκοπό αυτό συνεργάστηκε και με το σύλλογο φίλων του αρχαιολογικού μουσείου Θεσσαλονίκης. Επίσης τα τελευταία χρόνια λειτουργεί "Λέσχη Ανάγνωσης"^[4] ιστορικού μυθιστορήματος και κυρίως αυτού που αναφέρεται στην ιστορία της Θεσσαλονίκης.
6. Η εκδοτική δραστηριότητα του Κέντρου Ιστορίας περιλαμβάνει αυτοτελείς εκδόσεις ιστορικών μελετών, πρακτικά επιστημονικών συνεδρίων και την Επιστημονική Επετηρίδα "Θεσσαλονίκη", στην οποία δημοσιεύονται πρωτότυπες μελέτες για την ιστορία της πόλης. Τα προηγούμενα χρόνια πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 50 εκδόσεις, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και κατάλογοι εκθέσεων, τουριστικοί οδηγοί, καθώς επίσης και ιστορικά λευκώματα των αθλητικών ομάδων της πόλης, καρπός δεκαετούς ερευνητικής εργασίας του προσωπικού του ιδρύματος.

Με τη δημοσίευση της υπ’ αριθ. 132877/Γ3/78/Φ.ΔΙΟΙΚ. κοινής υπουργικής απόφασης (ΦΕΚ 2536/Β΄/17.8.2016), το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης ορίστηκε επίσημα ως Ειδικό Ιστορικό Αρχείο, αναλαμβάνοντας από την Εφορεία των Γενικών Αρχείων του Κράτους την αρμοδιότητα διαχείρισης του Δημοτικού Αρχείου Θεσσαλονίκης.

Παράλληλα με τις δικές του εκδηλώσεις, το Κ.Ι.Θ. φιλοξενεί στους χώρους του και εκδηλώσεις άλλων φορέων της πόλης με παρεμφερή αντικείμενα. Με αυτόν τον τρόπο έχει αναπτύξει ένα δίκτυο συνεργασίας με όλους τους φορείς πολιτισμού της Θεσσαλονίκης και προσπαθεί να αποτελέσει το συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους.

Στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης έχει ολοκληρωθεί ένα πρόγραμμα ψηφιοποίησης ιστορικών τεκμηρίων, με σκοπό τη δημιουργία ηλεκτρονικής μορφής αρχείων της πόλης, προκειμένου αυτά να είναι πιο προσιτά στους ερευνητές. Τα τεκμήρια που ψηφιοποιήθηκαν είναι επισκέψιμα στην ειδική ιστοσελίδα https://culture.thessaloniki.gr. Με τη σύνδεση του ιδρύματος στα δίκτυα διάδοσης πληροφοριών (internet)^[1], οι πληροφορίες και οι ιστορικές γνώσεις για την Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή, μπορούν να ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο, προβάλλοντας την παρουσία και τον ρόλο της Ελλάδος στην περιοχή.

Το Κέντρο Ιστορίας, με την παρουσία του και τη δημιουργική διάθεση του προσωπικού και των συνεργατών του, αποτελεί χώρο συνάντησης του Δήμου Θεσσαλονίκης  με επιστημονικούς και πολιτιστικούς φορείς στο πεδίο της ιστορίας και φιλοδοξεί, με τις δράσεις του και τα αρχεία του, να συμβάλλει στη διαφύλαξη της συλλογικής μνήμης, της ιστορικής γνώσης, του πολιτισμού, των παραδόσεων και της ταυτότητας της πόλης.

Eνημερωτικό φυλλάδιο Κ.Ι.Θ.-Thessaloniki History Centre brochure