PROFILPELAJAR.COM

Ιωάννης Δ΄
	Σφραγίδα του Ιωάννη Δ΄ Κρίσπου του 1523: + Johanes Crispus Dux Aigeo Pelagi
Δούκας της Νάξου
Περίοδος	1517 - 1564
Προκάτοχος	Φραγκίσκος Γ΄
Διάδοχος	Ιάκωβος Δ΄
Θάνατος	1564
Σύζυγος	Αντριάνα Γκοζαντίνι
Απόγονοι	Κατερίνα; Φραγκίσκος; Ιάκωβος Δ΄; Ταντέα
Οίκος	Οίκος των Κρίσπων
Πατέρας	Φραγκίσκος Γ΄
Μητέρα	Κατερίνα Λορεντάνο
Θρησκεία	Καθολικός Χριστιανός
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Ιωάννης Δ΄ Κρίσπος (Ιταλικά : Giovanni IV Crispo, 1499 - 1564) μέλος του Οίκου των Κρίσπων και Δούκας του Αρχιπελάγους (1517 - 1564) ήταν γιος και διάδοχος του Φραγκίσκου Γ΄ Κρίσπου και της Αικατερίνης Λορεντάνο. Τον διαδέχτηκε ο γιος του Ιάκωβος Δ΄ Κρίσπος ο τελευταίος δούκας του Αρχιπελάγους, το δουκάτο έπεσε κατόπιν στα χέρια των Οθωμανών.

Κηδεμονία

Η μητέρα του ήταν αδελφή του Αντώνιου Λορεντάνο που είχε τοποθετηθεί κηδεμόνας του από τη Δημοκρατία της Βενετίας την εποχή που ήταν ακόμα ανήλικος (1510 - 1517). Ο πατέρας του υπέφερε συνεχώς από κρίσεις σχιζοφρένειας, σε μια από αυτές σκότωσε τη μητέρα του Αικατερίνη (1511).^[1] Οι πολίτες του δουκάτου, εξεγέρθηκαν, τον κυνήγησαν στο μέγαρο και αποφάσισαν την καθαίρεσή του και την αντικατάσταση του με τον 11χρονο γιο του Ιωάννης που θα βρισκόταν μέχρι την ενηλικίωση του υπό την κηδεμονία της Βενετίας.^[1] Οι Βενετοί συμφώνησαν, αναγνώρισαν τον μικρό Ιωάννη νέο δούκα και τοποθέτησαν κηδεμόνα τον θείο του Αντώνιο Λορεντάνο αδελφό της σκοτωμένης δούκισσας Κατερίνας. Μετά την ανακοίνωση της απόφασης ο Φραγκίσκος Γ΄ επιτέθηκε με ένα μαχαίρι να σκοτώσει και τον γιο του αλλά ο μικρός ξέφυγε από το μπαλκόνι.^[1] Οι Βενετοί μετέφεραν τον έκπτωτο δούκα στην Κρήτη που πέθανε αμέσως μετά, ο μικρός Ιωάννης μπήκε στην κηδεμονία του θείου του Αντωνίου Λορεντάνο που θα κυβερνούσε το δουκάτο στο όνομα της Βενετίας μέχρι την ενηλικίωση του (1517).^[1]

Πρώτα χρόνια

Με την ενηλικίωση του Ιωάννη οι Βενετοί εγκατέλειψαν τη διοίκηση του δουκάτου με την κηδεμονία του θείου του και ανέλαβε ο ίδιος την προσωπική διακυβέρνηση, πολύ σύντομα συνελήφθη από έναν Τούρκο κουρσάρο ενώ κυνηγούσε. Η Βενετία κατάφερε με τον πρεσβευτή της να τον ελευθερώσει, τον περιέλαβε στη συνθήκη της με τον Σελίμ Α΄ (1517) και τον δεξιώθηκε με μεγάλη τιμή: ντυμένος με στολή από κόκκινο βελούδο και με χρυσή αλυσίδα στο λαιμό κάθισε δεξιά του δόγη.^[1] Τα τεράστια ποσά σε λύτρα που πλήρωσε για την απελευθέρωση του έφεραν μεγάλη κατάρρευση στα οικονομικά του.^[1] Ένα Βενετικό κείμενο τον περιγράφει ως εξής :

"Ο νεαρός δούκας ήταν περικυκλωμένος από κακούς συμβούλους, το δουκάτο ήταν ασθενές, το κάστρο ισχυρό αλλά άσχημα εξοπλισμένο".^[1]

Όταν πέθανε ο τελευταίος Κύριος της Πάρου Φραγκίσκος Σομμαρίπα (1517) γιος του Νικολό Α΄ Σομμαρίπα χωρίς απογόνους ο Ιωάννης Δ΄ Κρίσπος έκανε μια αποτυχημένη προσπάθεια να ενσωματώσει την Πάρο στο δουκάτο του Αρχιπελάγους. Η Βενετία του το απαγόρευσε επειδή είχε σύμμαχο την αδελφή του Φραγκίσκου Φιορέντσα Σομμαρίπα, σύζυγο του Ζουάν Φραντσέσκο Βενιέρι και την όρισε κληρονόμο του νησιού.

Ανατροπή των Ιωαννιτών Ιπποτών

Η πολιορκία των Ιωαννιτών σε Οθωμανική μικρογραφία

Υποστήριξε τους Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου στην πολιορκία του νησιού τους (1522), η Βενετία δεν είχε δείξει ενδιαφέρον για τους Ιωαννίτες στους οποίους ο δούκας έστειλε ζωοτροφές, προμήθειες και τρόφιμα.^[1] Ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής κατέλαβε τελικά τη Ρόδο και έδιωξε τους Ιωαννίτες (1523). Έμεινε στους Ιωαννίτες η Ικαρία και ένα τμήμα του λιμανιού της Νάξου. Η σκέψη να εγκατασταθούν εκεί εγκαταλείφθηκε, καθώς ο σουλτάνος θα στρεφόταν εναντίον του δουκάτου. Τα επόμενα έτη ο δούκας ταξίδεψε ως το Λορέτο της Ανκόνας, όπου προσκύνησε την Παναγία και τον Άγιο Οίκο και μετά στη Ρώμη.

Η μεγάλη εκστρατεία του Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα και η άλωση των νησιών

Τις πρώτες δεκαετίες που κυβέρνησε το δουκάτο του Αρχιπελάγους ήταν ασφαλές λόγω της προστασίας που είχε από τη Βενετία η οποία είχε κλείσει ειρήνη με τους Οθωμανούς.^[1] Ο τρομερός Οθωμανός πειρατής Κούρτογλου ξεκίνησε από το 1532 επιδρομές ρημάζοντας τα νησιά, ο Ιωάννης Δ΄ αποφάσισε να τον εξαγοράσει για να αποφύγει τις επιδρομές στη Νάξο κάτι που έγινε σε άλλα νησιά όπως η Πάρος και η Σίφνος.^[1] Η Γαλλία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία συμμάχησαν για την εκδίωξη των Βενετών από την Ανατολή (1536). Την επόμενη χρονιά στον Γ΄ Βενετοτουρκικό πόλεμο (1537) ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα o Ελληνικής καταγωγής από τη Μυτιλήνη αρχιναύαρχος του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς ξεκίνησε σκληρές επιδρομές σε όλα τα Βενετοκρατούμενα νησιά του Αιγαίου. Τα περισσότερα νησιά που ήταν μέχρι τότε στα χέρια των Βενετών όπως τα Κύθηρα, η Αίγινα, η Σέριφος, η Ίος, η Αντίπαρος των Πιζάνι, η Αστυπάλαια των Κουιρίνι, η Μύκονος και η Αμοργός έπεσαν στα χέρια των Οθωμανών.^[1] Όταν πολιόρκησε την Τήνο οι κάτοικοι παρέδωσαν τον διοικητή και θα παρέδιδαν και το νησί, αμέσως όμως μετάνιωσαν και ύψωσαν πάλι τη σημαία της Βενετίας.

Μόνο στην Πάρο αντιστάθηκε ο Μπερνάρντο Σαγκρέδο: οχυρώθηκε στο κάστρο του Κέφαλου, όπου κράτησε μερικές ημέρες και έκανε αποτελεσματικές εφόδους εναντίον του Χαϊρεντίν. Η έλλειψη μπαρούτης τον ανάγκασε να παραδοθεί, ελευθερώθηκε όμως μετά. Οι 6.000 Παριανοί είχαν την ίδια μοίρα με τους κατοίκους των άλλων νησιών: οι γέροι σφαγιάσθηκαν, οι νέοι στάλθηκαν στις γαλέρες και τα παιδιά έγιναν γενίτσαροι. Οι γυναίκες χόρεψαν στην ακρογιαλιά για να διαλέξουν οι αξιωματούχοι τις ωραιότερες.

Υποταγή του δούκα στον σουλτάνο

Μετά την κατάληψη της Πάρου οι Οθωμανοί επιτέθηκαν στη Νάξο, το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων και πρωτεύουσα του δουκάτου του Αρχιπελάγους. Με τη θέα του Τουρκικού στόλου οι τρομοκρατημένοι κάτοικοι εγκατέλειψαν τις ακτές και κατέφυγαν στην Ακρόπολη αφήνοντας πίσω τους όλα τα αγαθά και την περιουσία τους, ο Οθωμανικός στόλος λεηλάτησε όλα τα εδάφη και κατέστρεψε όλα τα κτίρια. Ο Τούρκος ναύαρχος έστειλε επιστολή στον δούκα που έγραψε το εξής :

"Άν δηλώστε την υποταγή σας στον Αυτοκράτορα ολόκληρης της Ασίας και της μισής Ευρώπης θα έχετε την εύνοια του, αν το αρνηθείτε θα βρεθείτε αντιμέτωποι με το μίσος και την οργή του. Αν παραδοθείτε με τη θέληση σας όλη η περιουσία σας θα σωθεί, αν αρνηθείτε και σας καταλάβουμε με την βία θα σας διαλύσουμε όλους με την περιουσία σας, τις γυναίκες και τα παιδιά σας. Έχουμε τα ισχυρότερα όπλα και τις καλύτερες πολιορκητικές μηχανές, προειδοποιήστε και πείτε το σε όλους τους κατοίκους των νησιών για να αποφύγουν τις καταστροφές που υπέστησαν οι γείτονες τους".^[1]

Ο απελπισμένος δούκας χωρίς καμιά βοήθεια από τη Βενετία και ολόκληρη την Ευρώπη δήλωσε ότι θα είναι φόρου υποτελής στον σουλτάνο με 5.000 δουκάτα τον χρόνο με αντάλλαγμα να γλυτώσει την σκλαβιά.^[1] Το ποσό ήταν ανώτερο από τα έσοδα του δουκάτου που έφταναν τα 3.000 από τα οποία τα 1.300 ήταν έξοδα, ο Χαϊρεντίν έφυγε αφού λεηλάτησε τη Νάξο παίρνοντας λάφυρα αξίας 25.000 δουκάτων. Ο δούκας έκανε την πρόβλεψη ότι "αν δεν ενωθεί ολόκληρη η χριστιανοσύνη εναντίον των Οθωμανών σύντομα θα έχουν την ίδια τύχη που είχε ο τελευταίος Βυζαντινός αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπολη Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος πριν από 80 χρόνια".^[1] Ο δούκας Ιωάννης Δ΄ έκανε απεγνωσμένες εκκλήσεις στον πάπα Παύλο Γ΄, τον Κάρολο Κουίντο, τον Φερδινάνδο Β΄ της Αραγωνίας, τον Φραγκίσκο Α΄ της Γαλλίας και "όλους τους βασιλείς και τους πρίγκιπες της Δύσης".^[1] Τους ζήτησε να ενωθούν όλοι μαζί απέναντι στον κοινό τους εχθρό τον Οθωμανό σουλτάνο, είχε τα μέσα να κατακτήσει όλη την Οικουμένη και να τους καταστρέψει όλους.^[1] Οι απεγνωσμένες εκκλήσεις του όμως ήταν όλες χωρίς αποτέλεσμα.

Αντιδράσεις των Ελλήνων κατοίκων

Μετά την ειρήνη που έκλεισε ανάμεσα στους Βενετούς και τους Οθωμανούς είχαν παραμείνει λίγα νησιά στο Αρχιπέλαγος : το Δουκάτο του Αρχιπελάγους, η Άνδρος και η Κύθνος, η Βενετία είχε διατηρήσει κάποιες σποραδικές αποικίες όπως η Κρήτη και η Τήνος. Ο Ιωάννης Δ΄ Κρίσπος με την Οθωμανική υποστήριξη που είχε εκθρόνισε από την Κέα τη δυναστεία των Πρεμαρίνι και την έδωσε όπως έκανε με τη Μύκονο στην κόρη του Ταντέα που παντρεύτηκε τον Ιωάννη Φραγκίσκο Σομμαρίπα της Άνδρου.^[1] Η Σίφνος ανήκε στους συγγενείς της γυναίκας του Αντριάνας Γκοζαντίνι.

Μετά τη δήλωση υποτέλειας στον Οθωμανό σουλτάνο ο δούκας έγινε όλο και περισσότερο μισητός στον Ελληνικό πληθυσμό, το μίσος αυξήθηκε έντονα όταν έβαλε ψηλούς φόρους για να συγκεντρώσει τα χρήματα και να πληρώσει τις υποχρεώσεις του στον σουλτάνο.^[1] Το 1559 ένας επαναστάτης ο Μαμούσσο της Κανδίας δήλωσε "Είναι πολύ θλιβερό τόσοι Έλληνες να επιτρέπουν τόσους αιώνες σε μια χούφτα Φράγκων να εκφυλίζει τα έθιμα και τη θρησκεία τους".^[1] Ο Μητροπολίτης στην Ιερά Μητρόπολις Παροναξίας διάβασε στους πιστούς το κήρυγμα του Μαμούσσο της Κανδίας και ο Ιωάννης Δ΄ τον έστειλε εξορία.^[1] Ο Ορθόδοξος πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης ζήτησε από τον Οθωμανό Μεγάλο Βεζίρη να διώξει τους ελάχιστους Φράγκους από τα νησιά με τις κατηγορίες σκανδάλων και ανηθικότητα. Η σκανδαλώδης συμπεριφορά του καθολικού επισκόπου έκανε τον Πατριάρχη να επιτύχει από τον μεγάλο βεζίρη την εκτόπισή του. Ο δούκας ομολογεί στον Πάπα πως "δεν θέλω ξένους ως επισκόπους, οι ντόπιοι μου είναι συμπαθείς". Ο Ιωάννης Δ΄ Κρίσπος δεν είχε άλλη επιλογή παρά να συμφιλιωθεί με τον τοπικό πληθυσμό, για να γίνει αποδεκτός διόρισε Έλληνες χωρικούς στη θέση των Καθολικών επισκόπων και ηγουμένων.^[1]

Διακοσμητικός δούκας

Ένας Βενετός απεσταλμένος (1563) περιγράφει την κατάσταση που επικρατούσε στα νησιά ως εξής

"Τα νησιά της Κέας, της Σίφνου και της Άνδρου είχαν τους δικούς τους Φράγκους κυρίους, τους Σομμαρίπα και Γκοτζαντίνι αντίστοιχα που ήταν υποτελείς στον σουλτάνο. Τα υπόλοιπα πέντε νησιά ανήκαν στην κυριότητα του δούκα αλλά μόνο πέντε από αυτά η Νάξος, η Σαντορίνη, η Μήλος, η Σύρος και η Πάρος ήταν κατοικίσιμα. Ο δούκας της Νάξου ένας σεβάσμιος άνθρωπος που έδειχνε γύρω στα 70, ήταν ο μεγάλος ηγέτης σε ολόκληρη τη χριστιανοσύνη αλλά η εξουσία του περιοριζόταν μονάχα στους τίτλους, είχαν περάσει όλες στα χέρια των Τούρκων, η κυβέρνηση και το συμβούλιο του ήταν διακοσμητικά. Με την άφιξη του Τουρκικού στόλου έφταναν πρώτοι οι Έλληνες χωρικοί πριν από τον δούκα για να εκφράσουν τα παράπονα τους ώστε να αποφύγουν την τιμωρία για όλα τα παραπτώματα τους σε βάρος του δούκα. Ντυνόταν σαν κακοποιός, δεν είχε την ελάχιστη οικονομική άνεση ούτε κάν να ντυθεί σαν πρίγκιπας. Συγκέντρωνε ετήσια έσοδα από όλα τα νησιά του γύρω στα 9.000 με 10.000 δουκάτα, από αυτά έδινε τα 4.000 απ'ευθείας φόρο στον σουλτάνο, τα υπόλοιπα έπρεπε να χρησιμοποιήσει για να δωροδοκήσει τους Τούρκους αξιωματούχους. Με όλες αυτές τις τραγικές σε βάρος του συνθήκες αποτελούσε περισσότερο σκιά ενός πρίγκιπα παρά κανονικός πρίγκιπας".^[1]

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του την εξουσία είχε ο μεγαλύτερος γιος του ο ικανότατος Φραγκίσκος που πέθανε πρόωρα πριν από τον πατέρα του (1550), τον κληρονόμησε (1564) ύστερα από 47 χρόνια εξουσίας ο δεύτερος γιος του Ιάκωβος Δ΄ Κρίσπος, ο τελευταίος δούκας του Αρχιπελάγους.[23]

Οικογένεια

Νυμφεύτηκε την Αντριάνα Γκοζαντίνι και είχε τέκνα:*Κατερίνα, σύζυγος του Νικολό Γ΄ Γκοζαντίνι

Κατερίνα, σύζυγος του Νικολό Γ΄ Γκοζαντίνι
Φραγκίσκος, απεβίωσε πριν τον πατέρα του το 1550
Ιάκωβος Δ΄ Κρίσπος, δούκας της Νάξου, σύζυγος της Καντιάνας Σομμαρίπα
Ταντέα, σύζυγος του Ιωάννη Φραγκίσκου Σομμαρίπα.

Παραπομπές

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 ^1,21 Miller, William. The Latins in the Levant: A History of Frankish Greece (1204–1566). London: 1908.

Πηγές

Miller, William. The Latins in the Levant: A History of Frankish Greece (1204–1566). London: 1908.

Βασιλικοί τίτλοι
Ιωάννης Δ΄ Κρίσπος Οίκος των Κρίσπων Γέννηση: 1499 Θάνατος: 1564
Προκάτοχος Φραγκίσκος Γ΄ Κρίσπος	Δούκας του Αρχιπελάγους 1511 - 1564 Υπό την κηδεμονία της Δημοκρατίας της Βενετίας 1511 - 1517	Διάδοχος Ιάκωβος Δ΄ Κρίσπος