Το Η Πεντάμορφη και το Τέρας ή Η Ωραία και το Τέρας (γαλλικά: La Belle et la Bête) είναι ένα παραμύθι της Γαλλίδας μυθιστοριογράφου της Γκαμπριέλ-Σουζάν Μπαρμπό ντε Βιλενέβ και εκδόθηκε το 1741, στο La Jeune Américaine et les contes marins.^[1] Η μεγάλη ιστορία της, συμπυκνώθηκε, ξαναγράφτηκε και επανεκδόθηκε το 1756, από την Ζαν-Μαρί Λεπρένς ντε Μπωμόν, στο Magasin des enfants,^[2] η οποία κατέληξε να είναι η πιο διαδεδομένη έκδοσης του παραμυθιού.^[1] Μερικές από τις παλαιότερες ιστορίες που επηρεάστηκε ήταν το Cupid and Psyche, του Λούκιου Απουλήιου, καθώς και το The Pig King, του Τζιοβάνι Φρανσέσκο Στραπαρόλα.^[3]

Πάρα πολλές εκδοχές του έργου είναι γνωστές ανά την Ευρώπη.^[4] Στη Γαλλία για παράδειγμα το Zémire et Azor, μία οπερατική εκδοχή του έργου, την οποία έγραψε ο Ζαν-Φρανσουά Μαρμοντέλ και τη συνέθεσε ο Αντρέ Γκρετρί, το 1771, και η οποία είχε τεράστια επιτυχία κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα.^[5] Σύμφωνα με ερευνητές των πανεπιστημίων της Λισαβόνας και του Ντούραμ, οι ρίζες της ιστορίας πάνε πίσω 4.000 χρόνια.^[6]

Ένας χήρος έμπορος ζει σε ένα αρχοντικό με τα έξι του παιδιά, τρεις γιοι και τρεις κόρες. Όλες οι κόρες του είναι πολύ όμορφες, αλλά η μικρότερη, η Πεντάμορφη, είναι η πιο χαριτωμένη, όπως επίσης ευγενική, διαβαστερή, και με αγνή καρδιά: ενώ οι δύο μεγαλύτερες αδελφές της, αντιθέτως, είναι μοχθηρές, εγωίστριες, ματαιόδοξες, και κακομαθημένες. Ο έμπορος ξαφνικά χάνει όλα του τα πλούτη σε μια τρικυμία στη θάλασσα, που βυθίζει το μεγαλύτερο μέρος του εμπορικού του στόλου. Επομένως εκείνος και τα παιδιά του αναγκάζονται να ζήσουν σε μια μικρή αγροικία και να εργαστούν για να ζήσουν. Η Πεντάμορφη κάνει τις περισσότερες δουλειές του σπιτιού, ενώ οι αδελφές της την κοροϊδεύουν.

Μερικά χρόνια μετά, ο έμπορος ακούει ότι ένα από τα εμπορικά πλοία που είχε στείλει έχει φθάσει πίσω στο λιμάνι, έχοντας ξεφύγει από την καταστροφή των άλλων πλοίων. Προτού φύγει, ρωτάει τα παιδιά του αν επιθυμούν να τους φέρει δώρα. Ο γιος ζητάει οπλισμό και άλογα για κυνήγι, ενώ οι μεγαλύτερες κόρες του ζητάνε ρούχα, κοσμήματα, και τα καλύτερα φορέματα μιας και νομίζουν ότι ο πλούτος του επανήλθε. Η Πεντάμορφη δε ζητάει τίποτα παρά να είναι ο πατέρας της ασφαλής, αλλά όταν επιμένει να της αγοράσει δώρο, ικανοποιείται με την υπόσχεση ενός τριαντάφυλλου όπως κανένα άλλο στη χώρα. Ο έμπορος, απεγνωσμένος, διαπιστώνει ότι το φορτίο του πλοίου του έχει κατασχεθεί, για να πληρώσει τα χρέη του, αφήνοντάς τον αδέκαρο και ανίκανο να αγοράσει τα δώρα των παιδιών του.

Ενώ επιστρέφει, ο έμπορος χάνεται κατά τη διάρκεια μιας θύελλας. Αναζητώντας άσυλο, πηγαίνει σε ένα παλάτι. Μια κρυμμένη φιγούρα ανοίγει τις τεράστιες πόρτες και τον προσκαλεί αθόρυβα. Ο έμπορος βρίσκει μέσα τραπέζια γεμάτα από φαγητό και ποτό, τα οποία φαίνονται ότι είναι για εκείνον από τον αθέατο ιδιοκτήτη του παλατιού. Ο έμπορος αποδέχεται το δώρο και περνάει τη νύχτα εκεί. Το επόμενο πρωινό, ο έμπορος έτοιμος να φύγει, βλέπει έναν κήπο με τριαντάφυλλα και θυμάται ότι η Πεντάμορφη επιθυμούσε ένα τριαντάφυλλο. Αφότου διαλέγει το πιο χαριτωμένο τριαντάφυλλο, ο έμπορος έρχεται αντιμέτωπος με ένα αποκρουστικό "Τέρας", που τον κατηγορεί ότι πήρε την πολυτιμότερη ιδιοκτησία του αφότου δέχτηκε την φιλοξενία του, οπότε ο έμπορος πρέπει να πεθάνει. Ο έμπορος το ικετεύει να τον ελευθερώσει, υποστηρίζοντας ότι πήρε μονάχα ένα τριαντάφυλλο για τη μικρότερη κόρη του. Το Τέρας συμφωνεί να τον αφήσει να δώσει το τριαντάφυλλο στην Πεντάμορφη, αν και μόνο αν επιστρέψει ο ίδιος ή μια από τις κόρες του.

Ο έμπορος αναστατωμένος αποδέχεται τον όρο του. Το Τέρας τον στέλνει στον προορισμό του, εφοδιασμένο με πλούτη, κοσμήματα, και τα καλύτερα ρούχα για τους γιους και τις κόρες του, και τονίζει ότι η Πεντάμορφη δεν πρέπει να μάθει γι' αυτήν τη συμφωνία. Ο έμπορος, όταν φτάνει στο σπίτι, προσπαθεί να κρύψει το μυστικό από την Πεντάμορφη, αλλά καταφέρνει να τον κάνει να της το πει. Τα αδέλφια της λένε ότι θα πάει στο κάστρο και θα πολεμήσουν το Τέρας, αλλά ο έμπορος τους μεταπείθει, λέγοντας ότι δε θα καταφέρουν να αντισταθούν στο Τέρας. Η Πεντάμορφη συμφωνεί να πάει στο κάστρο του Τέρατος. Το Τέρας την αντιμετωπίζει με ευγένεια και την ειδοποιεί ότι από τώρα θα είναι η κυρά του σπιτιού και εκείνος ο υπηρέτης της. Της προσφέρει πολυτελή ρούχα, και φαγητό και κάνει μεγάλες συζητήσεις μαζί της. Κάθε βράδυ, το Τέρας ζητάει στην Πεντάμορφη να το παντρευτεί, αλλά εκείνη πάντα το απορρίπτει. Μετά από κάθε απόρριψη, η Πεντάμορφη ονειρεύεται έναν όμορφο πρίγκιπα να την παρακαλάει να του πει γιατί πάντα τον απορρίπτει, και του απαντάει ότι δεν μπορεί να παντρευτεί το Τέρας, γιατί το αγαπάει σα φίλο. Η Πεντάμορφη δεν κάνει τη σύνδεση του όμορφου πρίγκιπα και του Τέρατος και πείθεται ότι το Τέρας κρατάει τον πρίγκιπα αιχμάλωτο κάπου μέσα στο κάστρο. Ερευνά και ανακαλύπτει πολλά μαγεμένα δωμάτια, αλλά όχι τον πρίγκιπα των ονείρων της.

Για αρκετούς μήνες, η Πεντάμορφη βιώνει μια ζωή γεμάτη χλιδή στο παλάτι του Τέρατος, κάθε επιθυμία της ικανοποιείται από αόρατους υπηρέτες, ο πλούτος για τη διασκέδασή της δεν έχει τέλος και μια ατελείωτη ποικιλία από θεσπέσια πολυτελή ρούχα για να φορέσει. Τελικά, αναπολεί το σπίτι της και ικετεύει το Τέρας να την αφήσει να επισκεφθεί την οικογένειά της. Της το επιτρέπει υπό τον όρο ότι θα επιστρέψει ακριβώς μια εβδομάδα. Η Πεντάμορφη συναινεί και ξεκινάει το ταξίδι της για το σπίτι μαζί με έναν μαγεμένο καθρέπτη και ένα δακτυλίδι. Ο καθρέπτης της επιτρέπει να βλέπει τι συμβαίνει πίσω στο κάστρο του Τέρατος και το δακτυλίδι της επιτρέπει να επιστρέψει αμέσως στο κάστρο όταν θα το γυρίσει τρεις φορές γύρω από το δάκτυλό της. Οι μεγαλύτερες αδελφές της εντυπωσιάζονται όταν τη βρίσκουν καλο-ταϊσμένη και ντυμένη με πολυτελή ρούχα. Η Πεντάμορφη προσπαθεί να μοιραστεί μαζί με τις αδελφές της τις υπέροχες ρόμπες και κοσμήματα που της έδωσε το Τέρας, αλλά στο άγγιγμα των αδελφών της μετατρέπονται σε κουρέλια, και αποκαθίστανται όταν επιστρέφουν στην Πεντάμορφη, μιας και το Τέρας τα έδωσε μόνο για εκείνην. Η αδελφές της διακατέχονται από ένα κύμα ζήλιας όταν ακούνε την ευτυχισμένη της ζωή στο κάστρο, και ακούγοντας ότι πρέπει να επιστρέψει στο Τέρας μια συγκεκριμένη μέρα, την ικετεύουν να μείνει άλλη μια μέρα στο σπίτι, βάζοντας ακόμη κρεμμύδια στα μάτια τους, για να φανεί ότι κλαίνε. Ελπίζουν ότι το Τέρας θα θυμώσει με την Πεντάμορφη που αθέτησε την υπόσχεσή της και θα τη φάει ζωντανή. Η καρδιά της Πεντάμορφης συγκινείται από την ψεύτικη ένδειξη αγάπης των αδελφών της και συμφωνεί να μείνει άλλη μια μέρα.

Η Πεντάμορφη αρχίζει να αισθάνεται ένοχη για την αθέτηση της υπόσχεσής της στο Τέρας και χρησιμοποιεί τον καθρέπτη για να δει τι κάνει στο κάστρο. Τρομοκρατείται όταν διαπιστώνει ότι το Τέρας κείτεται μισοπεθαμένο από σπαραγμό κοντά στους θάμνους με τα τριαντάφυλλα όπου ο πατέρας της μάδισε το τριαντάφυλλο, και χρησιμοποιεί κατευθείαν το δακτυλίδι, για να επιστρέψει στο Τέρας.

Η Πεντάμορφη κλαίει πάνω από το Τέρας, του λέει ότι τον αγαπάει. Όταν ένα δάκρυ πέφτει πάνω του, το Τέρας μεταμορφώνεται στον όμορφο πρίγκιπα των ονείρων της Πεντάμορφης. Ο Πρίγκιπας την ενημερώνει ότι καιρό πριν μια νεράιδα τον μεταμόρφωσε σε απαίσιο κτήνος και ότι μόνο αν έβρισκε την αληθινή αγάπη, παρά την ασχήμια του, θα μπορούσε να σπάσει η κατάρα. Εκείνος και η Πεντάμορφη παντρεύονται και ζουν για πάντα μαζί ευτυχισμένοι.

Η αρχική ιστορία της Βιλενέβ συμπεριλαμβάνει στοιχεία που η Μπωμόν παραλείπει. Κατά κύριο λόγο, το παρελθόν της Πεντάμορφης και του Τέρατος δίδεται. Το Τέρας ήταν ένας πρίγκιπας που έχασε τον πατέρα του σε νεαρή ηλικία, και που η μητέρα του διεξήγαγε πόλεμο, για να υπερασπιστεί το βασίλειό του. Η βασίλισσα τον άφησε στη φροντίδα μιας κακιάς νεράιδας, που προσπάθησε να τον αποπλανήσει όταν ενηλικιώθηκε, και όταν εκείνος αρνήθηκε, τον μεταμόρφωσε σε κτήνος. Η ιστορία της Πεντάμορφης αποκαλύπτει ότι δεν είναι στην πραγματικότητα κόρη εμπόρου, αλλά γόνος ενός βασιλιά και μιας καλής νεράιδας. Η μοχθηρή νεράιδα προσπάθησε να σκοτώσει την Πεντάμορφη, ώστε να παντρευτεί τον βασιλιά πατέρα της, και η Πεντάμορφη μπήκε στη θέση της νεκρής κόρης του εμπόρου, για να την προστατέψει.^[7] Επίσης η Βιλενέβ έδωσε στο κάστρο περίτεχνη μαγεία, η οποία ήταν δυσδιάκριτη στα πιο ζωτικά κομμάτια της.^[8] Η Μπωμόν μείωσε σημαντικά το πλήθος των χαρακτήρων και απλοποίησε την ιστορία σε μια σχεδόν αρχέτυπη λιτότητα.^[8]

Η ακαδημαϊκός Μαρία Τατάρ συγκρίνει την ιστορία στο θέμα "νύφες ζώων και περιποίηση" που βρίσκεται στη λαογραφία ανά τον κόσμο,^[9] επισημαίνοντας ότι η γαλλική ιστορία ήταν ειδικά για την εσκεμμένη προετοιμασία των νεαρών κοριτσιών του 18ου αιώνα στη Γαλλία για πρωσυμφωνημένους γάμους.^[10] Το άνοιγμα με την ύπαιθρο είναι ασυνήθιστο στα παραμύθια, μιας και η κοινωνική τάξη των χαρακτήρων δεν είναι ούτε βασιλική ούτε χωρική. Μπορεί να αντανακλά τις κοινωνικές μεταβολές που προέκυψαν τον καιρό που πρωτογράφτηκε.^[11]

Ο ακαδημαϊκός Αντρέας Χάμπουργκερ τόνισε πως το σχέδιο του Τέρατος στην ταινία του 1946 "Η Πεντάμορφη και το Τέρας" (La Belle et la Bête) του Ζαν Κοκτώ, ήταν εμπνευσμένο από το πορτραίτο του Πέτρους Γκονσάλβους, ενός ανθρώπου από την Τενερίφη που υπέφερε από υπερτρίχωση, προκαλώντας μια ανώμαλη ανάπτυξη μαλλιών στο πρόσωπό του και σε άλλα σημεία, και που ήταν υπό την προστασία του Γάλλου βασιλιά και παντρεύτηκε μια όμορφη Παριζιάνα γυναίκα ονόματι Κατρίν..^[12]

• Η Πεντάμορφη και το Τέρας, ταινία κινουμένων σχεδίων της Disney.

• "Beauty and the Beast: folktales of Aarne-Thompson type 425C
• Cinderella Bibliography – includes an exhaustive list of B&tB productions in books, TV and recordings
• Original version and psychological analysis of Beauty and the Beast Αρχειοθετήθηκε 2009-01-06 στο Wayback Machine.
• (Γαλλικά) La Belle et la Bête, audio version

Αυτό το λήμμα σχετικά με τη λογοτεχνία χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το.