Δίδυμος

Ομοζυγωτικά (πανομοιότυπα) δίδυμα

Δίδυμο ονομάζουμε τον καθένα απ' τους δύο απογόνους που παράγονται μετά απ' την ίδια κύηση.[1]

Τα δίδυμα μπορεί να είναι είτε ομοζυγωτικά (στην καθημερινή γλώσσα «πανομοιότυπα»), που σημαίνει ότι αναπτύσσονται από ένα ζυγωτό που διαχωρίζεται σχηματίζοντας δύο ξεχωριστά έμβρυα, είτε ετεροζυγωτικά (στην καθημερινή γλώσσα «διαφορετικά») δηλαδή αναπτύσσονται από δύο διαφορετικά ωάρια που έχουν γονιμοποιηθεί από δύο διαφορετικά σπερματοζωάρια.

Στατιστικά στοιχεία

Υπολογίζεται ότι τα δίδυμα αποτελούν περίπου το 1,9% του παγκοσμίου πληθυσμού, με τα μονοζυγωτικά δίδυμα να αποτελούν το 0,2% του συνόλου - και το 8% όλων των διδύμων.

Το ποσοστό γέννησης διδύμων στις ΗΠΑ είναι κάτι παραπάνω από 32 γεννήσεις ζωντανών διδύμων για κάθε 1.000 γεννήσεις ζωντανών ατόμων[2], ενώ η φυλή των Γιορούμπα έχει το υψηλότερο ποσοστό γέννησης διδύμων παγκοσμίως: 45 γεννήσεις διδύμων για κάθε 1.000 γεννήσεις ατόμων εν ζωή,[3][4][5] πιθανόν εξαιτίας της συχνής κατανάλωσης ενός συγκεκριμένου τύπου γιαμ (ένα είδος λαχανικού) που περιέχει ένα φυσικό διαιτητικό οιστρογόνο το οποίο ίσως διεγείρει τις ωοθήκες μ' αποτέλεσμα ν' απελευθερώνουν από ένα ωάριο σε κάθε πλευρά.[6][7]

Λόγω της περιορισμένης χωρητικότητας της μήτρας της μητέρας, οι πολύδυμες κυήσεις, όπως λέγονται οι κυήσεις άνω του ενός εμβρύου (διδύμων, τριδύμων κ.λ.π.) έχουν πολύ μικρότερη πιθανότητα να έχουν φυσιολογική διάρκεια απ' ό,τι οι κυήσεις ενός και μόνο εμβρύου. Για παράδειγμα, οι κυήσεις διδύμων διαρκούν μόλις 37 εβδομάδες (3 εβδομάδες λιγότερο του φυσιολογικού) κατά μέσο όρο.[8]

Ζυγωτία

Ζυγωτία ονομάζουμε το βαθμό ομοιότητας στο γονιδίωμα των διδύμων. Υπάρχουν πέντε γνωστές κατηγορίες διδύμων. Οι τρεις πιο γνωστές αφορούν ετεροζυγωτικά δίδυμα:

  • Τα δίδυμα διαφορετικού φύλου (αγόρι-κορίτσι) αποτελούν το 50% των ετεροζυγωτικών διδύμων και είναι η πιο συνηθισμένη περίπτωση διδύμων.
  • Δίδυμα κορίτσια (ετεροζυγωτικά)
  • Δίδυμα αγόρια (ετεροζυγωτικά)

Οι άλλες δύο κατηγορίες αφορούν ομοζυγωτικά δίδυμα:

  • Δίδυμα κορίτσια (ομοζυγωτικά)
  • Δίδυμα αγόρια (ομοζυγωτικά), η σπανιότερη από όλες τις κατηγορίες διδύμων που απατώνται.

Ανάμεσα στις γεννήσεις μη διδύμων, τα αγόρια είναι ελαφρώς περισσότερα από τα κορίτσια (περίπου κατά 5%). Τα ποσοστά γεννήσεων μη διδύμων ποικίλουν κάπως από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα, το ποσοστό φύλου των νεογνών στις ΗΠΑ είναι 1.05 αγόρια/κορίτσι,[9] ενώ στην Ιταλία 1.07 αγόρια/κορίτσι.[10] Πάντως τα αγόρια κινδυνεύουν περισσότερο απ' ό,τι τα κορίτσια από θάνατο κατά τον τοκετό, και μιας και το ποσοστό θανάτου κατά τη γέννα είναι υψηλότερο στα δίδυμα, τελικά τα δίδυμα κορίτσια είναι πιο συνηθισμένα απ' ό,τι τα δίδυμα αγόρια.

Ετεροζυγωτικά δίδυμα οκτώ μηνών που αγκαλιάζονται

Ετεροζυγωτικά δίδυμα

Ετεροζυγωτικά δίδυμα (συχνά είναι γνωστά κι ως ανόμοια δίδυμα, ή διαφεροτικά δίδυμα) προκύπτουν όταν δύο γονιμοποιημένα ωάρια προσκολλούνται στα τοιχώματα της μήτρας την ίδια περίπου χρονική στιγμή. Όταν δύο ανεξάρτητα μεταξύ τους ωάρια γονιμοποιούνται από δύο διαφορετικά σπερματοζωάρια, προκύπτουν ετεροζυγωτικά δίδυμα.

Τα ετεροζυγωτικά δίδυμα, όπως ακριβώς κι οποιαδήποτε αδέλφια, έχουν μία εξαιρετικά μικρή πιθανότητα να έχουν την ίδια εμφάνιση χρωμοσωμάτων. Όπως ακριβώς κι οποιαδήποτε αδέλφια, τα ετεροζυγωτικά δίδυμα μπορεί να μοιάζουν μεταξύ τους, δεδομένου και του ότι έχουν την ίδια ηλικία. Πάντως τα ετεροζυγωτικά δίδυμα μπορεί και να διαφέρουν μεταξύ τους. Ίσως είναι διαφορετικού φύλου.

Μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχει μια γενετική βάση για την απόκτηση ετεροζυγωτικών διδύμων. Σε κάθε περίπτωση, μόνο η μητέρα μπορεί να επιδράσει στην πιθανότητα απόκτησης ετεροζυγωτικών διδύμων, αφού δεν υπάρχει γνωστός τρόπος με τον οποίο ο πατέρας μπορεί να προκαλέσει την ταυτόχρονη σύλληψη δύο ή περισσότερων παιδιών. Το ποσοστό απόκτησης ετεροζυγωτικών διδύμων κυμαίνεται από 6 για κάθε χίλες γεννήσεις στην Ιαπωνία (σχεδόν το ίδιο ποσοστό με τα ομοζυγωτικά δίδυμα), μέχρι 14 κι άνω γεννήσεις για κάθε χίλιες σε μερικές αφρικανικές χώρες.[11]

Επίσης, οι μεγαλύτερες σε ηλικία μητέρες είναι πιο πιθανό ν' αποκτήσουν ετεροζυγωτικά δίδυμα, αφού τα ποσοστά των διδύμων διπλασιάζονται σε μέλλουσες μητέρες άνω των 35 χρόνων.[12] Με την πρόοδο της τεχνολογίας και των τεχνικών που βοηθούν μια γυναίκα να μείνει έγκυος, τα ποσοστά των ετεροζυγωτικών διδύμων έχουν σημειώσει μια ενυπωσιακή αύξηση. Για παράδειγμα, στην περιοχή Άπερ Ιστ Σάιντ (Upper East Side) της Νέας Υόρκης, υπήρξαν 3.707 γεννήσεις διδύμων το 1995, 4.153 το 2003 και 4.655 το 2004. Οι γεννήσεις τριδύμων αυξήθηκαν κι αυτές, από 60 το 1995 σε 299 το 2004.

Ομοζυγωτικά δίδυμα

Σύγκριση της ανάπτυξης των ζυγωτών μονοζυγωτικών διδύμων (αριστερά) και διζυγωτικών διδύμων (δεξιά). Στη μήτρα, η πλειονότητα των μονοζυγωτικών διδύμων (60–70%) μοιράζονται τον ίδιο πλακούντα αλλά έχουν ξεχωριστούς αμνιακούς σάκους. Στο 18–30% των μονοζυγωτικών διδύμων κάθε έμβρυο έχει ξεχωριστό πλακούντα και ξεχωριστό αμνιακό σάκο. Ένα μικρό ποσοστό (1-2%) των μονοζυγωτικών διδύμων μοιράζονται τον ίδιο πλακούντα και τον ίδιο αμνιακό σάκο. Αντιθέτως όλα τα διζυγωτικά δίδυμα έχουν το δικό τους αμνιακό σάκο και το δικό τους πλακούντα.

Ομοζυγωτικά δίδυμα, συνηθέστερα όμοια δίδυμα ή πανομοιότυπα δίδυμα, προκύπτουν όταν ένα ωάριο γονιμοποιείται σχηματίζοντας ένα ζυγωτό το οποίο στη συνέχεια διαιρείται σε δύο ξεχωριστά έμβρυα.

Εκτιμάται ότι υπάρχουν περίπου 10 εκατομμύρια ομοζυγωτικά δίδυμα και τρίδυμα σήμερα σ' όλο τον κόσμο.

Η σύλληψη των ομοζυγωτικών διδύμων

Όσον αφορά στην αυτόματη ή φυσική σύλληψη των ομοζυγωτικών διδύμων, μία πρόσφατη θεωρία μας ενημερώνει ότι τα ομοζυγωτικά δίδυμα σχηματίζονται μετά την καταστροφή μιας βλαστοκύστης, η οποία προκαλεί τη διαίρεση των προγονικών κυττάρων (των κυττάρων αυτών που περιέχουν το βασικό γενετικό υλικό του ανθρώπου), με αποτέλεσμα να υπάρχει το ίδιο γενετικό υλικό εις διπλούν στις δύο αντίθετες πλευρές του εμβρύου. Τελικά, δύο ξεχωριστά έμβρυα αναπτύσσονται.[13] Η αυθόρμητη διαίρεση του ζυγωτού σε δύο έμβρυα δε θεωρείται κληρονομικό χαρακτηριστικό, αλλά ένα αυθόρμητο ή τυχαίο γεγονός.[12][14]

Τα ομοζυγωτικά δίδυμα μπορούν να προκύψουν και τεχνητά μέσω του εμβρυϊκού διαχωρισμού. Πρόκειται δηλαδή για μια προέκταση της τεχνητής γονιμοποίησης με σκοπό την αύξηση του αριθμού των διαθέσιμων εμβρύων.[15]

Συχνότητα

Η γέννηση ομοζυγωτικών διδύμων πραγματοποιείται σε ποσοστό τριών στους χίλιους τοκετούς παγκοσμίως,[14] ανεξαρτήτως φυλής.

Η πιθανότητα μίας γονιμοποίησης να καταλήξει σε ομοζυγωτικά δίδυμα είναι σχεδόν η ίδια για όλους τους πληθυσμούς του κόσμου.[12] Αυτό έρχεται σε μεγάλη αντίθεση με την πιθανότητα σύλληψη ετεροζζυγωτικών διδύμων, η οποία κυμαίνεται από 6 για κάθε χίλιες γεννήσεις στην Ιαπωνία (σχεδόν το ίδιο ποσοστό με τα ομοζυγωτικά δίδυμα, το οποίο είναι 4-5 γεννήσεις στις χίλιες), μέχρι 15 κι άνω γεννήσεις για κάθε χίλιες σε μερικές περιοχές της Ινδίας.[16] Το ποσοστό αυτό εκτοξεύεται στις 24 γεννήσεις ανά χίλιες στις ΗΠΑ, μάλλον λόγω της διαδεδομένης εξωσωματικής γονιμοποίησης. Πάντως η ακριβής αιτία για το διαχωρισμό ενός ζυγωτού ή εμβρύου (περίπτωση μομουγωτικών διδύμων) παραμένει άγνωστη.

Η χρήση των τεχνικών της εξωσωματικής γονιμοποίησης μπορεί να καταστήσει πιο πιθανή την απόκτηση διδύμων. Μόλις 3 ζεύγη διδύμων σε κάθε χίλιους τοκετούς γεννιούνται ως αποτέλεσμα φυσικής σύλληψης ενώ στις περιπτώσεις των εξωσωματιών γονιμοποιήσεων, γεννιούνται σχεδόν 21 ζεύγη διδύμων σε κάθε χίλιους τοκετούς.[17]

Γενετικές κι επιγενετικές ομοιότητες

Τα ομοζυγωτικά δίδυμα είναι γενετικά πανομοιότυπα (εκτός κι αν υπάρξει μετάλλαξη στη διάρκεια της ανάπτυξης) και είναι σχεδόν πάντα του ίδιου φύλου. Σε σπάνιες περιπτώσεις, τα ομοζυγωτικά δίδυμα μπορεί να εκφράσουν διαφορετικό φαινότυπο (κυρίως εξαιτίας κάποιου περιβαλλοντικού παράγοντα ή την απενεργοποίηση διαφορετικών χρωμοσωμάτων Χ στα δίδυμα κορίτσια) και σε κάποιες εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις, εξαιτίας ανευπλοειδίας, οπότε τα δίδυμα ίσως εκφράσουν διαφορετικούς φυλετικούς φαινότυπους, κυρίως αν ένα ζυγωτό με φυλετικά χρωμοσώματα ΧΧΥ (σύνδρομο Klinefelter) διαιρεθεί άνισα [18][19].

Τα ομοζυγωτικά δίδυμα έχουν σχεδόν πανομοιότυπο DNA, αλλά διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες στη διάρκεια των ζωών τους επηρεάζουν την ενεργοποίηση ή μη ορισμένων γονιδίων. Αυτό ονομάζεται επιγενετική διαφοροποίηση. Μία μελέτη σε 80 ζεύγη διδύμων με ηλικίες από 3 έως 72 χρονών έδειξε ότι τα νεότερα δίδυμα έχουν σχετικά λίγες επιγενετικές διαφορές. Ο αριθμός των επιγενετικών διαφορών αυξάνει με την ηλικία. Δίδυμα ηλικίας πενήντα χρονών έχουν υπερτριπλάσιες επιγενετικές διαφορές από δίδυμα ηλικίας τριών ετών. Τα δίδυμα που είχαν περάσει τις ζωές τους χώρια (για παράδειγμα δίδυμα που είχαν υιοθετηθεί από διαφορετούς γονείς από τη γέννησή τους) παρουσίαζαν τις μεγαλύτερες διαφορές.[20] Εν τούτοις κάποια χαρακτηριστικά γίνονται όλο και πιο κοινά καθώς περνούν τα χρόνια, όπως το IQ και η προσωπικότητα.[21][22] Αυτό το φαινόμενο καταδεικνύει την επίδραση της γενετικής σε πολλές πλευρές των ανθρώπινων χαρακτηριστικών και συμπεριφορών.

Φαινοτυπικές Ομοιότητες

Τα ομοζυγωτικά δίδυμα είναι σχεδόν πάντα του ίδιου φύλου κι εμφανισιακά παρουσιάζουν μεγάλες ομοιότητες αλλά δεν είναι κι απολύτως ίδια.[23]

Τα ομοζυγωτικά δίδυμα μοιάζουν αρκετά μεταξύ τους, αν και δεν έχουν τα ίδια δακτυλικά αποτυπώματα, αφού τα τελευταία οφείλονται τόσο σε γενετικούς όσο και σε περιβαλλοντικούς παράγοντες. Καθώς ωριμάζουν, τα ομοζυγωτικά δίδυμα συχνά διαφέρουν μεταξύ τους όλο και περισσότερο λόγω του διαφορετικού τρόπου ζωής που έχουν επιλέξει ή άλλων εξωτερικών επιρροών. Τα παιδιά των ομοζυγωτικών διδύμων θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν, από γενετικής άποψης, περισσότερο ως "ημι-αδέλφια" παρά ως πρώτα ξαδέλφια.

Ημιδίδυμα

Τα εξαιρετικά σπάνια "ημιδίδυμα" είναι δίδυμα που έχουν κληρονομήσει ακριβώς τα ίδια γονίδια από τη μητέρα τους αλλά διαφορετικά γονίδια από τον πατέρα τους. Ο ακριβής μηχανισμός της σύλληψής τους δεν είναι απολύτως κατανοητός αλλά τα δίδυμα αυτού του είδους θα μπορούσαν θεωρητικά να προκύψουν από τη γονιμοποίηση τόσο ενός ωαρίου όσο κι ενός κυτταρικού σχηματισμού, απ' τους δύο που συνήθως απατώνται στο εσωτερικό ενός ωαρίου κι αποτελούν παραπροϊόντα της διαίρεσης του κυττάρου στο στάδιο της μείωσης.[24]

Βαθμός εξάρτησης στη μήτρα

Διάφοροι τύποι κυήσεων μονοζυγωτικών διδύμων όπου ποικίλλει ο αριθμός των χορίων και των αμνίων (αμνιακών σάκων). Απεικονίζονται κατά σειρά από πάνω προς τα κάτω: διχοριακά-διαμνιονικά δίδυμα, μονοχοριακά-διαμνιονικά, μονοχοριακά-μονοαμνιονικά κι ενωμένα (σιαμαία) δίδυμα.

Ο βαθμός εξάρτησης του ενός διδύμου από τον άλλο στο εσωτερικό της μήτρας εξαρτάται απ' το αν και πότε υπάρχει διάσπαση σε δύο ζυγωτά. Τα ετεροζυγωτικά δίδυμα προέρχονται από δύο ανέκαθεν ανεξάρτητα ζυγωτά. Αντίθετα, τα ομοζυγωτικά δίδυμα διασπώνται σε δύο ζυγωτά κάποια στιγμή στα πολύ αρχικά στάδια της κύησης. Ο χρόνος στον οποίο πραγματοποιείται αυτή η διαίρεση καθορίζει των αριθμό των χορίων (χόριο: υμένας που περιβάλλει το έμβρυο και περιλαμβάνει τον αμνιακό σάκο στο εσωτερικό του) και των αμνίων (αμνιακών σάκων) στη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, τα δίδυμα γίνονται σιαμαία. Επιπλέον, μπορεί να υπάρξουν διάφοροι τύπου του περιβάλλοντος χώρου που μοιράζονται τα δίδυμα στη μήτρα και ίσως να οδηγηθούμε σε επιπλοκές κατά την κύηση.

Μια παρανόηση που συχνά γίνεται είναι ότι αν έχουμε δύο πλακούντες τότε τα δίδυμα είναι ετεροζυγωτικά. Στην πραγματικότητα, αν τα ομοζυγωτικά δίδυμα διαχωριστούν αρκετά νωρίς, είναι δύσκολο να αποφανθεί κανείς για το αν τα δίδυμα είναι ετεροζυγωτικά ή όχι με βάση τη διάταξη των αμνιακών σάκων και των πλακούντων στη μήτρα.

Είδος Περιγραφή Χρόνος διαχωρισμού
Διχοριακά-Διαμνιονικά Συνήθως τα δίδυμα έχουν δύο ξεχωριστά χόρια κι αμνιακούς σάκους, οπότε κάνουμε λόγο για διχοριακά-διαμνιονικά δίδυμα. Αυτή η περίπτωση είναι ο "κανόνας" στα ετεροζυγωτικά δίδυμα (εξαίρεση αποτελούν οι πολύ σπάνιες περιπτώσεις της σύντηξης μεταξύ των βλαστοκύστεων[25] ), με ποσοστό 99.7% στο σύνολο των κυήσεων[26] και 18–36% [27](ή περίπου 25%[25]) στα ομοζυγωτικά (πανομοιότυπα) δίδυμα.

Αυτού του είδους τα δίδυμα έχουν το μικρότερο ποσοστό θνησιμότητας (περίπου στο 9%, αν κι ακόμα κι αυτό το ποσοστό είναι σημαντικά υψηλότερο απ' το αντίστοιχο ποσοστό στις μονήρεις κυήσεις.[28]

Τα διχοριακά-διαμνιονικά δίδυμα σχηματίζονται όταν η διάσπαση του ζυγωτού πραγματοποιείται μέσα στις πρώτες τρεις μέρες μετά τη γονιμοποίηση.[25]
Μονοχοριακά-Διαμνιονικά Τα μονοχοριακά δίδυμα μοιράζονται τον ίδιο πλακούντα.

Σε γενικές γραμμές, τα μονοχοριακά δίδυμα έχουν δύο αμνιακούς σάκους (γι' αυτό κι ονομάζονται Μονοχοριακά-Διαμνιονικά δίδυμα) και απαντώνται στο 60-70% των κυήσεων ομοζυγωτικών διδύμων[27] Τα μονοχοριακά-διαμνιονικά δίδυμα είναι σχεδόν πάντα ομοζυγωτικά, με ελάχιστες εξαιρέσεις όπου οι βλαστοκύστες έχουν συντηχθεί.[25]

Μέσα στις 4-8 πρώτες ημέρες της κύησης
Μονοχοριακά-μονοαμνιονικά Μερικές φορές, τα μονοχοριακά δίδυμα μοιράζονται και τον ίδιο αμνιακό σάκο. Η κατάσταση αυτή αφορά στο 1-2% των κυήσεων ομοζυγωτικών διδύμων[27]

Τα μονοαμνιονικά δίδυμα είναι "πάντα" ομοζυγωτικά δίδυμα.[29].

Το ποσοστό επιβίωσης των μονοαμνιονικών διδύμων κυμαίνεται κάπου ανάμεσα στο 50%[29] με 60%[30].

Συνεπώς, αν τα δίδυμα είναι μονοαμνιονικά, αυτό σημαίνει ότι τα δίδυμα θα μοιράζονται τον ίδιο πλακούντα. Κατόπιν τούτου, εξαιτίας της περιορισμένης χωρητικότητας του σάκου τον οποίο μοιράζονται, ο ομφάλιος λώρος είναι αρκετά πιθανό να τυλιχθεί γύρω απ' τα έμβρυα. Τότε υπάρχει αυξημένη πιθανότητα αποβολής ή τα νεογέννητα να υποφέρουν από εγκεφαλική παράλυση λόγω της έλλειψης οξυγόνου.

Τα μονοαμνιονικά δίδυμα προκύπτουν όταν η διάσπαση πραγματοποιείται μετά την ένατη μέρα απ' τη γονιμοποίηση.[25]
Σιαμαία δίδυμα

Όταν πραγματοποιείται διαχωρισμός του αναπτυσσόμενου ζυγωτού σε δύο έμβρυα, κατά 99% αυτό θα συμβεί μέσα στις πρώτες 8 μέρες μετά τη γονιμοποίηση.

Τα ποσοστά θνησιμότητας για τα σιαμαία δίδυμα είναι υψηλότερα λόγω των πολλών επιπλοκών που προκαλούνται απ' το γεγονός ότι τα δίδυμα μοιράζονται όργανα.

Αν η διάσπαση του ζυγωτού πραγματοποιηθεί μετά τη 12η μέρα της κύησης, τότε το σύνηθες αποτέλεσμα είναι τα σιαμαία δίδυμα.

Δημογραφικά στοιχεία

Μία πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι η παρουσία μίας ινσουλινοειδούς αυξητικής ορμόνης στα γαλακτοκομικά προϊόντα μπορεί ν' αυξήσει την πιθανότητα σύλληψης διδύμων. Συγκεκριμένα, η μελέτη βρήκε ότι οι χορτοφάγες μητέρες (που αποκλείουν τα γαλακτοκομικά απ' τη δίαιτά τους) έχουν το ένα πέμπτο της πιθανότητας ν' αποκτήσουν δίδυμα σε σχέση με τις παμφάγες μητέρες, και το συμπέρασμα που εξάχθηκε ήταν ότι "οι γονότυποι που ευνοούν υψηλά ποσοστά απορρόφησης ινσουλινοειδούς αυξητικής ορμόνης και δίαιτες που περιλαμβάνουν γαλακτοκομικά προϊόντα, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου δίδεται στα βοοειδή αυξητική ορμόνη, φαίνεται να φέρουν αυξημένες πιθανότητες πολλαπλών εγκυμοσύνων λόγω διέγερσης των ωοθηκών"[31]

Απ' το 1980 μέχρι το 1997, ο αριθμών των γεννήσεων διδύμων στις ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 52%.[32] Η αύξηση αυτή μπορεί εν μέρει ν' αποδοθεί στην αυξανόμενη δημοτικότητα των φαρμάκων γονιμότητας όπως είναι το Clomid, και διαδικασιών όπως η εξωσωματική γονιμοποίηση, που οδηγούν σε πολλαπλές εγκυμοσύνες πιο συχνά απ' ό,τι οι μη βοηθούμενες γονιμοποιήσεις. Συνδέεται επίσης με την αυξανόμενη πρόσληψη αυξητικών ορμονών με το φαγητό.[31]

Εθνικότητα

Κάπου 1 στις 90 γεννήσεις (1,1%) είναι αποτέλεσμα δίδυμης κύησης.[33] Τα ποσοστά απόκτησης ετεροζυγωτικών διδύμων ποικίλουν αρκετά ανάμεσα στις διάφορες εθνότητες, φθάνοντας μέχρι και στις 45 ανά 1000 γεννήσεις για τη φυλή των Γιορούμπα ή ακόμα και το 10% για τη Λίνα Σάο Πέδρο (Linha São Pedro), ένα μικρό βραζιλιάνικο οικισμό που ανήκει στην πόλη του Κάντιντο Κοντόι (Cândido Godói).[34] Στο Κάντιντο Γκοντόι, μία στις πέντε κυήσεις οδηγεί στη γέννηση διδύμων (ομοζυγωτικών ή ετεροζυγωτικών).[35] Ο Αργεντινός ιστορικός Τζορτζ Καμαρασά (Jorge Camarasa) θεωρεί ότι τα πειράματα του ναζί γιατρού Γιόζεφ Μένγκελε (Josef Mengele) ευθύνονται για τα υψηλά ποσοστά διδύμων στην περιοχή.[36] Η θεωρία του όμως απορρίφθηκε από Βραζιλιάνους επιστήμονες που είχαν μελετήσει δίδυμα της Λίνα Σάο Πέδρο και υποστήριξαν ότι γενετικοί παράγοντες εντός της κοινότητας εξηγούσαν το γεγονός.[37] Υψηλά ποσοστά διδύμων έχουν διαπιστωθεί και σ΄άλλα μέρη του πλανήτη, συμπεριλαμβανομένης της Ίγκμπο-Όρα (Igbo-Ora) στη Νιγηρία[38] και του Κοντίνχι (Kodinji) στην Ινδία.[39].

Η διαδεδομένη χρήση φαρμάκων που βοηθούν τη σύλληψη μέσω της ταυτόχρονης απελευθέρωσης ωαρίων από τη μητέρα έχει προκαλέσει το φαινόμενο που είναι γνωστό ως "επιδημία πολύδυμων γεννήσεων". Το 2001, για πρώτη φορά στην ιστορία των ΗΠΑ, το ποσοστό γέννησης διδύμων ξεπέρασε το 3% όλων των γεννήσεων. Παρόλα αυτά, το ποσοστό γέννησης ομοζυγωτικών διδύμων παραμένει περίπου στον 1 ανά 333 τοκετούς παγκοσμίως.

Σε μία μελέτη πάνω σε 5750 εγκυμονούσες μητέρες της φυλής των Χάουσα που ζούσαν στην περιοχή της Σαβάννας στη Νιγηρία, υπήρξαν 40 δίδυμα και 2 τρίδυμα σε κάθε 1000 γεννήσεις. Είκοσι έξι τοις εκατό (26%) των διδύμων ήταν ομοζυγωτικά. Οι πολύδυμες γεννήσεις, που παρατηρήθηκαν πέντε φορές συχνότερα σε σχέση με πληθυσμούς του δυτικού κόσμου, ήταν αρκετά σπανιότερες απ' ό,τι σε άλλες εθνικές ομάδες που ζουν σε θερμότερα και ξηρότερα κλίματα του νοτιότερου τμήματος της χώρας. Οι πολύδυμες γεννήσεις συσχετίστηκαν με την ηλικία της μητέρας αλλά όχι με το κλίμα ή τη διάδοση της ελονοσίας.[40]

Παράγοντες που προδιαθέτουν

Δεν υπάρχουν γνωστοί παράγοντες που να προδιαθέτουν την απόκτηση ομοζυγωτικών διδύμων.

Όμως οι κυήσεις ετεροζυγωτικών διδύμων είναι κάπως πιθανότερες όταν τα ακόλουθα ισχύουν για τη γυναίκα:

  • Έχει καταγωγή απ' τη Δυτική Αφρική και ιδιαίτερα απ' τη φυλή των Γιορούμπα.[3][4][5]
  • Έχει ηλικία μεταξύ 30 και 40 ετών[12].
  • Είναι πιο μεγαλόσωμη σε σχέση με το μέσο όρο ύψους και βάρους.
  • Ήταν έγκυος αρκετές φορές πρωτύτερα.

Οι γυναίκες που ακολουθούν ορισμένες μεθόδους για την αύξηση της γονιμότητάς τους, ίσως έχουν και μεγαλύτερη πιθανότητα ν' αποκτήσουν ετεροζυγωτικά δίδυμα, τρίδυμα κλπ. Βέβαια αυτό εξαρτάται κι απ' το είδος της μεθόδου που ακολουθούν. Με την εξωσωματική γονιμοποίηση, αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στην εισαγωγή πολλών εμβρύων στη μήτρα.[17] Επίσης, φάρμακα όπως το Κλομίντ (Clomid) μπορούν να προκαλέσουν την ταυτόχρονη απελευθέρωση ωαρίων απ' τις ωοθήκες της γυναίκας και συνεπώς ν' αυξήσουν την πιθανότητα πολλαπλών κυήσεων.

Το μεσοδιάστημα στον τοκετό

Μία δεκαπενταετής γερμανική μελέτη[41] 8.220 διδύμων που γεννήθηκαν με κολπικό τοκετό (έπειτα από 4.110 κυήσεις) στην Έσση της Γερμανίας έδειξε ότι ο μέσος όρος διάρκειας του μεσοδιαστήματος του τοκετού των διδύμων ήταν 13,5 λεπτά.[42] Το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε ανάμεσα στη γέννηση του πρώτου διδύμου και στη γέννηση του δεύτερου μετρήθηκε ως εξής:

  • Μικρότερο από 15 λεπτά: κατά 75,8%
  • 16-30 λεπτά: 16,4%
  • 31-45 λεπτά: 4,3%
  • 46-60 λεπτά: 1,7%
  • Μεγαλύτερο από 60 λεπτά: 1,8% (72 περιστατικά).

Η μελέτη κατέδειξε ότι "η παρατήρηση επιπλοκών ήταν πιο πιθανή όσο αυξανόταν το μεσοδιάστημα των γεννήσεων των διδύμων" και προτάθηκε το χρονικό αυτό διάστημα να είναι όσο πιο μικρό γίνεται, αν και οι μελετητές σημείωσαν πως δεν εξέτασαν τις αιτίες των επιπλοκών, ούτε έλεγξαν παράγοντες όπως το επίπεδο εμπειρίας του/της μαιευτήρα, την επιθυμία των γυναικών που γέννησαν, ή τις μεθόδους που εφαρμόσθηκαν για τη γέννηση του δεύτερου διδύμου.

Επιπλοκές στη δίδυμη κύηση

Δίδυμα που "εξαλείφονται"

Κύριο λήμμα: Εξαλειφόμενο έμβρυο

Οι ερευνητές υποψιάζονται ότι περίπου 1 στις 8 κυήσεις ξεκινούν ως πολύδημες, αλλά τελικά μόνο ένα έμβρυο αναπτύσσεται επαρκώς, επειδή το άλλο ή τα άλλα έμβρυα πέθαναν σ' ένα πολύ πρώιμο στάδιο της εγκυμοσύνης και δεν εντοπίστηκαν ή καταγράφηκαν.[43] Η εμβρυϊκή υπερηχοτομογραφία, όταν πραγματοποιείται σε αρχικά στάδια της κύησης, μερικές φορές αποκαλύπτει ένα "επιπλέον" έμβρυο, το οποίο δεν καταφέρνει ν' αναπτυχθεί, αλλά αντιθέτως ενσωματώνεται στο άλλο έμβρυο και εν τέλει εξαφανίζεται. Αυτό είναι γνωστό ως το σύνδρομο του εξαλειφόμενου εμβρύου.

Τσανγκ και Ενγκ Μπάνκερ, που γεννήθηκαν στο Σιάμ (σημερινή Ταϋλάνδη) το 1811, εξού και η προέλευση του όρου "Σιαμαία δίδυμα".

Συνενωμένα δίδυμα

Κύριο λήμμα: Ενωμένα δίδυμα

Τα συνενωμένα δίδυμα (ή "Σιαμαία δίδυμα" όπως έχει επικρατήσει ν' αποκαλούνται) είναι ομοζυγωτικά δίδυμα των οποίων τα σώματα έχουν ενωθεί στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Η ένωση αυτή πραγματοποιείται όταν το κοινό ζυγωτό των ομοζυγωτικών διδύμων δεν διαχωρίζεται εντελώς, και το ζυγωτό αρχίζει τη διάσπαση μετά τη 12η ημέρα[25] από τη γονιμοποίηση. Το συμβάν αυτό παρατηρείται σε 1 ανά 50.000 εγκυμοσύνες.

Σήμερα, τα περισσότερα σιαμαία δίδυμα αξιολογούνται ώστε να υποστούν χειρουργική επέμβαση με στόχο το διαχωρισμό τους σε δύο ξεχωριστά και λειτουργικά σώματα. Ο βαθμός δυσκολίας της επέμβασης αυξάνει αν τα δίδυμα είναι ενωμένα στο κεφάλι ή αν μοιράζονται κάποιο ζωτικό όργανο όπως ο εγκέφαλος, η καρδιά ή το συκώτι.

Χιμαιρισμός

Κύριο λήμμα: Χίμαιρα (γενετική)

"Χίμαιρα" ονομάζουμε ένα άτομο ή ζώο του οποίου κάποια τμήματα προήλθαν απ' το δίδυμό ή τη μητέρα τους. Μία χίμαιρα προκύπτει είτε από ομοζυγωτικά δίδυμα έμβρυα (οπότε και είναι αδύνατο να εντοπισθεί) είτε από ετεροζυγωτικά δίδυμα έμβρυα, οπότε η Χιμαίρα αναγνωρίζεται μέσω χρωμοσωμικών συγκρίσεων από διάφορα μέρη του σώματος. Το ποσοστό των κυττάρων που προέρχονται από το κάθε έμβρυο ποικίλλει από το ένα μέρος του σώματος στο άλλο, και συχνά μπορεί να οδηγήσει σε χαρακτηριστικούς δερματικούς χρωματισμούς στις ανθρώπινες χίμαιρες. Μία χίμαιρα είναι δυνατό να είναι συνδυασμός αρσενικών και θηλυκών κυττάρων, προερχόμενων από δίδυμα αντιθέτου φύλου.

Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις, το άτομο "χίμαιρα" έχει δύο είδη DNA.

Παρασιτικά δίδυμα

Κύριο λήμμα: Παρασιτικά δίδυμα

Μερικές φορές συμβαίνει το ένα δίδυμο να μην αναπτύσσεται πλήρως και να προκαλεί συνεχόμενα προβλήματα στο επιζών δίδυμο. Μ' αυτό τον τρόπο, το ένα -νεκρό- δίδυμο λειτουργεί ως παράσιτο για το άλλο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το παρασιτικό δίδυμο γίνεται ένα σχεδόν απαράλλαχτο κομμάτι του άλλου, και σε άλλες χρειάζεται ιατρική συνδρομή.

Αποβολή διδύμου

Περιστασιακά, μία έγκυος γυναίκα μπορεί να αποβάλει νωρίς στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά η κυοφορία να συνεχίζεται. Δηλαδή, το ένα δίδυμο αποβάλλεται από το σώμα της εγκύου, αλλά το άλλο κυοφορείται επιτυχώς. Αυτή η περίπτωση παρουσιάζει ομοιότητες με το σύνδρομο του εξαλειφόμενου εμβρύου, μόνο που συνήθως η αποβολή του εμβρύου πραγματοποιείται σε μεταγενέστερο στάδιο σε σχέση με το "εξαλειφόμενο" έμβρυο.

Ασυνήθιστες περιπτώσεις διδύμων

Μεταξύ των ετεροζυγωτικών διδύμων, σε σπάνιες περιπτώσεις, τα ωάρια δε γονιμοποιούνται την ίδια ώρα, και η γονιμοποίησή τους είναι αποτέλεσμα δύο ερωτικών πράξεων, για τις οποίες ισχύει είτε ότι πραγματοποιήθηκαν στη διάρκεια του ίδιου έμμηνου κύκλου είτε, ακόμα πιο σπάνια, ότι η δεύτερη συνέβη αργότερα στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Αυτό οδηγεί στην αποδοχή της υπαρκτής πιθανότητας μία μητέρα να κυοφορεί δίδυμα με διαφορετικό πατέρα (δηλαδή ετεροθαλή δίδυμα). Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως ετεροπατρική υπεργονιμοποίηση. Σύμφωνα με μία μελέτη του 1992, υπολογίζεται ότι η συχνότητα της ετεροπατρικής υπεργονιμοποίησης ανάμεσα στα ετεροζυγωτικά δίδυμα των οποίων οι γονείς είχαν ερωτικές σχέσεις την περίοδο της σύλληψής τους είναι περίπου 2,4%. Για περισσότερες πληροφορίες, παρακαλώ συμβουλευτείτε τις πηγές παρακάτω.

Τα ετεροζυγωτικά δίδυμα με γονείς από διαφορετικές φυλές, μπορεί μερικές φορές να παρουσιάζουν διαφορετικά εθνικά και φυλετικά χαρακτηριστικά. Τέτοια δίδυμα γεννήθηκαν στη Γερμανία το 2008 από λευκό Γερμανό πατέρα και μαύρη μητέρα από την Γκάνα.[44]

Η ετεροτοπική εγκυμοσύνη είναι μία εξαιρετική σπάνια περίπτωση δίδυμους κύησης στην οποία το ένα δίδυμο εμφυτεύεται στη μήτρα φυσιολογικά (ενδομήτρια κύηση) και το άλλο παραμένει στη σάλπιγγα, οπότε έχουμε έκτοπη κύηση. Στην πραγματικότητα, η ετεροτοπική κύηση είναι η συνδυασμένη εμφάνιση ενδομήτριας κι έκτοπης κύησης [45]. Οι έκτοπες κυήσεις πρέπει οπωσδήποτε ν' αντιμετωπίζονται επειδή μπορούν ν' απειλήσουν τη ζωή της μητέρας. Πάντως στις περισσότερες περιπτώσεις, το έμβρυο που κυοφορείται ενδομητρικά μπορεί να σωθεί.

Μεταξύ των ομοζυγωτικών διδύμων, σ' εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις, τα δίδυμα έχουν γεννηθεί με διαφορετικό φύλο (ένα αρσενικό, ένα θηλυκό). Η πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο είναι σχεδόν μηδενική (δεδομένου ότι έχουν καταγραφεί μόλις 3 περιστατικά παγκοσμίως)[46]) και γι' αυτό το να παρατηρείται στις πολύδυμες κυήσεις ότι τα έμβρυα είναι διαφορετικού φύλου, είναι παγκοσμίως αποδεκτό ως βάση για κλινική επιβεβαίωση ότι τα δίδυμα δεν είναι ομοζυγωτικά. Πάντως η σπάνια διαφορά στο φύλο των ομοζυγωτικών διδύμων οφείλεται σε χρομωσομικές ανωμαλίες. Σε αυτή την περίπτωση, παρ' όλο που τα δίδυμα προέρχονται απ' το ίδιο ωάριο, είναι λάθος να λέμε ότι είναι "γενετικά πανομοιότυπα" αφού έχουν διαφορετικούς καρυότυπους.

Ημι-ομοζυγωτικά δίδυμα

Τα ομοζυγωτικά δίδυμα συχνά αναπτύσσονται διαφορετικά, λόγω του ότι ενεργοποιούνται διαφορετικά γονίδια.[47] Αλλά πολύ πιο σπάνια είναι τα λεγόμενα ημι-ομοζυγωτικά δίδυμα. Θεωρείται ότι αυτού του είδους τα δίδυμα προκύπτουν όταν ένα μη γονιμοποιημένο ωάριο διαχωρίζεται σε δύο πανομοιότυπα συνδεόμενα ωάρια κατάλληλα για γονιμοποίηση. Στη συνέχεια, και τα δύο ωάρια-κλώνοι γονιμοποιούνται αλλά από διαφορετικά σπερματοζωάρια και τα δύο συγκερασμένα ωάρια υφίστανται περαιτέρω διαιρέσεις κι αναπτύσσονται ως ένα χιμαιρικό βλαστομερές. Στην περίπτωση που αυτό το βλαστομερές διαχωριστεί, θα δημιουργηθούν δύο έμβρυα, καθένα εκ των οποίων έχει διαφορετικά πατρικά γονίδια αλλά ίδια μητρικά.

Το αποτέλεσμα δηλαδή είναι ένα ζεύγος διδύμων με πανομοιότυπα γονίδια απ' την πλερά της μητέρας αλλά διαφορετικά γονίδια από την πλευρά του πατέρα. Τα κύτταρα σε κάθε έμβρυο φέρουν γονίδια από το κάθε σπερματοζωάριο και μ' αυτό τον τρόπο έχουμε το φαινόμενο της χίμαιρας. Το όλο σενάριο ήταν υποθετικό μέχρι την πρόσφατη καταγραφή του στα ιατρικά βιβλία της Δύσης.[48][49][50]

Δίδυμα μοσχάρια της ράτσας Χέρφορντ

Δίδυμα στα ζώα

Τα δίδυμα είναι συχνά σε πολλά ζωικά είδη, όπως στη γάτα, στο πρόβατο, στο κουνάβι και στο ελάφι. Η δίδυμη κύηση στα βοοειδή κυμαίνεται στο 1 ως 4%. Πραγματοποιούνται ερευνητικές εργασίες ώστε να αυξηθούν οι πιθανότητες απόκτησης διδύμων σ' αυτά τα είδη ζώων, κάτι το οποίο θα είναι εξαιρετικά κερδοφόρο για τον κτηνοτρόφο εάν επιπλέον περιοριστούν ή αποφευχθούν οι επιπλοκές. Το είδος του αρμαντίλλο ή δασύποδα με τις εννιά ζώνες έρχεται στον κόσμο ως ομοζυγωτικός δίδυμος (και συνηθέστερα ως τετράδυμος) κατά κανόνα και όχι κατ' εξαίρεση.[51][52]

Δείτε επίσης


Πηγές

  1. ↑ MedicineNet > Definition of Twin Αρχειοθετήθηκε 2013-10-22 στο Wayback Machine. Last Editorial Review: 6/19/2000
  2. ↑ Martin, Joyce A.; Hamilton, Brady E.; Sutton, Paul D.; Ventura, Stephanie J.; Menacker, Fay; Kirmeyer, Sharon and Mathews, T.J. Births: Final Data for 2006, National Vital Statistics Report, Vol. 57, No. 7, Jan. 7, 2009, 102 pp. (Table 39, pp.83-84)
  3. ↑ 3,0 3,1 Zach, Terence (2 Οκτωβρίου 2007). «Multiple Births». WebMD. Ανακτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2008.  Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (βοήθεια)
  4. ↑ 4,0 4,1 «Genetics or yams in the Land of Twins?». Independent Online. 2007-11-12. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2009-05-15. https://web.archive.org/web/20090515114147/http://www.iol.co.za/index.php?from=rss_Africa&set_id=1&click_id=68&art_id=nw20071112091221822C182549. Ανακτήθηκε στις 2008-09-29. 
  5. ↑ 5,0 5,1 «The Land Of Twins». BBC World Service. 2001-06-07. http://www.bbc.co.uk/worldservice/people/highlights/010607_twins.shtml. Ανακτήθηκε στις 2008-09-29. 
  6. ↑ O. Bomsel-Helmreich (1995). «The mechanism of monozygosity and double ovulation». Στο: Louis G. Keith, Emile Papierik, Donald M. Keith and Barbara Luke, επιμ. Multiple Pregnancy: Epidemiology, Gestation & Perinatal Outcome. Taylor and Francis. σελ. 34. ISBN 1-85070-666-2.  Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (βοήθεια)CS1 maint: Πολλαπλές ονομασίες: editors list (link)
  7. ↑ «What's in a yam? Clues to fertility, a student discovers». 1999. Ανακτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2008. 
  8. ↑ Elliott, JP (December 2007). «Preterm labor in twins and high-order multiples.». Clinical Perinatology 34 (4): 599–609. doi:10.1016/j.clp.2007.10.004. PMID 18063108. «Unlike singleton gestation where identification of patients at risk for PTL is often difficult, every multiple gestation is at risk for PTL, so all patients can be managed as being at risk.». 
  9. ↑ «United States: People». The World Factbook. Central Intelligence Agency. 4 Σεπτεμβρίου 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Δεκεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2008. 
  10. ↑ «Italy: People». The World Factbook. Central Intelligence Agency. 4 Σεπτεμβρίου 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιουλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2008. 
  11. ↑ R. Derom (1995). «The epidemiology of multiple births in Europe». Στο: Louis G. Keith, επιμ. Multiple Pregnancy: Epidemiology, Gestation & Perinatal Outcome. Taylor and Francis. σελ. 145. ISBN 1850706662.  Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (βοήθεια)
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Bortolus, Renata; Fabio Parazzini, Liliane Chatenoud, Guido Benzi, Massimiliano Maria Bianchi, Alberto Marini (1999). «The epidemiology of multiple births». Human Reproduction Update (European Society of Human Reproduction and Embryology) 5 (2): 179–187. doi:10.1093/humupd/5.2.179. ISSN 1355-4786. PMID 10336022. 
  13. ↑ Cheng, Maria (2007-07-03). «Study: Twins form after embryo collapses». USA Today. http://www.usatoday.com/news/health/2007-07-03-52152171_x.htm. Ανακτήθηκε στις 2008-09-30. 
  14. ↑ 14,0 14,1 April Holladay (9 Μαΐου 2001). «What triggers twinning?». WonderQuest. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2007. 
  15. ↑ Illmensee K, Levanduski M, Vidali A, Husami N, Goudas VT (February 2009). «Human embryo twinning with applications in reproductive medicine». Fertil. Steril. 93 (2): 423–7. doi:10.1016/j.fertnstert.2008.12.098. PMID 19217091. 
  16. ↑ Oleszczuk, Jaroslaw J.; Donald M. Keith, Louis G. Keith and William F. Rayburn (November 1999). «Projections of population-based twinning rates through the year 2100». The Journal of Reproductive Medicine 44 (11): 913–921. PMID 10589400. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2019-02-14. https://web.archive.org/web/20190214174221/http://www.reproductivemedicine.com/toc/auto_abstract.php?id=13594. Ανακτήθηκε στις 2008-10-02. 
  17. ↑ 17,0 17,1 European Society of Human Reproduction and Embryology (2007-07-02). Time-lapse recordings reveal why IVF embryos are more likely to develop into twins. Researchers believe the laboratory culture could be the cause. Δελτίο τύπου. Ανακτήθηκε στις 2008-09-30. Αρχειοθετήθηκε 2007-09-21 στο Wayback Machine. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Σεπτεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2010. 
  18. ↑ Edwards, JH; T Dent and J Kahn (June 1966). «Monozygotic twins of different sex». Journal of Medical Genetics 3 (2): 117–123. doi:10.1136/jmg.3.2.117. PMID 6007033. 
  19. ↑ Machin, GA (January 1996). «Some causes of genotypic and phenotypic discordance in monozygotic twin pairs». American Journal of Medical Genetics 61 (3): 216–228. doi:10.1002/(SICI)1096-8628(19960122)61:3<216::AID-AJMG5>3.0.CO;2-S. PMID 8741866. 
  20. ↑ Fraga, Mario F.; Esteban Ballestar, Maria F. Paz, Santiago Ropero, Fernando Setien, Maria L. Ballestar†, Damia Heine-Suñer, Juan C. Cigudosa, Miguel Urioste, Javier Benitez, Manuel Boix-Chornet, Abel Sanchez-Aguilera, Charlotte Ling, Emma Carlsson, Pernille Poulsen, Allan Vaag, Zarko Stephan, Tim D. Spector, Yue-Zhong Wu, Christoph Plass and Manel Esteller (July 2005). «Epigenetic differences arise during the lifetime of monozygotic twins». Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 102 (30): 10604–9. doi:10.1073/pnas.0500398102. PMID 16009939. PMC 1174919. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-12-05. https://web.archive.org/web/20121205172616/http://www.pnas.org/content/102/30/10604.full. Ανακτήθηκε στις 2008-09-29. 
  21. ↑ Segal, Nancy L. (1999). Entwined lives: twins and what they tell us about human behaviorΑπαιτείται δωρεάν εγγραφή. New York: Dutton. ISBN 0-525-94465-6. OCLC 40396458. [Χρειάζεται σελίδα]
  22. ↑ Plomin, Robert (2001). Behavioral genetics. New York: Worth Pubs. ISBN 0-7167-5159-3. OCLC 43894450. [Χρειάζεται σελίδα]
  23. ↑ LiveScience (2008-02-21). «'Identical' twins? Not according to their DNA». MSNBC. http://www.msnbc.msn.com/id/23276953/. Ανακτήθηκε στις 2008-10-10. 
  24. ↑ Kris Bigalk. «Rare Forms of Twinning». bellaonline.com. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2007. 
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 25,5 Shulman, Lee S.; Vugt, John M. G. van (2006). Prenatal medicine. Washington, DC: Taylor & Francis. σελίδες Page 447. ISBN 0-8247-2844-0. CS1 maint: Πολλαπλές ονομασίες: authors list (link)
  26. ↑ Cordero L, Franco A, Joy SD, O'shaughnessy RW (December 2005). «Monochorionic diamniotic infants without twin-to-twin transfusion syndrome». J Perinatol 25 (12): 753–8. doi:10.1038/sj.jp.7211405. PMID 16281049. 
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 Curran, Mark (2 Νοεμβρίου 2005). «Twinning». Focus Information Technology. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2008. 
  28. ↑ Benirschke, Kurt (2004). «Multiple Gestation». Στο: Robert Resnik, Robert K. Creasy and Jay D. Iams, επιμ. Maternal-Fetal Medicine: Principles and Practice (5th έκδοση). Philadelphia: W. B. Saunders Company. σελίδες 55–62. ISBN 0-7216-0004-2. 
  29. ↑ 29,0 29,1 Pregnancy-Info -- > Monoamniotic Twins Retrieved on July 9, 2009
  30. ↑ MoMo Twins; Monochorionic Monoamniotic Twins Αρχειοθετήθηκε 2016-04-08 στο Wayback Machine. By Pamela Prindle Fierro, About.com. Retrieved on July 9, 2009
  31. ↑ 31,0 31,1 Steinman, Gary (May 2006). «Mechanisms of twinning: VII. Effect of diet and heredity on the human twinning rate». J Reprod Med 51 (5): 405–410. PMID 16779988. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2019-10-06. https://web.archive.org/web/20191006125922/http://www.reproductivemedicine.com/toc/auto_abstract.php?id=22626. Ανακτήθηκε στις 2008-09-29. 
  32. ↑ Martin, Joyce A; Melissa M. Park (1999-09-14). «Trends in Twin and Triplet Births: 1980–97» (PDF). National Vital Statistics Reports (National Center for Health Statistics) 47 (24): 1–17. http://www.cdc.gov/nchs/data/nvsr/nvsr47/nvs47_24.pdf. Ανακτήθηκε στις 2008-09-29. 
  33. ↑ Asch, Richard H. (1995). Progress in Reproductive Medicine Volume II. Informa. ISBN 1-85070-574-7. ISSN 1358-8702. OCLC 36287045.  Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (βοήθεια)[Χρειάζεται σελίδα]
  34. ↑ Matte, U; MG Le Roux, B Bénichou, JP Moisan and R Giugliani (1996). «Study on possible increase in twinning rate at a small village in south Brazil». Acta Genet Med Gemellol (Roma) 45 (4): 431–437. PMID 9181177. 
  35. ↑ Nick Evans (21 January 2009big). «Nazi Angel of death Josef Mengel created twin town in Brazil». The Telegraph. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/southamerica/brazil/4307262/Nazi-angel-of-death-Josef-Mengele-created-twin-town-in-Brazil.html. 
  36. ↑ Caroline Iggulden (23 January 2009). «The twins from Brazil». The Sun. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2009-01-25. https://web.archive.org/web/20090125151942/http://www.thesun.co.uk/sol/homepage/woman/real_life/article2162918.ece. Ανακτήθηκε στις 2010-08-12. 
  37. ↑ Linda Geddes: Nazi 'Angel of Death' not responsible for town of twins New Scientist online, 27 January 2009
  38. ↑ «The Land Of Twins». BBC World News. 7 June 2001. http://www.bbc.co.uk/worldservice/people/highlights/010607_twins.shtml. Ανακτήθηκε στις 2009-08-06. 
  39. ↑ «Seeing double: the village in deepest Kerala where twins have taken over». The Independent. 12 May 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2009-05-15. https://web.archive.org/web/20090515113026/http://www.independent.co.uk/news/science/seeing-double-the-village-in-deepest-kerala-where-twins-have-taken-over-1683129.html. Ανακτήθηκε στις 2009-08-06. 
  40. ↑ Rehan, N; DS Tafida (November 1980). «Multiple births in Hausa women». Br J Obstet Gynaecol 87 (11): 997–1004. doi:10.1111/j.1471-0528.1980.tb04464.x. PMID 7437372. 
  41. ↑ "Twin-to-twin delivery time interval: influencing factors and effect on short-term outcome of the second twin"; Werner Stein, Björn Misselwitz & Stefan Schmidt; Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica, 87(3):346-353, 2008.
  42. ↑ There were 836,104 deliveries of babies in Hesse over the 15-year study period, including 11,740 twin pregnancies, of which only 4,110 met the inclusion criteria and hence were examined in the study. The excluded twin pregnancies were in cases of (1) delivery before 34 weeks of gestation; (2) when the first twin was delivered by caesarean section; (3) when either of the twins had died in the womb before the onset of labor; and (4) when the pregnancy had been complicated by fetal malformations or Twin-to-twin transfusion syndrome.
  43. ↑ Gedda, Luigi (1995). «The role of research in twin medicine». Στο: Louis G. Keith, Emile Papiernik, Donald M. Keith and Barbara Luke, επιμ. Multiple Pregnancy: Epidemiology, Gestation & Perinatal Outcome. Taylor and Francis. σελίδες 4. ISBN 1-85070-666-2. CS1 maint: Πολλαπλές ονομασίες: editors list (link)
  44. ↑ Lovell, Tammy (2008-07-17). «Pictured: Proud parents show off their million-to-one black and white twins». Daily Mail (Associated Newspapers Ltd). http://www.dailymail.co.uk/femail/article-1035939/Pictured-Proud-parents-million-black-white-twins.html. Ανακτήθηκε στις 2008-10-02. 
  45. ↑ http://www.iatrikionline.gr/EL_M_3_2005/04.htm
  46. ↑ Schmidt, R; EH Sobel, HM Nitowsky, Η Dar and FH Allen Jr (February 1976). «Monozygotic twins discordant for sex». Journal of Medical Genetics 13 (1): 64–68. doi:10.1136/jmg.13.1.64. PMID 944787. PMC 1013354. http://jmg.bmj.com/cgi/content/abstract/13/1/64. Ανακτήθηκε στις 2008-09-29. 
  47. ↑ Gilbert, Scott F. (2006). «Non-identical Monozygotic Twins». Developmental biology. Sunderland, Mass: Sinauer Associates. ISBN 0-87893-250-X. OCLC 172964621. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιανουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2008. 
  48. ↑ Souter, Vivienne L.; Melissa A. Parisi, Dale R. Nyholt, Raj P. Kapur, Anjali K. Henders, Kent E. Opheim, Daniel F. Gunther, Michael E. Mitchell, Ian A. Glass and Grant W. Montgomery (April 2007). «A case of true hermaphroditism reveals an unusual mechanism of twinning». Hum. Genet. 121 (2): 179–85. doi:10.1007/s00439-006-0279-x. PMID 17165045. 
  49. ↑ LiveScience Staff (2007-03-26). «Rare Semi-Identical Twins Discovered». Imaginova. http://www.livescience.com/health/070326_semi_twins.html. Ανακτήθηκε στις 2008-10-01. 
  50. ↑ Whitfield, John (2007). «'Semi-identical' twins discovered». Nature. doi:10.1038/news070326-1. 
  51. ↑ Cyranoski D. (2009). Developmental biology: Two by two. Nature. 458(7240):826-9.PubMed
  52. ↑ Newman HH. Patterson JT. (1909). A Case of Normal Identical Quadruplets in the Nine-Banded Armadillo, and Its Bearing on the Problems of Identical Twins and of Sex Determination Αρχειοθετήθηκε 2011-06-16 στο Wayback Machine.. Biological Bulletin, 17: 181-187
    JSTOR 1536114

Εξωτερικοί σύνδεσμοι