Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν.Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί.
Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 16/06/2012.
Βυζαντινή φιλοσοφία ονομάζεται η φιλοσοφική σκέψη που παρήχθη κατά τα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Κύρια - αν όχι - μοναδική πηγή αυτής της φιλοσοφίας είναι η χριστιανική σκέψη και ηθική, έτσι όπως αυτή εκφράστηκε από τους Πατέρες της Εκκλησίας.
Υπάρχει βεβαίως κάποια παραγωγή έργου στηριγμένου στη φιλοσοφική παράδοση του πλατωνισμού, αριστοτελισμού, στωικισμού, νεοπλατωνισμού και άλλων φιλοσοφικών προσεγγίσεων της αρχαιότητας, αλλά πάντα συνδυαζόμενου με τη χριστιανική φιλοσοφία.
Ανάλυση
Στην πραγματικότητα, αυτό που ονομάζουμε Βυζαντινή Φιλοσοφία, αποτελεί μια άρρηκτη ενότητα της ιστορίας του δόγματος και της χρήσης της ζωντανής φιλοσοφικής γλώσσας της τότε διανόησης, που χρησιμοποιήθηκε τελικά για την διατύπωσή του.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας δεν παράγουν στοχαστικά, συλλογιστικά και διαλεκτικά το δόγμα, αλλά το διατυπώνουν με τέτοιο τρόπο. Χρησιμοποιούν πολλές φορές τον όρο φιλοσοφία με την έννοια ότι έχουν τη ζωντανή εμπειρία των μυστηρίων του τριαδικού Θεού. Όμως, ο ανθρώπινος νους πλησιάζει κατά το εφικτό τις θείες φωτιστικές ενέργειες και γνωρίζει τα μυστήρια του θεού εν μέρει ως προϊόν της θείας αποκάλυψης, αλλά η γνώση αυτή βρίσκεται σε μια προοδευτική τελείωση, πάντοτε υπό ορισμένες βασικές προϋποθέσεις: κάθαρση της ψυχής και του σώματος, φωτισμός και θέωση.
Ο ανθρώπινος νους και ο λόγος δεν μπορούν με άλλο τρόπο να προσεγγίσουν τις θείες ενέργειες και να γνωρίσουν τα μυστήρια της δημιουργίας κι έτσι δεν είναι δυνατή καμιά φιλοσοφία παρά μόνο η περιπλάνηση της ψυχής που μόνο «ψιχία» αλήθειας μπορεί να βρει χωρίς να μπορεί να τεθεί στο δρόμο της τελειώσεως μακριά από τις παραπάνω προϋποθέσεις.
Όταν λοιπόν κάνουν λόγο για την Αγία Τριάδα, το Λόγο (το δεύτερο πρόσωπο), τη θεία ουσία ή τη θεία φύση, τις υποστάσεις ή τα πρόσωπα, τη θεογνωσία (με τις τρεις βαθμίδες, την κάθαρση, το φωτισμό και τη θέωση), την ενέργεια, την ταυτότητα της θείας ουσίας και την ταυτότητα της θείας ενέργειας, την ετερότητα των υποστάσεων, την ερωτική φορά Θεού και ανθρώπου και για άλλα, αντλούν εκφραστικά μέσα από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, για να κυριαρχήσει τελικά μια οργανική ενότητα δόγματος και φιλοσοφίας κατά τη διατύπωση.
Η έκθεση των δογμάτων και οι φιλοσοφικές αρχές, ως σχηματικές παραστάσεις που βοηθούν τη διατύπωση, είναι οργανικά δεμένα και η θεολογία κατά την περιγραφή και την ανάλυση της δεν αποβάλλει το φιλοσοφικό ένδυμα και με τη σειρά της η φιλοσοφική σκέψη το θεολογικό περιεχόμενο.
Βιβλιογραφία
Μαρτζέλος Γεώργιος, «Φιλοσοφία και Θεολογία στην πατερική παράδοση», στο: Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής (Νέα σειρά), Τμήμα Θεολογίας, Τιμητικό αφιέρωμα στον ομότιμο καθηγητή Νίκο Γρ. Ζαχαρόπουλο, 7 (1997), σ. 173-183
Κ. Γ. Αθανασόπουλος, Βυζαντινός και Δυτικός κόσμος, τόμος Α: Βυζαντινός και Δυτικός κόσμος: Συγκλίσεις και αποκλίσεις, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 2001, σελ.168 (με πίνακες και βιβλιογραφία στην Ελληνική, την Αγγλική, Γαλλική και Γερμανική) (ISBN960-538-277-6).
Κ. Γ. Αθανασόπουλος, Ancillae Theologiae: Το φιλοσοφείν και Θεολογείν κατά το Μεσαίωνα και το Βυζάντιο, εκδ. Παρουσία, Αθήνα, 2004, σελ.350 (με πίνακες και λεπτομερή βιβλιογραφία στην Ελληνική, Λατινική, Αγγλική, Γαλλική και Γερμανική) (ISBN960-7956-94-X).
Κ. Γ. Αθανασόπουλος, “Η φύση ως τέλος κατά τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά”, στο Κ.Βουδούρης, ed., Φιλοσοφία και Οικολογία, εκδ.Ιωνία, Αθήνα 1999, σελ.19-25.
Κ. Γ. Αθανασόπουλος, “Γνώση, πίστη και μέθοδος: Η αντίθεση του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά στον αγνωστικισμό και στη σχετικοκρατία της ύστερης βυζαντινής φιλοσοφίας”, στο Κ. Βουδούρη, ed., Ελληνική Φιλοσοφία και Γνωσιοθεωρία, εκδ. Ιωνία, Αθήνα 2001, σελ.11-26.
Κ. Γ. Αθανασόπουλος, “Scholastic and Byzantine Realism: Absolutism in the Metaphysics and Ethics of Aquinas, Duns Scotus, Ockham and the critique of St. Gregory Palamas” (Σχολαστική και Βυζαντινή Πραγματοκρατία: Απολυτοκρατία στη Μεταφυσική και Ηθική του Ακινάτη, Ντανς Σκώτου, Όκκαμ και η κριτική του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά), στο Verbum (το επίσημο επιστημονικό περιοδικό του Ινστιτούτου της Μεσαιωνικής Φιλοσοφίας, του Τμήματος Φιλοσοφίας, του Πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολης, Ρωσίας), θέμα του τόμου: Aristotle in Medieval Metaphysics (Ο Αριστοτέλης στη μεσαιωνική Μεταφυσική), τεύχος Ιανουαρίου 2002, σελ.154-165.
Κ. Γ. Αθανασόπουλος, “Η επίδραση των αρεοπαγιτικών κειμένων στον Ιωάννη Σκώτο Εριγένη και τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά: Η ηθική ως υπέρβαση της μεταφυσικής” (στην Αγγλική) “The influence of Ps.Dionysius the Areopagite on Johannes Scotus Eriugena and St. Gregory Palamas: Goodness as Transcendence of Metaphysics”, (στην Αγγλική), στο Agnieska Kijewska, ed., Being or Good? Metamorphoses of Neoplatonism, Lublin: Catholic University of Lublin Press (KUL), 2004, σελ. 319-341.
