Αρχέτυπο (τυπογραφία)

Το πρώτο εικονογραφημένο αρχέτυπο, Der Edelstein (το κόσμημα) του Βονέριου , τυπώθηκε από τον Άλμπρεχτ Πφίστερ στη Βαμβέργη το 1461.
Για άλλες χρήσεις του όρου, δείτε: Αρχέτυπο (αποσαφήνιση).

Το αρχέτυπο (λατινικά: incunabulum) είναι βιβλίο ή έντυπο το οποίο τυπώθηκε στην Ευρώπη πριν το 1501. Υπάρχουν περίπου 30.000 διαφορετικοί τίτλοι οι οποίοι διασώζονται, με τον μεγαλύτερο αριθμό τους να βρίσκεται στη Γερμανία όπου εκτιμάται σε περίπου 125.000 συνυπολογίζοντας τα διάφορα αντίγραφα.[1][2]Παραπλήσιος όρος είναι το παλαιότυπο ή παλαίτυπο, βιβλίο το οποίο εκτυπώθηκε από το 1501 έως το 1600.[3]

Ετυμολογία

Η λέξη προκύπτει από το ἀρχέτυπον της ελληνιστικής κοινής το οποίο είχε την έννοια του προτύπου, ενώ η ρίζα του σχηματίζεται από το ἀρχή και τύπος της αρχαίας ελληνικής.[4]

Στη λατινική γλώσσα η οποία ήταν σε κύρια χρήση στη δυτική και κεντρική Ευρώπη όπου κυκλοφόρησαν τα περισσότερα αρχέτυπα, ονομάζονταν incunabulum (ινκουναμπούλουμ) το οποίο σημαίνει φασκιωμένα ρούχα ή βρεφική κούνια, και incunabula στον πληθυντικό η οποία είναι η κύρια μορφή στην οποία συναντάται η λέξη,[5] και υποδηλώνει την αρχή και το ξεκίνημα.[6] Ως τυπογραφικός όρος φαίνεται πως χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Αδριανό Ιούνιο το 1569 στο έργο με τίτλο Batavia και το σχετικό εδάφιο να είναι inter prima artis incunabula (στην πρώτη ηλικία της [τυπογραφικής] τέχνης), και ο οποίος έθεσε ως όριο για τα βιβλία αυτά το 1500, σύμβαση η οποία εξακολουθεί να ακολουθείται.[7] Παλαιότερα θεωρούνταν ο Μπέρνχαρντ φον Μάλλινκρονττ ως δημιουργός του όρου, όμως αυτό οφείλεται σε παρανόηση καθώς είχε απλώς κάνει αναπαραγωγή του κειμένου του Αδριανού Ιουνίου.[8]

Τύποι

Υπάρχουν 2 τύποι παραγωγής αρχετύπων, τα ξυλογραφικά αρχέτυπα για τα οποία η κάθε σελίδα τους παράγεται από μια αντίστοιχη ξύλινη πλάκα με τις χαράξεις του κειμένου, παρομοίως με τις ξυλογραφίες, και τα τυπογραφικά αρχέτυπα τα οποία δημιουργούνταν με κινητά μέρη επί της τυπογραφικής πρέσας. Συνήθως ως αρχέτυπα ονομάζονται αυτά με την καθαρά τυπογραφική μέθοδο.[9]

Διάσημα παραδείγματα

Το πλέον διάσημο παράδειγμα αποτελεί η βίβλος του Γουτεμβέργιου το οποίο ήταν το πρώτο βιβλίο που παράχθηκε τυπογραφικά το 1455. Επίσης γνωστά παραδείγματα είναι το Χρονικό της Νυρεμβέργης (1493) και η Υπνερωτομαχία Πολύφιλου (1499).

Στην ελληνική γλώσσα, το γνωστότερο παράδειγμα αποτελεί η Ἐπιτομή τῶν ὀκτώ τοῦ λόγου μερῶν του Κωνσταντίνου Λάσκαρι (1476), κείμενο γραμματικής το οποίο τυπώθηκε στο Μιλάνο και ήταν το πρώτο τυπωμένο βιβλίο στην ιστορία της ελληνικής τυπογραφίας. Επίσης σημαντικό έργο αποτελεί το Μέγα Ἐτυμολογικόν (1499), μεγάλου μεγέθους βυζαντινό λεξικό του 11ου αιώνα του οποίου τα περιεχόμενα τυπώθηκαν από το τυπογραφείο του Ζαχαρία Καλλιέργη και υπήρξε το πρώτο βιβλίο ελληνικού τυπογραφείου.

Παλαιότυπα

Τα μετά το 1501 βιβλία, και γενικότερα τα βιβλία του 16ου αιώνα είναι γνωστά ως παλαιότυπα,[10][11] και χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη τυποποίηση και τεχνική αρτιότητα σε σχέση με τα αρχέτυπα καθώς η τεχνολογία εξελισσόταν ενώ τα τα βιβλία γινόταν όλο και πιο κοινά.[12] Μετά το 1540 σχεδόν όλα τα βιβλία ανέφεραν τον συγγραφέα, τίτλο με προμετωπίδα, ημερομηνία, πωλητή, και τυπογραφείο και πόλη τύπωσης, κάνοντας το πολύ πιο εύκολο να γίνει διάκριση ανάμεσα στις διάφορες εκδόσεις ενός έργου.[13]

Στατιστικά παραγωγής

  • (Αγγλικά) Κατανομή ανά περιοχή
    (Αγγλικά) Κατανομή ανά περιοχή
  • (Αγγλικά) Κύριες πόλεις με τυπογραφική δραστηριότητα στα τέλη του 15ου αιώνα
    (Αγγλικά) Κύριες πόλεις με τυπογραφική δραστηριότητα στα τέλη του 15ου αιώνα
  • (Αγγλικά) Κατανομή ανά γλώσσα
    (Αγγλικά) Κατανομή ανά γλώσσα

Μεγάλες συλλογές

Δείτε επίσης: Κατάλογος μεγαλύτερων βιβλιοθηκών

Η Βρετανική Βιβλιοθήκη διατηρεί γενικό κατάλογο αρχέτυπων στον οποίο περιέχονται πάνω από 29.000 τίτλοι, συνυπολογίζοντας τα αντίγραφα κάθε έργου.[14]Οι βιβλιοθήκες με τις μεγαλύτερες συλλογές αρχέτυπων είναι όπως παρακάτω:

Βιβλιοθήκη Τοποθεσία Χώρα Σύνολο τεκμηρίων Σύνολο εκδόσεων Παρ.
Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη Μόναχο Γερμανία 20.000 9.756 [15]
Βρετανική Βιβλιοθήκη Λονδίνο Ηνωμένο Βασίλειο 12.500 10.390 [16]
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας Παρίσι Γαλλία 12.000 8.000 [17]
Βιβλιοθήκη του Βατικανού Βατικανό Βατικανό 8.600 5.400 [18]
Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας Βιέννη Αυστρία 8.000 [19]

Παραπομπές

  1. ↑ British Library: Incunabula Short Title Catalogue Αρχειοθετήθηκε 2011-03-12 στο Wayback Machine. gives 30,375 editions as of March 2014, which also includes some prints from the 16th century though (retrieved 23 July 2015).
  2. ↑ According to Bettina Wagner: "Das Second-Life der Wiegendrucke. Die Inkunabelsammlung der Bayerischen Staatsbibliothek", in: Griebel, Rolf; Ceynowa, Klaus (eds.): "Information, Innovation, Inspiration. 450 Jahre Bayerische Staatsbibliothek", K G Saur, München 2008, (ISBN 978-3-598-11772-5), pp. 207–224 (207f.) the Incunabula Short Title Catalogue lists 30,375 titles published before 1501.
  3. ↑ «παλαίτυπο - Βικιλεξικό». el.wiktionary.org. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2018. 
  4. ↑ «αρχέτυπο - Βικιλεξικό». el.wiktionary.org. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2018. 
  5. ↑ C.T. Lewis and C. Short, A Latin Dictionary, Oxford 1879, p. 930. The word incunabula is a neuter plural only; the singular incunabulum is never found in Latin and not used in English by most specialists.
  6. ↑ Oxford English Dictionary, 1933, I:188.
  7. ↑ Glomski, J (2001). «Incunabula Typographiae: seventeenth-century views on early printing». The Library 2: 336. doi:10.1093/library/2.4.336. https://archive.org/details/sim_electronic-library_2001_19_5/page/336. 
  8. ↑ Sordet, Yann (2009). «Le baptême inconscient de l'incunable: non pas 1640 mais 1569 au plus tard» (στα French). Gutenberg Jahrbuch 84: 102–105. https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-00791398v2. 
  9. ↑ Oxford Companion to the Book, ed. M.F. Suarez and H.R. Woudhuysen, OUP, 2010, s.v. 'Incunabulum', p. 815.
  10. ↑ Carter, John· Barker, Nicolas (2004). ABC for Book Collectors (8th έκδοση). New Castle, Del.: Oak Knoll Press and the British Library. σελ. 172. ISBN 1-58456-112-2. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 21 Νοεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 28 Μαΐου 2010. 
  11. ↑ Carter & Barker 2004, σελ. 172.
  12. ↑ Walsby, Malcolm· Kemp, Graeme, επιμ. (2011). The Book Triumphant: Print in Transition in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. Brill. σελ. viii. ISBN 9789004207233. 
  13. ↑ Walsby & Kemp 2011, σελ. viii.
  14. ↑ «ISTC». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Νοεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 16 Μαΐου 2009. 
  15. ↑ «Incunabula». Bayerische Staatsbibliothek. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιουνίου 2013. Ανακτήθηκε στις 20 Μαΐου 2013. 
  16. ↑ «Incunabula Collections». British Library. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιανουαρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 20 Μαΐου 2013. 
  17. ↑ «Les Incunables». Bibliothèque nationale de France. Ανακτήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2013. 
  18. ↑ «All catalogues». Vatican Library. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Ιουνίου 2013. Ανακτήθηκε στις 21 Μαΐου 2013. 
  19. ↑ «Research on Holdings». Österreichische Nationalbibliothek. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2012. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι