Αμφιτρύων (γαλλικός τίτλος: Amphitryon) είναι τρίπρακτη έμμετρη κωμωδία του Μολιέρου που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο θέατρο του Παλαί Ρουαγιάλ στο Παρίσι στις 13 Ιανουαρίου 1668.[1]
Στις 16 Ιανουαρίου, παρουσιάστηκε στο παλάτι του Κεραμεικού μπροστά από τον Λουδοβίκο ΙΔ΄. Η επιτυχία ήταν άμεση, το έργο ανέβηκε 29 φορές μέχρι το Πάσχα του 1668. Ο Μολιέρος, που ήταν τότε 46 ετών, έπαιξε τον ρόλο του Σωσία. Ένα άρωμα σκανδάλου περιβάλλει την κωμωδία, κάτω από τα χαρακτηριστικά του Δία οι κριτικοί διέκριναν τον Λουδοβίκο ΙΔ΄ και θεωρήθηκε ότι έτσι ο Μολιέρος επέκρινε τους έρωτες του Βασιλιά Ήλιου.[2]
Το έργο χαρακτηρίζεται ως κλασικό και βασίζεται στην κωμωδία Αμφιτρύων (περίπου το 187 π.Χ. ) του Πλαύτου, η οποία αναφέρεται στον μύθο του Αμφιτρύωνα της ελληνικής μυθολογίας. Παρουσιάζει τον Δία που μεταμφιέζεται για να σαγηνεύσει την Αλκμήνη, ενώ ο Ερμής μεταμφιέζεται στον υπηρέτη Σωσία για να προστατεύσει τους έρωτες του πατέρα του. Αυτή η διπλή μεταμόρφωση δημιουργεί μια σειρά από διασκεδαστικές παρεξηγήσεις.[3]
Η δημοτικότητα του έργου ήταν τέτοια που δύο από τους χαρακτήρες έχουν εισαχθεί στη γαλλική γλώσσα:[2]
Ο Σωσίας, υπηρέτης του Αμφιτρύωνα, έδωσε τη γαλλική λέξη sosie, για να δηλώσει ένα πρόσωπο που μοιάζει καταπληκτικά με άλλο, όπως ο Ερμής στον Σωσία.
Ομοίως, η λέξη «Αμφιτρύων» σημαίνει τον οικοδεσπότη που προσφέρει ένα δείπνο, σύμφωνα με τον περίφημο στίχο του έργου: «Ο πραγματικός Αμφιτρύων είναι ο Αμφιτρύων όπου δειπνούμε».
Είναι ένα από τα δύο έργα του Μολιέρου όπου γίνεται εκτενής χρήση σκηνικών μηχανημάτων, το άλλο είναι ο Δον Ζουάν.
Υπόθεση
Αμέσως μετά τον γάμο του με την όμορφη Αλκμήνη, ο Αμφιτρύων φεύγει για να συμμετάσχει σε πόλεμο. Ο Δίας, που είναι γοητευμένος από την ομορφιά της Αλκμήνης και θέλει να την απολαύσει ερωτικά, έρχεται στη γη με την εμφάνιση του Αμφιτρύωνα, συνοδευόμενος από τον Ερμή που έχει πάρει τη μορφή του υπηρέτη του Αμφιτρύωνα Σωσία. Ο Αμφιτρύων κερδίζει τον πόλεμο και στέλνει τον Σωσία πίσω για να ειδοποιήσει την Αλκμήνη για την επικείμενη άφιξή του. Τον Σωσία υποδέχεται ο Ερμής, που έχει πάρει τη μορφή του, ο οποίος τον εξαπατά και τον πείθει ότι αυτός είναι ο πραγματικός Σωσίας και τον απομακρύνει από το παλάτι.[4]
Ο πραγματικός Αμφιτρύων έρχεται, συναντά την Αλκμήνη και φυσικά μπερδεύεται και σοκάρεται από την αναφορά της σε μια πρόσφατη ερωτική τους βραδιά. Ακολουθεί μια σειρά απίθανων παρεξηγήσεων, κωμικών καταστάσεων και ανατροπών, μεταξύ των οποίων και η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο Αμφιτρυόνων. Στο τέλος, ο Δίας παίρνει την πραγματική του όψη και λέει στον Αμφιτρύωνα ότι η γυναίκα του ήταν πιστή, και ο ίδιος πήρε τη μορφή του Αμφιτρύωνα για να την αποπλανήσει. Τον πληροφορεί επίσης ότι η γυναίκα του θα γεννήσει το παιδί του Δία, τον ημίθεο Ηρακλή.[5]
Ο Αμφιτρύων ανέβηκε για πρώτη φορά στην ελληνική σκηνή από το Εθνικό Θέατρο το 1948, σε μετάφραση του Γεωργίου Ν. Πολίτη και σκηνοθεσία του Δημήτρη Ροντήρη. Τον ομότιτλο ρόλο ερμήνευσε ο Νίκος Χατζίσκος, ενώ έπαιζαν επίσης οι: Τάκης Γαλανός, Μιράντα Οικονομίδου, Δημήτρης Χορν, Μαίρη Αρώνη, Βέρα Δεληγιάννη, Μιχάλης Καλογιάννης, Κώστας Παππάς, Γιάννης Αποστολίδης, Νίκος Παπακωνσταντίνου και Δημήτρης Ντουνάκης (Ντουντουνάκης).[7]
Κινηματογράφος
Το 1935, κυκλοφόρησε η γερμανική μουσική ταινία Αμφιτρύων σε σκηνοθεσία Ράινολντ Σούντσελ, βασισμένη σε τρία ομότιτλα θεατρικά έργα: του Μολιέρου του Τίτου Μακκίου Πλαύτου, και του Χάινριχ φον Κλάιστ. Τον ρόλο του Αμφιτρύωνα ερμηνεύει ο Βίλι Φριτς.[8]
.jpg)