Το Ίδρυμα Ωνάση (επίσημη ονομασία: Κοινωφελές Ίδρυμα «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης») είναι ένα κοινωφελές ίδρυμα, το οποίο συστάθηκε τον Δεκέμβριο του 1975. Ο Αριστοτέλης Ωνάσης, επιθυμώντας να τιμήσει τη μνήμη του γιου του, Αλέξανδρου, έδωσε εντολή στη χειρόγραφη διαθήκη του το 40% της περιουσίας του να επιστρέφει στην ελληνική κοινωνία, μέσα από κοινωφελείς δράσεις. Το Ίδρυμα έχει την έδρα του στο Βαντούζ του Λίχτενσταϊν.[1][2]
Γενικά
Το Ίδρυμα διοικείται από δεκαπενταμελές Διοικητικό Συμβούλιο. Τα αρχικά μέλη του Δ.Σ., τα οποία καθόρισε το 1975 ο Αριστοτέλης Ωνάσης στη διαθήκη του ως ισόβια μέλη, ήταν έμπιστα στελέχη και επιχειρηματικοί συνεργάτες του. Ανάμεσα τους ήταν οι Νίκος Κοκκίνης, Μιχάλης Δολόγλου, Στέλιος Παπαδημητρίου, Παύλος Ιωαννίδης, Απόστολος Ζαμπέλας, Creon Brown, κ.ά. Σε αυτούς, προστέθηκαν με την πάροδο του χρόνου άλλα σημαντικά στελέχη των επιχειρήσεων του Ωνάση, όπως ο Θεόδωρος Γαβριηλίδης.[3][4][5][6][7]
Πρώτη Πρόεδρος του Ιδρύματος ήταν η Χριστίνα Ωνάση, μέχρι τον θάνατό της το 1988. Την διαδέχθηκε ο Στέλιος Παπαδημητρίου, έμπιστος δικηγόρος του Αριστοτέλη Ωνάση, εκτελεστής της διαθήκης του και επικεφαλής των ναυτιλιακών επιχειρήσεών του. Ο Στέλιος Παπαδημητρίου απεβίωσε το 2005.[8][9] Νυν πρόεδρος του Δ.Σ. είναι ο Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου.[10]
Τα έσοδα του Ιδρύματος προέρχονται από τη ναυτιλία, τα ακίνητα και τις χρηματοοικονομικές επενδύσεις.[11]
Δραστηριότητες του Ιδρύματος Ωνάση
Το Ίδρυμα Ωνάση δραστηριοποιείται στους τομείς της υγείας, της παιδείας και του πολιτισμού ενώ οι δραστηριότητες του σχετίζονται διαχρονικά με την Ελλάδα και τον σύγχρονο Ελληνικό Πολιτισμό.[12]
Τομέας Υγείας
Στον τομέα της υγείας το Ίδρυμα κατασκεύασε και δώρισε το 1992 στο ελληνικό δημόσιο, πλήρως εξοπλισμένο, το πρότυπο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο (ΩΚΚ). Δίπλα του κατασκευάζεται το Ωνάσειο Εθνικό Μεταμοσχευτικό Κέντρο (ΩΕΜΕΚ), το οποίο προορίζεται να είναι ένα πλήρως ψηφιακό νοσοκομείο με σύγχρονο εξοπλισμό και υβριδικά χειρουργεία και αναμένεται να παραδοθεί στην ελληνική πολιτεία το 2024 ή το 2025.[13][14] Το 2018 ολοκλήρωσε την ανακατασκευή του Κέντρου Μελανώματος και Καρκίνου Δέρματος του Νοσοκομείου «Ανδρέας Συγγρός», στο οποίο δώρισε το 2022 το μηχάνημα Vectra WB360 για την πρόληψη και τη διάγνωση δερματικών νόσων και καρκίνου του δέρματος.[15]
Ακόμα το Ίδρυμα παρείχε οικονομική υποστήριξη σε οργανισμούς όπως η ΕΛΠΙΔΑ Σύλλογος Φίλων Παιδιών με Καρκίνο[16] και η ΕΛΕΠΑΠ.[17][18] Το 2020 πραγματοποίησε δωρεές σχετιζόμενες με την αντιμετώπιση της Πανδημίας COVID-19 στην Ελλάδα.Στο πλαίσιο αυτό, δώρισε 13,5 εκατομμύρια προστατευτικές μάσκες στην ελληνική πολιτεία.[19][20][21] Το 2021 παρέδωσε στο ελληνικό κράτος μελέτη για τη δημιουργία εθνικού σχεδίου που αφορά τη δωρεά οργάνων και τις μεταμοσχεύσεις στην Ελλάδα.[22]
Τομέας Παιδείας
Χορήγηση Υποτροφιών
Το Ίδρυμα χορηγεί από το 1978 σε ετήσια βάση υποτροφίες[23] σε Έλληνες για διδακτορικές και μεταπτυχιακές σπουδές στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αλλά και σε αλλοδαπούς για μεταπτυχιακές σπουδές και έρευνα στην Ελλάδα. Ιδιαίτερη έμφαση πλέον δίνεται σε τομείς όπως η Ρομποτική, η Τεχνητή Νοημοσύνη, η Βιοτεχνολογία, η Βιοκαινοτομία κλπ..[24] Από τη θέσπιση του προγράμματος έχουν δοθεί περισσότερες από 7.600 υποτροφίες σε επιστήμονες, καλλιτέχνες και ερευνητές. Από το 1986 λειτουργεί και ο Σύνδεσμος Υποτρόφων Ιδρύματος Ωνάση.[25][26] Μερικοί από τους υπότροφους είναι η Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών ΕπιδαύρουΚατερίνα Ευαγγελάτου,[27] ο σκηνοθέτης Τάσος Μπουλμέτης,[28] ο τραγουδιστής και συνθέτης Μάριος Φραγκούλης,[29] ο χορογράφος Ιβάν Σβιτάιλο,[30] ο βιολονίστας Λεωνίδας Καβάκος,[31] ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος και πρώην Υπουργός, Γιάννης Στουρνάρας[32] κ.ά.
Εκπαιδευτικά Προγράμματα
Από το 2010 το Ίδρυμα Ωνάση υλοποιεί μια σειρά εκπαιδευτικών προγραμμάτων για όλες τις ηλικίες αλλά και εκπαιδευτικούς που περιλαμβάνουν δημιουργικά μαθήματα μουσικής μέσα από ψηφιακές εφαρμογές για παιδιά, ερευνητικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς, μαθήματα χορού για ηλικιωμένους, μεικτές ομάδες ατόμων με και χωρίς αναπηρία κλπ.. Στόχοι του Ιδρύματος είναι η ανοιχτή κοινωνία, η ίση πρόσβαση στην παιδεία, η διαρκής και συλλογική περιέργεια αλλά και η ενίσχυση του πολιτισμού, όχι μόνο στη σκηνή, την οθόνη και τα εικαστικά, αλλά και μέσα από την εκπαίδευση όλων, δίνοντας προτεραιότητα στις νέες τεχνολογίες.[33][34][35][36] Επιπλέον, από το 2019 έως το 2023, το Ίδρυμα υποστήριζε την AntetokounBros Academy, το κοινωφελές πρόγραμμα των αδελφών Αντετοκούνμπο, μέσα από εργαστήρια, ομιλίες και υποτροφίες στους συμμετέχοντες.[37][38]
Ειδική Αγωγή
Από το 2013, το Ίδρυμα οργανώνει πανελλαδικά εργαστήρια και εκπαιδευτικές δράσεις μουσικού και εικαστικού περιεχομένου για παιδιά είτε με κινητικές δυσκολίες είτε με διαταραχή αυτιστικού φάσματος.[39][40][41][42]
Συνεργασίες με πανεπιστήμια
Διαχρονικά ενισχύονται οικονομικά πανεπιστημιακές έδρες, τμήματα ή προγράμματα σπουδών, ακόμη και κλασικά σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης παγκοσμίως, όπου διδάσκονται μαθήματα ελληνικού πολιτισμού. Συνολικά έχουν ενισχυθεί περισσότερα από 100 εκπαιδευτικά ιδρύματα σε 40 χώρες.[43]
Η οικονομική ενίσχυση καλύπτει κυρίως τη διδασκαλία της αρχαίας και νέας ελληνικής γλώσσας, της ελληνικής φιλολογίας, λογοτεχνίας, ιστορίας, φιλοσοφίας και αρχαιολογίας και, γενικότερα, του ελληνικού πολιτισμού. Επιπλέον, προσφέρει στα συνεργαζόμενα εκπαιδευτικά ιδρύματα σειρές έργων κλασικών αρχαίων συγγραφέων, εκδόσεις της ελληνικής γραμματείας, λεξικά, εγχειρίδια γραμματικής και συντακτικού για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, καθώς και τεχνολογικό εξοπλισμό. Μερικά από τα πανεπιστήμια αυτά είναι το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ (Newnham College, Faculty of Classics), το New School και το Bayes Business School.[44][45][46] Από το 2001, το Ίδρυμα διοργανώνει ετήσιες επιστημονικές σεμιναριακές διαλέξεις, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ITE) της Κρήτης, με στόχο την επιμόρφωση και την προώθηση νέων Ελλήνων επιστημόνων.[47][48]
Ωνάσειος Βιβλιοθήκη
Η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη βρίσκεται στην πόλη των Αθηνών. Στεγάζεται σε νεοκλασικό κτήριο επί της Λεωφόρου Αμαλίας 56 σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Αναστάσιο Μεταξά, στην περιοχή της Πλάκας, το οποίο αποκαταστάθηκε το 1991, από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Τσεγκή και είναι ανοιχτή σε κοινό και ερευνητές.[49][50][51]
Το κτήριο φιλοξενεί έργα τέχνης σημαντικών Ελλήνων καλλιτεχνών, αντικείμενα από το γραφείο του Αριστοτέλη Ωνάση στο Μόντε Κάρλο και τη θαλαμηγό του, Χριστίνα (πλέον Christina O). Η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη φιλοξενεί τρεις μεγάλες συλλογές: (α) την Ελληνική Βιβλιοθήκη, με βιβλία από την πνευματική δραστηριότητα του Γένους, τόσο κοσμικών δημιουργών όσο και ανθρώπων της Εκκλησίας, καθώς και έργα από την εποχή της ιταλικής Αναγέννησης έως τα ύστερα χρόνια του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, (β) την Περιηγητική Συλλογή με ξενόγλωσσα βιβλία Δυτικοευρωπαίων περιηγητών που χρονολογούνται από τον 16ο αιώνα και (γ) το Αρχείο Καβάφη.[49][51][52][53] Μεταξύ των εκθεμάτων της βιβλιοθήκης περιλαμβάνεται διασωθέν αντίτυπο της Χάρτας του Ρήγα.[54]
Αρχείο Καβάφη
Το Ίδρυμα απέκτησε το 2012 το Αρχείο Καβάφη[55] με κύριο στόχο την προστασία, την διάδοσή του και την υποστήριξη διεθνούς χαρακτήρα της ποίησης και της προσωπικότητας του Κ.Π. Καβάφη. Το αρχείο περιλαμβάνει χειρόγραφα, κείμενα, άρθρα, μελέτες του ποιητή και άλλο υλικό που σχετίζεται με τον ίδιο.[56] Το 2023, το Ίδρυμα Ωνάση εγκαινίασε ένα νέο κτίριο στην οδό Φρυνίχου στην Πλάκα, το οποίο φιλοξενεί το λογοτεχνικό και προσωπικό αρχείο του ποιητή.[57] Σκοπός του Ιδρύματος[58] είναι το Αρχείο Καβάφη να λειτουργήσει ως ένα αρχείο ανοιχτό - πλήρως καταγεγραμμένο, καταλογογραφημένο, ψηφιοποιημένο και εμπλουτιζόμενο - που θα επιτρέψει την έρευνα και θα εξασφαλίσει την πολλαπλή, πολυδύναμη και πολύμορφη χρήση του από τους μελετητές και το ευρύ κοινό. Για αυτό το λόγο το 2019 ψηφιοποιήθηκαν περισσότερα από 2000 σχετικά τεκμήρια που σχετίζονται με το έργο του Καβάφη.[59][60]
Το πολιτιστικό έργο του Ιδρύματος με την ονομασία Onassis Culture και επίκεντρο τη Στέγη περιλαμβάνει παραστάσεις, εκθέσεις, ομιλίες, εκδόσεις βιβλιών και διαδικτυακές δράσεις σε συνάρτηση με τη σύγχρονη κοινωνία, τις ανάγκες της και τα ζητήματα που την απασχολούν.[64]
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
Η Στέγη Ιδρύματος Ωνάση (παλαιότερα γνωστή ως Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών)[65] είναι το κέντρο της πολιτιστικής δράσης του Ιδρύματος. Αποστολή της Στέγης είναι η διάδοση του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού στην Ελλάδα και το εξωτερικό και αυτό επιτυγχάνεται μέσα από παραγωγές θεάτρου, χορού και μουσικής, αλλά και βίντεο, ταινίες, συζητήσεις και έργα τέχνης. Ο καλλιτεχνικός προγραμματισμός της Στέγης καταπιάνεται με θέματα όπως η δημοκρατία, η κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη, η φυλετική και έμφυλη ισότητα και τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+.[66]
Το κτίριο[67] θεμελιώθηκε στην πρωτεύουσα της Ελλάδας, την Αθήνα, το 2004 και κατασκευάστηκε με την αποκλειστική χρηματοδότηση και επίβλεψη του Ιδρύματος Ωνάση. Ανεγέρθη σε ιδιόκτητο οικόπεδο έκτασης τριών στρεμμάτων επί της Λεωφόρου Συγγρού 107-109, όπου περιβάλλεται από τέσσερις δρόμους καλύπτοντας ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο και διαθέτει εσωτερικούς χώρους συνολικού εμβαδού 18.000 τ.μ..
Το συγκρότημα περιλαμβάνει δύο βασικές αίθουσες, χωρητικότητας 880 και 220 ατόμων, κατάλληλες για την πραγματοποίηση μεγάλου εύρους εκδηλώσεων (παραστάσεις θεάτρου ή χορού, συναυλίες, κινηματογραφικές προβολές, διαλέξεις, συνέδρια), έναν εκθεσιακό χώρο και εστιατόριο.
Το Πρόγραμμα Εξωστρέφειας
Σε ετήσια βάση μέσω του προγράμματος Εξωστρέφεια της Στέγης οργανώνει και υποστηρίζει διεθνείς συμπαραγωγές στην Ελλάδα και το εξωτερικό με τη συμμετοχή καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο. Ιδρύματα με τα οποία έχουν γίνει κατά καιρούς συνεργασίες είναι τα Emilia Romagna Teatro, Münchner Kammerspiele, Théâtre de la Ville, Kampnagel (Hamburg), Théâtre de Liège κ.ά..[68][69][70][71]
Onassis AiR
Πρόγραμμα καλλιτεχνικής φιλοξενίας και έρευνας που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2019 με επίκεντρο το κέντρο της Αθήνας. Απευθύνεται σε καλλιτέχνες και επιστήμονες από όλο τον κόσμο και προχωρεί σε διεθνείς συνεργασίες στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού δικτύου RESHAPE. Οι καλλιτέχνες και οι υπόλοιποι συμμετέχοντες δημιουργούν και αλληλεπιδρούν ισότιμα χωρίς αυστηρά χρονοδιαγράμματα πάνω στη φιλοσοφία του Ιδρύματος Ωνάση πως οι συνθήκες για τη δημιουργία οφείλουν να διασφαλιστούν.[72][73][74][75]
Η Μπιενάλε της Αθήνας
Το Ίδρυμα Ωνάση υποστηρίζει τη Μπιενάλε της Αθήνας,[76] ένα διεθνές πολιτιστικό γεγονός που διεξάγεται κάθε δύο χρόνια στην Αθήνα, παρουσιάζοντας μία μεγάλης κλίμακας έκθεση και ένα ευρύ πρόγραμμα με παράλληλες δράσεις, όπως περφόρμανς, εργαστήρια, διαλέξεις κ.ά.. Στόχος του Ιδρύματος είναι η από κοινού εκπόνηση στρατηγικής για τη διεύρυνση του θεσμού.
Υποστήριξη ΛΟΑΤΚΙ+
Το Ίδρυμα Ωνάση υποστηρίζει την LGBTQI+ κοινότητα μέσα από δράσεις και παρεμβάσεις. To 2015 με αφορμή τη ψήφιση της επέκτασης του συμφώνου συμβίωσης και για τα ομόφυλα ζευγάρια η Στέγη του Ιδρύματος φωτίστηκε στα χρώματα της σημαίας της κοινότητας δείχνοντας τη συμπαράσταση του Ιδρύματος. Το 2020 με αφορμή την έναρξη της δίκης για την υπόθεση ανθρωποκτονίας του Ζακ Κωστόπουλου, η μορφή του θύματος εμφανίστηκε στην πρόσοψη του κτηρίου της Στέγης.[77] Το Ίδρυμα Ωνάση παρέχει χρόνια υποστήριξη στο Athens Pride και από το 2018 οργανώνει το ετήσιο διήμερο “I’m Positive”.[78]
Άλλοι χώροι και δράσεις στον δημόσιο χώρο
Το πολιτιστικό έργο του Ιδρύματος περιλαμβάνει ακόμα την οργάνωση εκθέσεων σύγχρονης ψηφιακής Τέχνης όπως στο Πεδίο του Άρεως[79][80] στην Αθήνα και στην πόλη των Ιωαννίνων. Σε ό,τι αφορά τα κτίρια, το Ίδρυμα έχει αναλάβει τη δημιουργία ή την αποκατάσταση χώρων πολιτισμού, όπως η «Μάντρα» της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, η Στοά Ματάλα στην Οδό Πατησίων και ο χώρος Onassis Ready, στις εγκαταστάσεις ενός παλιού εργοστασίου στο Ρέντη.[81][82][83][84][85][86]
Έργα Συντήρησης-Αναστήλωσης και Κατασκευής Χώρων Πολιτισμού και Τέχνης
Ακρόπολη
Το 2020, το Ίδρυμα Ωνάση σε συνεργασία με το ελληνικό κράτος ανέλαβε τα έξοδα του νέου φωτισμού, της εγκατάστασης νέου ανελκυστήρα και της αποκατάστασης των διαδρομών ΑμεΑ στον χώρο του μνημείου της Ακρόπολης.[87][88]
Άλλα έργα
Το Ίδρυμα στο πλαίσιο του πολιτιστικού του έργου, έχει αναλάβει την αρχιτεκτονική συντήρηση και την αναστήλωση, αλλά και την δημιουργία και την κατασκευή χώρων και κτιρίων ανά τον κόσμο που σχετίζονται με τον ελληνικό πολιτισμό.
Πρόκειται για μια σειρά δημιουργίας υπαίθριων εικαστικών έργων και ανακαίνισης χώρων αθλητισμού και αναψυχής που στοχεύει στην ευαισθητοποίηση των κατοίκων σε ζητήματα που αφορούν την πολυεπίπεδη σχέση τους με την πόλη της Αθήνας. Σε αυτά τα έργα περιλαμβάνονται σχετικές παρεμβάσεις που έχουν γίνει στο Νέο Κόσμο, στις Πλατείες Αυδή και Μαβίλη.[93][94][95]
Re-think Athens
Το 2012 το Ίδρυμα Ωνάση ανέλαβε τη διοργάνωση του Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού και την χρηματοδότηση όλων των Αρχιτεκτονικών, Βιοκλιματικών και Τεχνικών Μελετών για το έργο Rethink Athens - Ξανα-σκέψου την Αθήνα[96]. Στόχος είναι η βελτίωση της καθημερινότητας του πολίτη με τη διαμόρφωση προϋποθέσεων περιβαλλοντικής αναβάθμισης, η βελτίωση του μικροκλίματος με φυτεύσεις και στέγαστρα, η καλύτερη εξυπηρέτηση του πολίτη με οικολογικά μέσα μαζικής μετακίνησης που θα μειώσουν τους παραγόμενους ρύπους και θα είναι φιλικά στον πεζό και τους ποδηλάτες. Οι περιοχές όπου περιλαμβάνονται στο έργο ανάπλασης είναι η λεωφόρος Αμαλίας και το Σύνταγμα και η Ομόνοια μέχρι το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Ίδρυμα Ωνάση στις Η.Π.Α.
Το Ίδρυμα Ωνάση στις Η.Π.Α.[97] δημιουργήθηκε τον Οκτώβριο του 2000 και στεγάζεται στον Ολυμπιακό Πύργο της Νέας Υόρκης, στην Πέμπτη Λεωφόρο.Στο ίδιο κτίριο στεγάζεται και το ONX Studio, υβριδικό στούντιο παραγωγής και εκθεσιακός χώρος για καλλιτέχνες που εργάζονται με τεχνολογίες Επαυξημένης Πραγματικότητας (XR) και Τεχνητής Νοημοσύνης (AI). Ο χώρος αποτελεί μια επέκταση των προγραμμάτων Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας του Ιδρύματος Ωνάση στην Αθήνα.[98] Σκοπός του Ιδρύματος Ωνάση στις ΗΠΑ είναι η ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού στην Αμερική και η καλλιέργεια διμερών πολιτιστικών σχέσεων μέσω συνεργασιών με σημαντικούς πολιτιστικούς και εκπαιδευτικούς οργανισμούς στην Ελλάδα και την Αμερική.[99][100][101] Από το 2020 έως το 2022, το Ίδρυμα Ωνάση στις ΗΠΑ είχε δραστηριότητα και μέσα από το θυγατρικό του παράρτημα [97] στο Λος Άντζελες[102] (Onassis LA ή αλλιώς OLA House), ειδικά κατά το χρονικό διάστημα της περιόδου της Πανδημίας.[103]
Επίσης, το Ίδρυμα στηρίζει καλλιτεχνικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες που προβάλλουν τον διαχρονικό πολιτισμό της Ελλάδας στις ΗΠΑ και αξιόλογες πρωτοβουλίες μεταφράσεων και αποστολής εκπαιδευτικού υλικού.
↑«Onassis Family Foundation» (στα Αγγλικά). The New School. Philosophy Department of The New School for Social Research. Ανακτήθηκε στις 26 Απριλίου 2024.
