Ο Άγιος Μάμας είναι μεγάλος οικισμός και έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητας στον δήμο Νέας Προποντίδας του νομού Χαλκιδικής. Βρίσκεται ανάμεσα στις χερσονήσους της Κασσάνδρας και της Σιθωνίας. Η απόστασή του από τη Θεσσαλονίκη είναι 70 χιλιόμετρα. Αριθμεί (2021) 1.093 κατοίκους, κύρια ασχολία των οποίων είναι η καλλιέργεια βρώσιμης ελιάς στον εύφορο κάμπο του χωριού και οι τουριστικές επιχειρήσεις.
Ανάμεσα στα άλλα, στον οικισμό υπάρχει νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο, τοπική ποδοσφαιρική ομάδα που αγωνίζεται στην Γ΄ κατηγορία του ερασιτεχνικού πρωταθλήματος της ΕΠΣ Χαλκιδικής, καθώς επίσης και εκπολιτιστικός σύλλογος. Στο χωριό γίνεται το πανελλαδικά γνωστό πανηγύρι (εμποροπανήγυρη, παλαιότερα ζωοπανήγυρη) κάθε Σεπτέμβριο. Στον χώρο του πανηγυριού υπήρχε το παλιό ξωκκλήσι του Αγίου Μάμα, στον χώρο του όμως χτίστηκε ένας καινούριος ναός και ένα υπερσύγχρονο πολιτιστικό κέντρο [εκκρεμεί παραπομπή].
Τοπική κοινότητα Αγίου Μάμαντος
Η τοπική κοινότητα είναι χαρακτηρισμένη ως αγροτικός πεδινός οικισμός, με έκταση 21,465 χλμ² (2011). Περιλαμβάνει και τους οικισμούς Παπά Αλώνι και Πόρτες.[1]
Στην «τούμπα» του Αγίου Μάμα η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ευρήματα, βάσει των οποίων η περιοχή κατοικήθηκε από το 5000 π.Χ. Από επιγραφή των αυτοκρατορικών χρόνων, που βρέθηκε κοντά στο χωριό και αναφέρει μια οικογένεια που κατοικούσε «εν Ολύνθω», εικάζεται ότι το όνομα της αρχαίας Ολύνθου διασώθηκε ως το τέλος της αρχαιότητας στον εδώ ρωμαϊκό οικισμό[7].
Το χωριό Άγιος Μάμας αναφέρεται σε έγγραφα του Αγίου Όρους τον 11ο αιώνα. Τον 15ο αιώνα υποτάχθηκε στους Τούρκους. Σε όλη τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας ανήκε φορολογικά στο χάσι του Λόγγγου[8]. Στην επανάσταση του 1821 το χωριό καταστράφηκε από τους Τούρκους και στην περιοχή έγινε η Μάχη των Ελών. Οι κάτοικοι του Αγίου Μάμαντα συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821. Μεταξύ αυτών διακρίθηκαν οι αγωνιστές Δημήτριος Πολύζος, Ιωάννης Πολύζος, Αυγερινός Ιωάννου και άλλοι[9].
Το παλιό χωριό ήταν τσιφλίκι του αρχαιολάτρη Πασά Μιχαήλ Μπέη από τις Σέρρες,ο οποίος είχε στολίσει την αυλή του με αρχαία ευρήματα από τους αρχαιολογικούς χώρους της Χαλκιδικής. Η πρώτη γνωστή ιστορική μαρτυρία για την εμποροζωοπανήγυρη χρονολογείται[10] στο 1870.
↑[1]Αρχειοθετήθηκε 2017-04-24 στο Wayback Machine. Δημ. Κ. Σαμσάρης, Η ρωμαϊκή αποικία της Κασσάνδρειας (Colonia Iulia Augusta Cassandrensis), Δωδώνη 16(1987), τεύχ. 1, σ. 372-374.
Παπαοικονόμου, Νικόλαος Εμμ. (2016). Προσωπογραφία αγωνιστών του 1821 από τη Χαλκιδική και τη Θεσσαλονίκη : όψεις της συμβολής της Μακεδονίας στην επανάσταση του 1821 και στη συγκρότηση του πρώτου τακτικού στρατού του Ελληνικού κράτους. Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών. ISBN978-960-9458-12-2.
