Ο Σικελιανός γεννήθηκε στη Λευκάδα, όπου και πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Ήταν το τελευταίο από τα επτά παιδιά του καθηγητή γαλλικών Ιωάννη Σικελιανού και της Χαρίκλειας Στεφανίτση. Οι ρίζες της οικογένειάς του εντοπίζονταν στην Κεφαλονιά και τη Βενετία.[6] Αποφοίτησε από το τετρατάξιο γυμνάσιο το 1900 και τον επόμενο χρόνο εγγράφηκε στη Νομική Σχολή της Αθήνας, χωρίς ωστόσο να ολοκληρώσει ποτέ τις νομικές του σπουδές.[7] Τα ενδιαφέροντά του ήταν καθαρά λογοτεχνικά και από νωρίς μελέτησε Όμηρο, Πίνδαρο, Ορφικούς και Πυθαγόρειους, λυρικούς ποιητές, προσωκρατικούς φιλοσόφους, Πλάτωνα, Αισχύλο αλλά και την Αγία Γραφή και ξένους λογοτέχνες όπως τον Ντ' Αννούντσιο[8]. Τα επόμενα χρόνια πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια και στράφηκε στην ποίηση και το θέατρο.[7] Το 1902, δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα στα λογοτεχνικά περιοδικά Διόνυσος και Παναθήναια.[7]
Σημαντικό σταθμό στη ζωή του Σικελιανού η γνωριμία του το 1905 με την ΑμερικανίδαΕύα Πάλμερ - η οποία σπούδαζε στο Παρίσι ελληνική αρχαιολογία και χορογραφία - την οποία νυμφεύθηκε το 1907 στο Μπαρ Χάρμπορ του Μέιν των ΗΠΑ.[7] Το ζεύγος εγκαταστάθηκε το επόμενο έτος στην Αθήνα. Εκείνη την περίοδο ο Σικελιανός ήρθε σε επαφή με αρκετούς πνευματικούς ανθρώπους και τελικά το 1909 δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή Αλαφροΐσκιωτος (γράφτηκε το 1907, τη χρονιά που ο Παλαμάς εξέδωσε τον Δωδεκάλογο του Γύφτου[9]), η οποία προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση στους φιλολογικούς κύκλους, αναγνωριζόμενη ως έργο-σταθμός στην ιστορία των νεοελληνικών γραμμάτων[10][11]. Ο Αλαφροϊσκιωτος είναι γραμμένος σε ανισοσύλλαβο, ετερόμετρο στίχο, χαρακτηρίζεται από στροφική διαίρεση και σποραδική ομοιοκαταληξία[12]. Ταυτόχρονα, το ίδιο έτος γεννήθηκε και ο γιος του Γλαύκος.[7] Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, ο Σικελιανός θα επιστρατευτεί και θα συμμετάσχει ως απλός στρατιώτης στο μέτωπο της Ηπείρου.[13]
Εξοχική κατοικία Άγγελου Σικελιανού στη Συκιά, Κορινθία.
Μια εκδρομή στη Συκιά Κορινθίας θα σταθεί αφορμή για την αγορά ενός παραθαλάσσιου οικοπέδου από την Εύα Πάλμερ, στην άκρη του πευκοδάσους του Πευκιά. Εκεί, ο Σικελιανός, θα σχεδιάσει και θα κατασκευάσει την περίοδο 1912-1916 μία εξοχική κατοικία που συνδυάζει το αρχαιοελληνικό πνεύμα με τους κίονες στην πρόσοψη, τη βυζαντινή τεχνοτροπία στα παράθυρα και την ενετική αρχιτεκτονική στα μπαλκόνια. Η κατοικία στη Συκιά θα αποτελέσει τόπο συνάντησης από εξέχουσες προσωπικότητες της διανόησης της εποχής, όπως ο Κωστής Παλαμάς, ο Κώστας Καρυωτάκης και ο Νίκος Καζαντζάκης[14][15][16].
Ακολούθησε μια περίοδος έντονης αναζήτησης, που καταλήγει στην έκδοση των τεσσάρων τόμων της ποιητικής συλλογής Πρόλογος στη Ζωή, Η Συνείδηση της Γης μου (1915), Η Συνείδηση της Φυλής μου (1915), Η Συνείδηση της Γυναίκας (1916) και Η Συνείδηση της Πίστης (1917). Ο Πρόλογος στη Ζωή ολοκληρώθηκε αργότερα με τη Συνείδηση της Προσωπικής Δημιουργίας. Ο στίχος του Προλόγου στη Ζωή, μάλιστα, προχωρά ακόμη περισσότερο προς την απελευθέρωση, ενώ έχει χαρακτηριστεί — σε ορισμένα σημεία — και ως «ελεύθερος»[17]. Η ομοιοκαταληξία είναι ακόμη πιό σποραδική, η ανισοσυλλαβία πιό έντονη, ενώ οι στίχοι είναι ετερόμετροι (συνήθως ιαμβικοί, αλλά και τροχαϊκοί).[18] Ακολουθούν ακόμα τα χαρακτηριστικά ποιήματα Το Πάσχα των Ελλήνων και Μήτηρ Θεού[19], της περιόδου 1917 - 1920, καθώς και διάφορες συνεργασίες του με λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής. Από μορφική άποψη, πάντως, ο ποιητής επιστρέφει — μετά τη δεκαετία των πειραματισμών — στην έμμετρη ποίηση, δηλαδή προχωρά σε συντηρητική αναδίπλωση, ενώ το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και με τους Παλαμά και Βάρναλη[20].
Η αρχαιοελληνική πνευματική ατμόσφαιρα απασχόλησε βαθιά τον Σικελιανό και συνέλαβε την ιδέα να δημιουργηθεί στους Δελφούς ένας παγκόσμιος πνευματικός πυρήνας ικανός να συνθέσει τις αντιθέσεις των λαών («Δελφική Ιδέα»). Για τον σκοπό αυτό ο Σικελιανός, με τη συμπαράσταση και την οικονομική αρωγή της γυναίκας του, δίνει πλήθος διαλέξεων και δημοσιεύει μελέτες και άρθρα. Παράλληλα, οργανώνει τις «Δελφικές Εορτές» στους Δελφούς με τις παραστάσεις του Προμηθέα Δεσμώτη (1927) και των Ικέτιδων (1930) του Αισχύλου να ανεβαίνουν στο αρχαίο θέατρο. Η «Δελφική Ιδέα» εκτός από τις αρχαίες παραστάσεις περιελάμβανε και τη «Δελφική Ένωση», μία παγκόσμια ένωση για τη συναδέλφωση των λαών και το «Δελφικό Πανεπιστήμιο», στόχος του οποίου θα ήταν να συνθέσει σε έναν ενιαίο μύθο τις παραδόσεις όλων των λαών. Για τις πρωτοβουλίες αυτές, το 1929, η Ακαδημία Αθηνών του απένειμε αργυρό μετάλλιο για τη γενναία προσπάθεια αναβίωσης των δελφικών αγώνων.[21] Από το φιλόδοξο αυτό σχέδιο το μόνο που πραγματοποιήθηκε τελικά ήταν οι Δελφικές Εορτές, αλλά και αυτές οδήγησαν σε οικονομική καταστροφή και χωρισμό του ζεύγους, αφού η Εύα Πάλμερ εγκαταστάθηκε από τότε στην Αμερική και επέστρεψε μόνο μετά τον θάνατο του ποιητή. Το 1939 του απονεμήθηκε το Κρατικό Λογοτεχνικό Βραβείο του 1938 για το σύνολο του ποιητικού του έργου. Το 1940, παντρεύτηκε την Άννα Καραμάνη, με τη συγκατάθεση τόσο της Εύας Πάλμερ όσο και του πρώην συζύγου της Γεωργίου Καραμάνη[22].
Κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 ο Άγγελος Σικελιανός μαζί με άλλους Έλληνες λογίους προσυπέγραψε την Έκκληση των Ελλήνων διανοουμένων προς τους διανοούμενους ολόκληρου του Κόσμου με την οποία αφενός μεν καυτηριάζονταν η ιταλική επίθεση εναντίον της Ελλάδας, αφετέρου δε διέγειρε την παγκόσμια κοινή γνώμη σε επανάσταση συνειδήσεων για κοινό νέο πνευματικό Μαραθώνα. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ο Σικελιανός διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πνευματική αντίσταση του λαού, με κορυφαία εκδήλωση το ποίημα και το λόγο που εκφώνησε στην κηδεία του Παλαμά στις 28 Φεβρουαρίου του 1943. Το 1943-1945 ήταν πρόεδρος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών.[23] Υπήρξε μέλος του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου.
Ήταν πέντε φορές υποψήφιος για το Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας:
Το 1946, προτεινόμενος από το μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας Anders Österling [24]
Το 1947, προτεινόμενος από τον Νίκο Βέη[25], που την ίδια χρονιά είχε προτείνει και τον Νίκο Καζαντζάκη με τη σκέψη πως θα έπρεπε να βραβευτούν από κοινού[26]
Το 1948, προτεινόμενος από μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας Γραμμάτων, Ιστορίας και Αρχαιοτήτων της Σουηδίας Axel W Persson[27] και το μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας συγγραφέα και δημοσιογράφο Elin Wägner[28] Τη χρονιά εκείνη, ο Anders Österling, ο οποίος είχε προτείνει τον Σικελιανό το 1946, πρότεινε να μοιραστεί το βραβείο μαζί με τον νικητή εκείνης της χρονιάς Τ.Σ. Έλιοτ, αλλά η πρότασή του απορρίφθηκε.[29]
Το 1949, προτεινόμενος από το μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας, συγγραφέα Sigfrid Siwertz[30]
Το 1950, προτεινόμενος με δύο προτάσεις. Μια, με μοναδικό υποψήφιο τον ίδιο, από την Ελληνική Εταιρεία Λογοτεχνών[31] και μια, σε συνδυασμό ξανά με τον Καζαντζάκη, από το μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας συγγραφέα Hjalmar Gullberg[32].
Ο Άγγελος Σικελιανός υπέφερε από χρόνια ημιπληγία.[33] Πέθανε στην Αθήνα στις 19 Ιουνίου1951 έπειτα από πολυήμερη νοσηλεία[33] εξαιτίας λήψης φαρμάκου που του προκάλεσε σημαντικές διαταραχές[22] και τάφηκε στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.
Εργογραφία
Η προτομή του στην ακτή Μ. Φανερωμένης, Σαλαμίνα.Η οικία του Α. Σικελιανού στην ακτή Μ. Φανερωμένης, Σαλαμίνα.
Ποιήματα
Ο ποιητής εξέδωσε ο ίδιος τα έργα του σε τρεις τόμους με τον τίτλο Λυρικός Βίος (1946 Α και Β, 1947 Γ), αφήνοντας έξω κάποια έργα που δε θεώρησε απαραίτητο να συμπεριλάβει.
Το 1965 άρχισε η έκδοση των «Απάντων» του με επιμέλεια του Γ.Π.Σαββίδη. Εκδόθηκαν 5 τόμοι με το έργο που είχε δημοσιεύσει ο ποιητής (1965-1968) και έκτος τόμος (1969) με όσα ποιήματα είχε αφήσει εκτός του Λυρικού Βίου
Άγγελος Σικελιανός Τέλος κι αρχήν η μνήμη εδώ δεν έχει, Εισαγωγή - Ανθολόγηση - Φιλολογική επιμέλεια Κώστας Μπουρναζάκης, Εκδόσεις εφημ. «Η Καθημερινή», Αθήνα 2014.
Νικολέτα Ζαμπάκη, Η Βιοκοσμική Συνείδηση του Ποιητή. Φύση και Σώμα στο έργο του Walt Whitman και του Άγγελου Σικελιανού. Ερμηνευτική και Συγκριτολογική προσέγγιση, Εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 2023.
Νικολέτα Ζαμπάκη, Η «βιοκοσμική συνείδηση» του «Ποιητή»: Φύση και σώμα στο έργο του Walt Whitman και του Άγγελου Σικελιανού. Ερμηνευτική και συγκριτολογική προσέγγιση, ΕΚΠΑ, 2022.
Μεμονωμένα Δημοσιεύματα για τον Σικελιανό
Στυλιανός Αλεξίου, «Η ποίηση και τα Γράμματα του Άγγελου Σικελιανού», Νέα Εστία, (αφιέρωμα στον Άγγελο Σικελιανό) 150:1740, (2001), σελ. 826 – 831.
Γιώργος Γ. Αλισανδράτος, «Ο χριστιανικός λυρισμός του Σικελιανού και ο αντίστοιχος του Βάρναλη», στον τόμο Οι ποιητές του Γ. Π. Σαββίδη, «Εταιρία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας – Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού», Αθήνα 1998, σ. 183– 226.
Κώστας Ανδρουλιδάκης, «Ο “Πρόλογος” στον Λυρικό Βίο του Σικελιανού. Σχεδίασμα φιλοσοφικής ανάγνωσης», Νέα Εστία 150: 1740, (2001), σ. 832 –851.
Κώστας Ανδρουλιδάκης, «Θρησκευτικότητα και θεολογία στο έργο του Άγγελου Σικελιανού» Νέα Εστία 157:1776, (2005), σ. 376 – 401.
Κώστας Ανδρουλιδάκης, «Η φύση και η αποστολή της ποίησης. Προλεγόμενα στην Αισθητική του Σικελιανού» Νέα Εστία 158:1781, (2005), σ. 315 – 341.
Μάρκος Αυγέρης, «Η ποίηση του Σικελιανού –Το θέατρο του Σικελιανού – Κριτικός Απόλογος», στο βιβλίο του Αυγέρη, Έλληνες Λογοτέχνες, Ίκαρος, Αθήνα (4η έκδοση) 1984, σ. 133–220.
Νάσος Βαγενάς, «Σεφέρης, Σικελιανός, Καβάφης», στο βιβλίο του Βαγενά Ο ποιητής και ο χορευτής, Κέδρος, Αθήνα 1979, σ. 185 – 216.
Ηλίας Βουτιερίδης, Κωστής Παλαμάς, Μιχάλης Περίδης, Phileas Lebesgue, «Επτά κείμενα για τον Πρόλογο στη Ζωή του Άγγελου Σικελιανού», προλογικό σημείωμα Κώστας Μπουρναζάκης, Νέα Εστία (αφιέρωμα στον Άγγελο Σικελιανό) 158:1781, (2005), σελ. 405 – 422.
Αντώνης Γλυτζουρής, «Παρακμή, μυστικισμός και οι νεκροφάνειες της ελληνικής ράτσας. Ο Ασκληπιός του Άγγελου Σικελιανού», στο: Μυστικισμός και τέχνη, Αθήνα, 2010, σελ. 119-42.
Σταύρος Ζουμπουλάκης, «“Άγραφον”. Μικρό φιλολογικό σχόλιο για τις πηγές του ποιήματος, Νέα Εστία (αφιέρωμα στον Άγγελο Σικελιανό) 158:1781, (2005), σ. 968 – 970.
Γιώργος Θεοτοκάς, «Άγγελος Σικελιανός, Α΄, Β΄», στο βιβλίο του Θεοτοκά, Πνευματική Πορεία, «Εστία», Αθήνα 1994, σ. 238 –250 (α΄ εκδ. 1961).
Άριστος Καμπάνης, «Πέντε κείμενα για τον Άγγελο Σικελιανό», ανακοίνωση, προλογικό σημείωμα Κώστας Μπουρναζάκης, περ. Νέα Εστία, τόμος 158, τεύχος 1781, Σεπτέμβριος 2005, σελ. 384 – 398.
Αντρέας Καραντώνης, «Γύρω στον Σικελιανό», στο βιβλίο του Καραντώνη, Προβολές, Αθήνα 1965, σ. 123 –183.
Άννα Κατσιγιάννη, «Σημειώσεις για τη στιχουργία του Προλόγου στη Ζωή», Αριάδνη, Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, (αφιέρωμα στον Στυλιανό Αλεξίου), τ. 5, Ρέθυμνο 1989, 447- 454.
Edmund Keeley, «Η μεγαλοπρεπής φωνή», «Ο Σικελιανός και η ελληνική μυθολογία», στο βιβλίο του Keeley, Μύθος και Φωνή στη σύγχρονη ελληνική ποίηση, Στιγμή, Αθήνα 1987, σ. 61 – 91.
Ερατοσθένης Καψωμένος, «Άγγελου Σικελιανού, Μήτηρ Θεού: ο μηχανισμός της μυθοπλασίας» Πόρφυρας 66, (1993), σ. 21 – 30.
Λαμπρίδη, Έλλη, Επιστολές προς Ν. Καζαντζάκη, Δ. Καπετανάκη, Π. Πρεβελάκη, Γ. Σεφέρη, Α. Σικελιανό, (Επιμέλεια Κων. Γαρίτσης), Έμβρυο, Αθήνα 2016. ISBN 978-960-8002-93-7.
Ζήσιμος Λορεντζάτος, «Άγγελος Σικελιανός», στο βιβλίο του Λορεντζάτου, Μελέτες, τ. Α΄, Δόμος, Αθήνα 1994, σ. 267 –279.
Κώστας Μιχαηλίδης, «Πηγές της αρχαϊκής φιλοσοφίας στο έργο του Άγγελου Σικελιανού» Ευθύνη 176, (1986), σ. 373-376.
Κώστας Μπουρναζάκης, «Από το “αχνόθωρον ασήμι” στον άπεφθο χρυσό. Στάδια συνθετικής εξέλιξης τεσσάρων ποιημάτων του Σικελιανού», Νέα Εστία 150:1740, (2001), σ. 953 – 967.
Κώστας Μπουρναζάκης, «Ένα πορτρέτο του ποιητή μέσα από πέντε γράμματα της Εύας Πάλμερ στον Phileas Lebesgue», Διαβάζω (αφιέρωμα στον Άγγελο Σικελιανό) 424, (2001), σ. 118 – 121.
Κώστας Μπουρναζάκης, «Τα ριζιμιά βιώματα κι ένα “δημοτικό τραγούδι” του Άγγελου Σικελιανού», Νέα Εστία (αφιέρωμα στο Δημοτικό Τραγούδι), 154: 1762, (2003), σ. 876 – 891.
Κώστας Μπουρναζάκης, «Η δυναμική ενός ποιήματος. Άγγελου Σικελιανού: “Θαλερό”» Νέα Εστία 158:1781, (2005), σ. 342 – 358.
Ευάγγελος Παπανούτσος, «Το πνευματικό κλίμα της σικελιανικής ποίησης», στο βιβλίο του Παπανούτσου, Παλαμάς – Καβάφης – Σικελιανός, «Ίκαρος», Αθήνα (5η έκδοση)1985, σ. 235 –272.
Λίνος Πολίτης, «Σικελιανός», στο βιβλίο του Πολίτη, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, «Μ. Ι. Ε. Τ.», Αθήνα (4η εκδοση)1985, σ. 235 –244.
David Ricks, «Σικελιανός: Η ομηρική κληρονομιά – Ο ελληνικός ρομαντισμός ενηλικιώνεται – Πέρα από τον Όμηρο», στο βιβλίο του Ricks, Η σκιά του Ομήρου, Καρδαμίτσας, Αθήνα 1993, σ. 85 –119.
Νίκος Σβορώνος, «Προτάσεις για τη μελέτη της ιδεολογίας του Σικελιανού», στο βιβλίο του Σβορώνου, Ανάλεκτα Νεοελληνικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας, «Θεμέλιο», Αθήνα 1987 και στον τόμο: Σικελιανός. Στα 100 χρόνια από τη γέννησή του, Εταιρία Λευκαδικών Μελετών, Εστία, Αθήνα 1984, σ. 64 – 81.
John Anton, «Η φιλοσοφία της Δελφικής Ιδέας του Σικελιανού στον πεζό του λόγο», περ. Νέα Εστία, τόμος 119, (1986), σ. 145-156.
Philip Sherrard, «Άγγελος Σικελιανός», στο βιβλίο του Sherrard, Δοκίμια για τον νέο Ελληνισμό, μετάφραση: Σοφία Σκοπετέα, Αθήνα 1971, σ. 196 –293.
↑Ρούσσου, Βαρβαρα (2007). Ο ελεύθερος στίχος υπό το πρίσμα της σύγχρονης μετρικολογίας: τα πρώτα ελληνικά ελευθερόστιχα ποιήματα (1920-1940). Αθήνα. σελ. 216-217.
↑Γαραντούδης, Ευριπίδης (1995). «Οι δεκαπεντασύλλαβοι στο "Mήτηρ Θεού" του Άγγελου Σικελιανού». Σημείο (3): 161-169.
↑Bo Svensén, The Nobel Prize in Literature: Nominations and Reports 1901–1950, #Dividing the Prize? «... In his 1948 report, Anders Österling refers, en passant, to the possibility of the prize being shared by T.S. Eliot and Angelos Sikelianos but rejects it immediately "as where both are concerned it would certainly be considered a disparagement"....», nobelprize.org
