Fel yr awgryma'r enw, mae Hen Ddinas Hebron (Arabeg: البلدة القديمة الخليل ) yng nghanol Hebron yn y Lan Orllewinol, Palesteina. Mae archeolegwyr yn credu bod Hebron hynafol wedi cychwyn yn rhywle arall yn wreiddiol, o bosib yn Tel Rumeida, sydd tua 200 metr i'r gorllewin o'r Hen Ddinas fel ag y mae heddiw, a chredir iddi fod yn ddinas Canaaneaidd yn wreiddiol. Sefydlwyd Hen Ddinas yng nghyfnod Gwlad Groeg neu Rufeinig (tua'r3g i'r 1g CC). Daeth yn ganolbwynt safle cyffredinol Hebron yn ystod y Teyrnas yr Abbasid a ddechreuodd tua 750.
Mae'r Hen Ddinas wedi'i hadeiladu o amgylch Ogof y Patriarchiaid, safle claddu traddodiadol y Patriarchiaid Beiblaidd a'r Matriarchiaid, ac mae Iddewon, Cristnogion a Mwslemiaid yn ei barchu. Mae'r Hen Ddinas yn lleoliad sensitif yn y gwrthdaro rhwng Israel a Phalestina yn Hebron.
Hanes
Map o'r ddinasyn y 1940 gan y Palesteiniaid
Y man cyntaf lle ceir tystiolaeth o bobl, yn y ddinas, yw'r dyffryn i lawr yr allt o Tel Rumeida, a ystyrir yn ganolbwynt i'r Hebron Beiblaidd.[1] Nid tan ddechrau'r Abbasid y daeth y ddinas bresennol yn ganolbwynt Hebron, gan adeiladu o amgylch Ogof y Patriarchiaid.[2]
Mae strwythur trefol Hen Ddinas Hebron yn dyddio i gyfnod Mamluk, ac mae wedi aros yn ddigyfnewid, ar y cyfan [3] Mae mwyafrif yr adeiladau yn Otomanaidd o'r 18g ynghyd â thua hanner dwsin o strwythurau Mamluk gyda strydoedd cul rhyngddyn nhw[4] yn gweithredu fel ffin i bob ardal, gyda gatiau ar ddiwedd y prif strydoedd.[5] Mae gan yr Hen Ddinas arwynebedd o tua 20.6 hectar (51 acr; 0.206 km2), ac mae'n gartref i filoedd o drigolion.
Daeth yn drydydd Safle Treftadaeth y Byd yn Nhalaith Palestina yn 2017,[6] ac roedd wedi'i arysgrifio ar Restr swyddogol Treftadaeth y Byd mewn Perygl fel "Palestina, Hen Dref Hebron / Al-Khalil".[7]
Gosododd Cytundeb Hebron 1997, sy'n rhan o Oslo Accords, yr Hen Ddinas yn ardal "H2", reolaeth filwrol Israelaidd llym ers 1967.[8] Yn ôl adroddiad Btselem, dirywiodd poblogaeth Palestina yn yr Hen Ddinas yn fawr ers dechrau’r 1980au oherwydd effaith mesurau diogelwch Israel, gan gynnwys cyrffyw estynedig, cyfyngiadau llym ar symud, a chau gweithgareddau masnachol Palestina ger ardaloedd ymsefydlwyr, a hefyd oherwydd aflonyddu gan yr ymsefydlwyr Israelaidd.[9][10][11][12]
Ymatebodd yr IDF i'r adroddiad trwy ddweud bod "yr IDF yn ymwybodol iawn bod cyrffyw yn cael eu hystyried yn fesurau llym, na ddylid eu defnyddio heblaw am sefyllfaoedd lle maent yn hanfodol ar gyfer amddiffyn bywydau sifiliaid a milwyr... Hebron yw'r unig ddinas Palesteinaidd lle mae trigolion Israel a Phalestina yn byw ochr yn ochr. Oherwydd hyn, a’r nifer fawr o ymosodiadau terfysgol yn erbyn trigolion Israel a milwyr yr IDF yn eu gwarchod, mae’r ddinas yn gosod her ddiogelwch gymhleth." [9] Arweiniodd ymdrechion Pwyllgor Adsefydlu Hebron, a ariennir yn rhyngwladol, at ddychwelyd mwy na 6,000 o Balesteiniaid erbyn 2015.[13] Yn 2019, cafodd y sefydliad 'Presenoldeb Rhyngwladol Dros Dro yn Hebron' ei ddiarddel o'r ddinas gan yr IDF.[14] Cyhoeddodd adroddiad cyfrinachol a ganfu fod Israel yn torri cyfraith ryngwladol yn erbyn y Palisteiniaid yn Hebron yn ddyddiol, a'u bod yn “torri’n ddifrifol ac yn rheolaidd” yr hawliau i beidio â gwahaniaethu.[15]
Mae'r Hen Ddinas yn cynnwys tri anheddiad Israelaidd bychan, ar ei chyrion - Beit Hadassah, Beit Romano, ac Avraham Avinu - y disgrifiwyd eu bod yn ffurfio "cymdogaeth Iddewig, glos"[17] neu'r "Ardal Iddewig".[18] Roedd yr ardal Iddewig ar ddiwedd y 19g yn ardal y Gwneuthurwyr Gwydr (Haret Kezazin).[19][20]
Siopa
Mae Palestiniaid wedi'u gwahardd rhag defnyddio Al-Shuhada Street, prif dramwyfa fasnachol, sy'n fath o apartheid.[21][22]
Enwebiad UNESCO
Nid yw’r Unol Daleithiau wedi darparu unrhyw arian i UNESCO ers i Palestina gael ei dderbyn yn aelod llawn yn 2011. Cyfeiriodd gweinyddiaeth Obama at gyfraith a oedd yn bodoli eisoes sy'n gwahardd cyllido unrhyw asiantaeth neu aelod cyswllt y Cenhedloedd Unedig sy'n rhoi aelodaeth lawn i bobl nad ydynt yn wladwriaethau.[23] Rhoddwyd hyn ar waith ar ôl i Balesteina wneud cais am aelodaeth UNESCO a WHO ym mis Ebrill 1989.[24][25] Roedd yr Unol Daleithiau ac Israel ymhlith dim ond 14 allan o 194 gwladwriaeth a bleidleisiodd yn erbyn derbyn y Palestiniaid yn 2011 yn aelod llawn.[26]
Yn dilyn hynny, ceisiodd y Cyngor Rhyngwladol ar Henebion a Safleoedd (ICOMOS) fynd i fewn i ddinas Hebron ond gwrthododd Israel fynediad iddo oherwydd "Ar lefel strategol ac egwyddorol, ni fydd Gwladwriaeth Israel yn cymryd rhan ac ni fydd yn cyfreithloni unrhyw symudiad gwleidyddol Palestina dan gochl diwylliant a threftadaeth."[27][28]
Shaheen, Wael (18 July 2018). "Israeli Settlements in the Old City of Hebron". In G Passerini (gol.). Islamic Heritage Architecture and Art II. WIT Press. ISBN978-1-78466-251-6.978-1-78466-251-6
↑Shahin & Bert Geith 2017, t. 19: "Soon after the first Islamic Period (Umayyad Period), Al-Ibrahimi Mosque/The Tomb of Patriarchs became the focal point around which the town was built and strongly influenced its development, similar to the Haram al-Sharif in Jerusalem. Today, the historic town centre is dominated by the Mamluk architecture style built between 1250 and 1517... Mamluk architecture is predominant in Hebron/Al-Khalil’s historic centre. The urban fabric (street network and quarters), the ahwash (living units), the public buildings, the souks and the traditional way of life still retain the original spirit of the town. Most of the public and religious buildings that are still intact date back to this period. They are lavishly decorated with ornamental motifs such as muqarnas (stalactites or alveoles), ablaq (inlaid coloured marble panels), monumental inscriptions, etc."
↑UNESCO Nomination Executive Summary: "The existing urban structure dates back to the Mamluk period... The boundaries of the proposed site correspond to the boundaries of the continuous fabric of Hebron/Al-Khalil Town during the Mamluk Period... Since the Mamluk era, the morphological configration of the old town and the spatial organisation of the urban fabric have remained mostly- unchanged, and the main distinctive attributes have been retained."
↑"Palestine Refugees: a challenge for the International Community". United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East. ReliefWeb. October 10, 2006. Archifwyd o'r gwreiddiol ar October 17, 2006. Settler violence has forced out over half the Palestinian population in some neighborhoods in the downtown area of Hebron. This once bustling community is now eerily deserted, and presents a harrowing existence for those few Palestinians who dare to remain or who are too deep in poverty to move elsewhere.
↑PEF Survey of Palestine, volume III, p.306: "The place is divided into three principal divisions: 1st, including the Haret el Haram (or el Kulah) and Haret Bab er Zawieh, the main part, with the Haram in the centre; 2nd, Haret esh Sheikh, so called from the mosque of Sheikh 'Aly Bukka, which is in it ; 3rd, Haret el Mesherky, which is towards the east, on the west side of the main road. The town extends for 3/4 mile parallel to the valley. The houses are well built of stone, with flat roofs having domes in the middle. The most prominent object is the Haram enclosure, standing over the houses. The mosque within and the upper portion of the great enclosing wall were newly whitewashed in 1874, and presented a very dazzling appearance. Since 1875 the town has grown, so that these various quarters are almost connected, and the Jews' quarter especially has been enlarged. To the four quarters named above must be added six others, viz., Haret el Kezazin, the Jews' quarter, north-west of the Haram ; Haret Beni Dar, just west of the Haram; Haret el 'Akkabeh and Haret el Kerad, on the hill behind the Haram ; Haret el Muhtcsbin, south-east of the Haram and of the great pool; and Haret es Suwakineh, north of the Haram, east of the Jews' quarter."
↑Hope in Hebron. David Shulman, New York Review of Books, 22 March 2013: ″Those who still live on Shuhada Street can’t enter their own homes from the street. Some use the rooftops to go in and out, climbing from one roof to another before issuing into adjacent homes or alleys. Some have cut gaping holes in the walls connecting their homes to other (often deserted) houses and thus pass through these buildings until they can exit into a lane outside or up a flight of stairs to a passageway on top of the old casba market. According to a survey conducted by the human-rights organization B’Tselem in 2007, 42 per cent of the Palestinian population in the city center of Hebron (area H2)—some 1,014 families—have abandoned their homes and moved out, most of them to area H1, now under Palestinian control.″
_p039_HEBRON.jpg)
