391,470 rhugl neu siaradwyr brodorol (1983)[2] Yn ôl Cyfrifiad 2011 mae 1.77 miliwn o bobl (3 oed a throsodd) yn y Weriniaeth yn gallu siarad Gwyddeleg[1]
Datblygodd yr Wyddeleg o'r iaith Geltaidd hynafol a elwir yn Oedeleg (arferir yr enw 'Celteg Q' yn ogystal; rhan o 'Gelteg P' oedd Brythoneg, rhagflaenydd y Gymraeg). Gaeleg a Manaweg ydyw'r ieithoedd Goedelaidd eraill. Maent yn fwy tebyg i'w gilydd nag ydyw'r Gymraeg i'r Gernyweg a'r Llydaweg. Bu ymfudo rhwng Iwerddon a gorllewin yr Alban am ganrifoedd, ac mae traddodiad llenyddol yr Wyddeleg a'r Aeleg yn deillio o'r traddodiad Hen Wyddeleg ac orgraff y ddwy iaith yn rhannu nodweddion cyffredin. Fel yn achos y Gymraeg mae'n arfer rhannu hanes yr iaith yn dri chyfnod, sef Gwyddeleg Diweddar, Gwyddeleg Canol a Hen Wyddeleg.
Sefyllfa'r Wyddeleg yn 2007.
Sefyllfa heddiw
Mae'r Wyddeleg wedi cilio fel iaith gymunedol naturiol llawer mwy na'r Gymraeg, ond mae gan yr ardaloedd lle mae Gwyddeleg yn dal yn iaith lafar gymunedol gydnabyddiaeth swyddogol. Nifer o ardaloedd bach gwledig ydynt, wedi'u gwasgaru ar draws saith sir, a elwir gyda'i gilydd yn ardaloedd y Gaeltacht.
Blwyddyn
Nifer y siaradwyr Gwyddeleg
Canran y siaradwyr Gwyddeleg
1861
1,077,087
24.5
1871
804,547
19.8
1881
924,781
23.9
1891
664,387
19.2
1901
619,710
19.2
1911
553,717
17.6
1926
543,511
18.3
1926
540,802
19.3
1936
666,601
23.7
1946
588,725
21.2
1961
716,420
27.2
1971
789,429
28.3
1981
1,018,413
31.6
1986
1,042,701
31.1
1991
1,095,830
32.5
1996
1,430,205
41.1
2002
1,570,894
41.9
2006
1,656,790
40.8
2011
1,774,437
40.6
Sail: Iwerddon gyfan at 1926, y Weriniaeth ers hynny[3]
Rhai geiriau Gwyddeleg
Bó - buwch
Fear - dyn
Duine - bod dynol
Gealach - lleuad (lloer)
Grian - haul
Sliabh - mynydd
Trá - traeth
Maith - da
Glan - glân
Beag - bach
Mór - mawr
Leabhar - llyfr
Gorm - glas
Glas - gwyrdd
Dubh - du
Tine - tân
Am - amser
Aimsir - tywydd
Rhai ymadroddion
Dia Dhuit - siwmai / sut mae?
Conas atá tú? - sut wyt ti? /sut ydych chi?
An-mhaith - da iawn
Go raibh maith agat - diolch
Mise freisin - finnau hefyd
B'fhéidir - efallai
Níl a fhios agam - Dw i ddim yn gwybod / Wn i ddim
Ba mhaith liom... - Hoffwn i...
Cad is ainm duit? - Beth yw'ch enw chi?
Seán is ainm dom - Fy enw i yw Seán
Is mise Seán - Seán wyf i
Le do thoil - os gwelwch yn dda
Ní thuigim - Dw i ddim yn deall
Nílim cinnte - Dw i ddim yn siŵr
Cá bhfuil an t-ostán? - Ble mae'r gwesty?
An dtuigeann tú Gaeilge?" - Wyt ti'n deall Gwyddeleg?
Tuigim beagán Gaeilge." - Rwy'n deall tipyn bach o Wyddeleg
Is breá liom.. - Rwy'n hoffi...
Tá sé fuar inniú - Mae hi'n oer heddiw.
Tá brón orm - Mae'n flin gyda fi / mae'n ddrwg gen i
.svg){kind=small}
.jpg)
.svg)
