Chwareli llechi Cymru

"Arlwydd Penmachno" - un o gymeriadau'r diwydiant llechi yn 1885 - yn Chwarel y Penrhyn, o bosib. Allan o gasgliad John Thomas (ffotograffydd).

Rhestrir yma bob chwarel lechi yng Nghymru yn ôl ardal. Am hanes y diwydiant llechi yn gyffredinol, gweler Diwydiant llechi Cymru.

Nid yw'r rhestr eto'n gyflawn. Croesawir ychwanegiadau.

Dyffryn Ogwen

Enw'r chwarel Cyfeirnod grid Dyddiad agor Dyddiad cau Gweithlu (uchafswm) Nodiadau
Chwarel y Bryn SH631692 tua 1780 1884 Hefyd Chwarel Bryn Hafod y Wern
Chwarel Moelfaban SH626678 canol y 19g tua 1910 hefyd Chwarel y Foel
Chwarel Pantdreiniog SH623671 tua 1825 1911
Chwarel y Penrhyn SH619650 1782 Yn dal ar agor. 2,800 (1900) Enw gwreiddiol Chwarel Caebraichycafn
Chwarel Tan y Bwlch SH628683 tua 1805 1911

Ardal Llanberis

Enw'r chwarel Cyfeirnod grid Dyddiad agor Dyddiad cau Gweithlu (uchafswm) Nodiadau
Chwarel Bwlch-y-groes SH560600 18g
Chwarel Caermeinciau SH566603 1870au 1880au 12 (1883)
Chwarel Cefn Du SH555604
Chwarel Cook & Ddôl SH560605 1910au
Chwarel Dinorwig SH594604 1787 1969 Gyda Chwarel y Penrhyn, yn un o ddwy chwarel lechi fwyaf y byd.
Chwarel Fawr SH552600 18g
Chwarel Gallt-y-Llan SH600583 1810au 1940
Chwarel Glynrhonwy SH564607 18g 1930 Ychydig o weithio 1945-8
Chwarel Vivian SH586605 Ystyrir yn rhan o Chwarel Dinorwig fel rheol.

Dyffryn Nantlle

Mae cyfanswm o 37[1] o chwareli llechi yn Nyffryn Nantlle. Dorothea ydi'r mwyaf, ac mae'n debyg mai Cilgwyn ydi'r chwarel hynaf yng Nghymru.

Enw'r chwarel Cyfeirnod grid Dyddiad agor Dyddiad cau Gweithlu (uchafswm) Nodiadau
Chwarel Alexandra SH519562 1860au diwedd y 1930au 230 (1889) Neu Chwarel Cors y Bryniau
Chwarel y Braich SH
Chwarel Bryn Fferam SH 2 (1889)
Chwarel y Cilgwyn SH500540 12g? 1956 318 (1889) Efallai chwarel hynaf Cymru. Mae'r safle yn awr yn domen sbwriel.
Chwarel Cloddfa'r Coed SH493532 17g? 1940au 150 (1889) Neu Chwarel Hafodlas
Cloddfa'r Lôn Rhan o Chwarel Pen y Bryn
Chwarel Coed Madog SH490530 80 (gyda'r Braich) Neu'r Gloddfa Glai
Chwarel Cornwall SH496531 tua 1760 104 (1889) Hefyd South Dorothea
Chwarel Dorothea SH499532 1820 1970 550 (1889)
Chwarel Dyffryn Nantlle SH497525 Neu Chwarel Nantlle Vale
Chwarel y Fron SH514547 1950au 8 (1889)
Chwarel Moel Tryfan SH515559 150 (1889)
Chwarel Pen y Bryn SH505538 tua 1770 1940au
Chwarel Pen yr Orsedd SH509539 1816 Yn dal ar agor 390 (1889) Caewyd y prif weithfeydd yn 1997
Chwarel Talysarn SH495535 1790 1946 400 (1882)
Chwarel Tyddyn Agnes Tanyrallt

Cwm Gwyrfai

Enw'r chwarel Cyfeirnod grid Dyddiad agor Dyddiad cau Gweithlu (uchafswm) Nodiadau
Chwarel Bwlch Cwmllan SH602521 1840au? hefyd West Snowdon
Chwarel Glanrafon SH581540 1915 400 (1890au) hefyd West Snowdon
Chwarel Rhos Clogwyn SH576530 1880au 1930au Gelwid weithiau’n Snowdon

Cwm Pennant a Chwmystradllyn

Enw'r chwarel Cyfeirnod grid Dyddiad agor Dyddiad cau Gweithlu (uchafswm) Nodiadau
Chwarel Gorseddau SH573453 dechrau'r 19g 1867 Yng Nghwmystradllyn
Chwarel Prince of Wales SH549498 1860au? 1886 200 Yng Nghwm Pennant
Chwarel Princess SH554495 1860au? cyn 1890 Yng Nghwm Trwsgl, Cwm Pennant

Ardal Beddgelert / Croesor

Enw'r chwarel Cyfeirnod grid Dyddiad agor Dyddiad cau Gweithlu (uchafswm) Nodiadau
Brondanw Isaf SH616421 1820 [2] 1825 [2]
Brondanw Uchaf SH619426 1836 [2] 1836 [2]
Chwarel Cnicht SH643462 1860au 1870au
Chwarel Croesor SH657457 1846 1930
Croesor Bach SH637452 1866 [2] 1868 [2]
Chwarel Hafod y Llan SH613524 1840au ail-weithio yn y 1960au Hefyd South Snowdon neu Chwarel Cwm y Llan
Chwarel Nanmor SH 1876 [2] 1879 [2]

Ardal Blaenau Ffestiniog

Enw'r chwarel Cyfeirnod grid Dyddiad agor Dyddiad cau Gweithlu (uchafswm) Nodiadau
Berthlwyd SH 1864 [2] 1873 [2]
Brongarnedd SH 1822 [2] 1826 [2]
Bryngelynen SH 1860 [2] 1860 [2]
Cefn Braich SH 1877 [2] 1883 [2]
Ceunant Parc (Y Parc) SH 1870 [2] 1920 [2]
Chwarel Conglog SH670467 1854 1909
Cwm Foel SH ~1825 [2] ~1825 [2]
Chwarel Cwmorthin SH681463 1810 1900 Rhywfaint o weithio hyd y 1980au
Chwarel Diffwys SH712463 1760au
Dolfriog SH 1865 [2] 1865 [2]
Chwarel Fotty a Bowydd SH
Fronboeth SH 1877 [2] 1887 [2]
Garreg Uchaf SH 1820 [2] 1820 [2]
Gelli SH 1860 [2] 1860 [2]
Gerynt SH 1864 [2] 1873 [2]
Chwarel Gloddfa Ganol SH694469 Rhan o Chwarel yr Oakeley
Chwarel Graig Ddu SH725455 Yn gweithio hyd yn ddiweddar Yn cynnwys (Hen) Chwarel y Manod
Hafod Boeth SH 1860 [2] 1865 [2]
Hafod Uchaf SH 1875 [2] 1878 [2]
Hafoty SH 1875 [2] 1876 [2]
Chwarel Llechwedd SH700468 1846 Yn dal ar agor 513 (1884) Rhan o'r hen weithfeydd ar agor fel atyniaid i dwristiaid.
Llidiart yr Arian SH 1866 [2] 1870 [2]
Chwarel Maenofferen SH711465 Tua 1800 Yn dal ar agor 429 (1897)
Moelwyn a Phantmawr SH661442 1825 [2] 1910 [2]
Chwarel yr Oakeley SH691470 1818 Yn dal ar agor.
Chwarel Rhiwbach SH740462 18g 1952
Chwarel Rhiwbryfdir SH
Chwarel y Rhosydd SH665458 1830au 1930au
Chwarel Wrysgan SH678456 1830 1950au

Ardal Penmachno a Dolwyddelan

Enw'r chwarel Cyfeirnod grid Dyddiad agor Dyddiad cau Gweithlu (uchafswm) Nodiadau
Chwarel Rhiwfachno SH Cwm Machno Slate Co., Ltd.
Chwarel Rhiwbach SH Cwmni Maen Offeren, Blaenau Ffestiniog
Chwarel Cwt y Bugail SH733468 dechrau'r 19g 1972 116 (1870au)
Chwarel Bwlch y Slaters SH732455 dechrau'r 19g Cwmni Chwarel Llechi'r Manod

Ardal Corwen a Llangollen

Enw'r chwarel Cyfeirnod grid Dyddiad agor Dyddiad cau Gweithlu (uchafswm) Nodiadau
Chwarel y Berwyn SJ 1770au Yn parhau i weithio Hefyd Chwarel y Clogau
Chwarel Cambrian SJ189378 Efallai 17g 1947
Chwarel Moelferna SJ125399 1860au 1960
Chwarel Penarth SJ107424 cyn 1868 1932 150 (tua 1868)

Ardal y Berwyn a Dyffryn Tanad [3]

Enw'r chwarel Cyfeirnod grid Dyddiad agor Dyddiad cau[4] Gweithlu (uchafswm) Nodiadau
Chwarel Bwlch-gwyn SJ
Chwarel Craig Glanhafon SJ
Chwarel Craig Rhiwarth SJ053265 16g [3] ~1940 [3]
Chwarel Craig-y-Gribin SJ046262 ~1883 [3]
Chwarel Cwm Maengwynedd SJ082328 ~1880 [3]
Chwarel Ddu SJ
Chwarel Glanyrafon SJ
Chwarel Llwyn-onn SJ
Chwarel Moel Crymddan SJ
Powis Slate & Slab Quarry SJ074293 ~1880 [3]
Chwarel Gorllewin Llangynog SJ048258 ~1860 [3] ~1940 [3]

Ardal Corris ac Abergynolwyn[5]

Enw'r chwarel Cyfeirnod grid Dyddiad agor Dyddiad cau Gweithlu (uchafswm) Nodiadau
Chwarel Abercorris SH754085
Chwarel Abercwmeiddaw SH746089 cyn 1900 [6]
Chwarel Aberllefenni SH768103 16g [6]
Chwarel Braich Goch SH748078 nawr yn safle Labyrinth y Brenin Arthur
Chwarel Bryn Eglwys SH695054 1847 1947[7] 174 Gweithlu: ffigwr 1901
Cambergi SH77?11?
Cloddfa Gwanas SH79?16?
Coed-y-Chwarel SH82?09?
Cwmdylluan SH73?08?
Cwm Ebol SH687018
Cymerau SH777107 1972[6]
Darren SH722056
Dolgoch SH65?04?
Era SH758064
Gaewern SH745086 ~1820[6] Un o'r pyllau tanddaearol cyntaf
Glyn Iago SH720072
Hendre-Ddu SH798126 1946[6]
Hendre Meredydd SH822116
Hen-Ddôl SH621122
Llwyngwern SH758085 ~1950[6] Nawr yn safle'r Ganolfan Dechnoleg Amgen
Maes-y-Gamfa SH81?12?
Chwarel Minllyn SH852139
Penrhyn-Gwyn SH703149
Chwarel Ratgoed SH784119 1939-1945[6]
Rhiw'r Gwreiddyn SH760053
Tal-y-Mieryn SH82?12?
Tyddyn Sieffre SH63?13?
Tŷ'n-y-Berth SH73?08?
Tŷ'n-y-Ceunant SH74?08?
Chwarel Ty'n-y-Coed SH653153
Waun Llefenni SH75?12?

Sir Benfro [8]

Enw'r chwarel Cyfeirnod grid Dyddiad agor Dyddiad cau Gweithlu (uchafswm) Nodiadau
Chwarel Abereiddi SM803318
Chwarel Bellstone SN081303 1825 1891 Hefyd Prescelly Quarry
Chwarel Cilgerran SN204428
Chwarel y Gilfach SN130271 1987[9] yn cynhyrchu llechi gwyrddion, rhai ohonynt erbyn hyn ar ben to Palas San Steffan.
Chwarel y Glôg SN220327 1926[10]
Chwarel Parrog ger Trefdraeth
Chwarel Pencelli SN193277 1880au[10] yn berchen i'r un cwmni â chwarel y Glôg[10]
Chwarel Penlan SN20?28? 1880au[10] yn berchen i'r un cwmni â chwarel y Glôg[10]
Chwarel Rhos-y-bwlch SN079301 1842 tua 1900
Chwarel Sealyham SM959275
Chwarel Tyrch SN144294 1939[8] >100[8]

Cyfeiriadau

Os na nodir yn wahanol, daw'r wybodaeth o Alan John Richards Gazeteer of slate quarrying in Wales (Ail arg.; Llygad Gwalch, 2007)

  1. ↑ Tomos, Dewi 1980. Llechi Lleu. t.49 Cyhoeddiadau Mei
  2. ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15 2.16 2.17 2.18 2.19 2.20 2.21 2.22 2.23 2.24 2.25 2.26 2.27 2.28 2.29 2.30 2.31 2.32 2.33 2.34 2.35 2.36 2.37 2.38 2.39 Owen, Bob. 1943. Diwydiannau Coll: Ardal y Ddwy Afon-Dwyryd a Glaslyn. t.32. Hugh Evans a'i Feibion ar ran Cyngor yr Eisteddfod Genedlaethol.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 Wren, Wilfrid J. 1968. The Tanat Valley: Its Railways and Industrial Archaeology. tt148-158. David & Charles
  4. ↑ Yn ôl Wren caewyd yr holl gloddfeydd yn ardal Dyffryn Tanad erbyn y 1880au. Ailagorwyd rhai pan agorwyd rheilffordd Dyffryn Tanad yn 1904 ond fe'u caewyd am byth ar ddechrau'r ail ryfel byd.
  5. ↑ Holmes, A.T. 1986. Slates from Abergynolwyn: The Story of Bryneglwys Slate Quarry. t.12 Gwynedd Archives Service
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 Hague, Douglas B. 1984. A Guide to the Industrial Archaeology of Mid-Wales. tt12-15 Association for Industrial Archaeology
  7. ↑ Holmes, A.T. 1986. Slates from Abergynolwyn: The Story of Bryneglwys Slate Quarry. t.35 Gwynedd Archives Service
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 John, Brian S. 1975. Old Industries of Pembrokeshire. t.4 Greencroft Books
  9. ↑ llechi Cymru - adalwyd ar 4 Rhagfyr 2007
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 Lewis, E.T. Llanfyrnach Parish Lore t.93

Llyfryddiaeth

  • Alun John Richards, A Gazetteer of the Welsh Slate Industry (Gwasg Carreg Gwalch, 1991)

Dolenni allanol

Comin Wikimedia
Comin Wikimedia
Mae gan Gomin Wikimedia
gyfryngau sy'n berthnasol i: