Muslimansko osvajanje Perzije
Muslimanska osvajanja
Datum	633–651
Lokacija	Mezopotamija, Kuvajt, Mediteran i Bliski istok, Perzija
Ishod	Pobjeda muslimana i pad Sasanidskog carstva
Sukobljene strane
Muslimani Rašidunskog halifata Sasanidsko Perzijsko carstvo
Komandanti
Ebu-Bekr Omer ibn el-Hattab Halid ibn Velid Muthana ibn Haris Ebu-Ubejde Amir ibn El-Džerrah Sa'd ibn Ebu Vekkas Hašim ibn Utbe Ebu Musa el-Ensari Amar ibn Jasir Numan ibn Mukarin Huzajfe ibn al-Jemen Osman ibn Ebi al-As Asim ibn Amr Ahnaf ibn Kais Abdulah ibn Amr Jezdegerd III Rustem† Mahbuzan Huzail ibn Imran Hormuz Anusjan† Endarzagar Bahman Jaduya† Piruz Kušro† Džaban Hormuzan Mardanšah† Bahram Isfandijar Karinz ibn Karianz Jalinus† Al-Bajruzan† Sijavakš† Grigor† Mihran-i Hamadani† Šahrvaraz Jadhuji† Musel III Mamikonian† Varaztirots† Muta† Narsi Tirujih

Muslimansko osvajanje Perzije, također poznato i kao arapsko osvajanje Irana^[1] je u konačnici dovelo do pada perzijskog Sasanidskog carstva 651. godine i opadanja rasprostranjenosti zoroastrijanske religije u Iranu. Arapi (Rašidunski halifat) su prvi put napali sasanidsku teritoriju 633. godine kada je general Halid ibn Velid napao Mezopotamiju (današnji Irak), koja je bila politički i ekonomski centar sasanidske države.^[2] Nakon osvajanja Mezopotamije i odlaska Halida ibn Velida sa glavninom vojske na rimski front u Levant, u perzijskom kontranapadu muslimani su izgubili osvojene teritorije. Druga invazija je pokrenuta 636. godine pod komandom Sa'd ibn Ebu Vekkasa, pri čemu je muslimanska vojska pod njegovim komandovanjem ključnom pobjedom u bici kod Kadisije dovela do trajnog gubitka perzijske vlasti nad zapadnim dijelom Sasanidskog carstva. Planina Zagros je tada postala prirodna prepreka i granica između Rašidunskog halifata i Sasanidskog carstva. Usljed stalnih upada perzijanaca na osvojenu teritoriju, drugi halifa Omer je naredio invaziju Sasanidskog carstva 642. godine, koja je završena potpunim osvajanjem ovog carstva 651. godine. Brzo osvajanje Perzije, u nizu dobro organizovanih višestrukih napada pod vođstvom halife Omera iz Medine koja je bila udaljena nekoliko hiljada kilometara od ratišta u Perziji, je postalo njegov najveći trijumf, doprinoseći njegovom ugledu kao velikog vojnog i političkog stratega.

Iranski historičari su tražeći da odbrane svoje pretke koristili arapske izvore koji pokazuju da "suprotno tvrdnjama nekih historičara, Iranci su se u stvari borili dugo i teško protiv arapske invazije."^[3] Od 651. godine većina urbanih centara u iranskim zemljama, sa izuzetkom kaspijskih pokrajina i Transoksijane, dolazi pod dominaciju arapskih vojski. Na mnogim mjestima u Iranu organizovana je odbrana protiv okupatora, ali na kraju niko nije bio u stanju da odbije arapsku invaziju. Čak i nakon što su Arapi pokorili zemlju, u mnogim gradovima podignute su pobune, u kojima je ubijen arapski guverner ili su bili napadnuti vojni garnizoni, ali pojačanjima iz drugih krajeva halifata uspješno su ugušene sve pobune i nametnuta je vladavina islama. Nasilno potčinjavanje Buhare nakon mnogih ustanaka potvrđuje tvrdnje iranskih historičara.

Međutim, prelazak na islam je bio samo postepen. Tokom ovog procesa mnoga djela nasilja su počinjena, zoroastrijski spisi su spaljeni i mnogi pripadnici ove religije pogubljeni.^[4] Nakon što su politički osvojeni, Perzijanci su ponovno počeli sami da se uzdižu održavanjem perzijskog jezika i kulture. Bez obzira na to, islam je usvojen od strane mnogih zbog političkih, sociokulturoloških i duhovnih razloga, ili jednostavno kroz nagovaranje, postajući preovladavajuća religija.^[5][6]

Još od 1. vijeka p. n. e. granica između Rimskog carstva (kasnije bizantijskog) i partskog carstva (kasnije sasanidskog) je bila rijeka Eufrat. Granica je stalno bila osporavana. Većina bitaka je vođena u ovom području, a samim time najveći broj utvrđenja se nalazio upravo u ovom brdovitom području na sjeveru, što je ogromnu arapsku (ili sirijsku) pustinju razdvajalo na dva dijela koja su pripadala rivalskim carstvima. Jedina opasnost je dolazila sa juga, povremenim napadima nomadskih arapskih plemena sa neutralne teritorije. Oba carstva su iz tog razloga ostvarivala saveze sa malim, polunezavisnim arapskim plemenima, koja su služila kao neutralna područja. Bizantski saveznici su bili Gasanidi dok su perzijancima bili naklonjeni Lahmidi. Tokom 6. i 7. vijeka, razni faktori su doveli do toga da je ta ravnoteža uništena iako je održavana toliko vijekova unazad kroz historiju.

Arapsko pleme Gasanida, koje je u to doba bilo bizantijski vazal, je prihvatilo monofizitski oblik hrišćanstva, koje je od bizantijske pravoslavne crkve smatrano heretičkim. Bizantijci su pokušali suzbiti širenje ove religije što je izazvalo pobunu na njihovoj granici. Lahmidi su se također pobunili protiv perzijskog kralja Kušroa II. Nu'man III, prvi hrišćanski kralj Lahmida je svrgnut i ubijen od strane Kušroa II 602. godine, zbog njegovog pokušaja da se oslobodi perzijskog tutorstva. Nakon atentata na Khušroa, Perzijsko carstvo je slomljeno i Lahmidi su postali polunezavisni. Široko je rasprostranjeno mišljenje da je priključenje Lahmidskog kraljevstva bila jedan od glavnih razloga pada Sasanidske dinastije i muslimanskog osvajanja Perzije, jer su Lahmidi pristali da špijuniraju za muslimane, nakon što su poraženi u bici kod Hire od strane Halida ibn Velida.^[7]

Nakon smrti Muhammeda s.a.w.s. 632. godine, na mjesto prvog halife izabran je Ebu-Bekr. Neposredno nakon toga, Ebu Bekr je morao povesti ratove protiv nekoliko arapskih plemena koji su se odmetnuli od islama. Tokom tih ratova protiv otpadnika (632-633 godine) uspio je objediniti Arabiju pod centralnu vlast halife čije je sjedište bilo u Medini. Nakon što je u potpunosti porazio pobunjenike, pokrenuo je i vojnu kampanju protiv sasanidskog Perzijskog Carstva (koju su poslije nastavile i halife Omer ibn el-Hattabi Osman ibn Affan) čime je započeo proces tokom kojeg će u samo nekoliko desetljeća doći do formiranja jednog od najvećih carstava u historiji.^[8] Kampanja je započela sa Mezopotamijom, bogatom pokrajinom tadašnjeg Perzijskog Carstva pod komandom Halida ibn Velida.

Nakon ratova vođenih protiv otpadnika u vjeri (Ridda ratovi), vođa plemena koje je nastanjivalo sjeveroistok Arabije, Muthana ibn Haris, je vršio upade u perzijske gradove u Mezopotamiji. U to doba, Ebu Bekr je raspolagao dovoljno jakom vojskom da napadne Perziju na sjeveroistoku i Bizantiju na sjeverozapadu. Postojala su tri razloga za ova osvajanja:

• 1 - Duž granice između Arabije i ova dva velika carstva živjela su su brojna arapskih plemena koja su vodila nomadski život i činila su tzv. tampon zonu između ove tri strane. Ebu Bekr se nadao da će prihvatanje islama od strane ovih plemena doprinjeti daljnjoj ekspanziji islama.
• 2 - Perzijski i rimski zakoni oporezivanja su prema Ebu Bekru bili proizvoljni i okrutni te je smatrao da može nagovaranjem uvjeriti da se pomogne muslimanima.
• 3 - Arabiju su okruživala dva ogromna carstva te je bilo nesigurno ostati pasivan prema ove dvije sile na svojim granicama. Ebu Bekr se nadao da bi napadom na Irak i Siriju mogao otkloniti opasnost sa granica svoje islamske države.^[9]

Zahvaljujući uspješnim upadima na neprijateljsku teritoriju zarobljena je značajna količina plijena. Muthana ibn Haris je otišao u Medinu te obavijestio halifu Ebu Bekra o tom svom uspjehu nakon čega je imenovan za komandanta svog naroda, te su uslijedili upadi dublje u teritorij Mezopotamije. Koristeći mobilnost svoje lahke konjice mogao je lahko upasti u bilo koji grad u blizini pustinje i ponovo jednostavno nestati u pustinji, u čemu sasanidska vojska nije bila u stanju da ga prati. Ovi postupci su Ebu Bekra nagnali na pomisao o proširenju Rašidunskog halifata.^[10]

Da bi bio siguran u pobjedu, Ebu Bekr je donio dvije odluke vezane za napad na Perziju. Kao prvo, odlučio je da se invaziona vojska u potpunosti sastoji od dobrovoljaca jer je znao za nemjerljivu hrabrost takvih vojnika a kao drugo odabrao je da glavnokomandujući u invaziji bude jedan od njegovih najboljih generala, Halid ibn Velid. Nakon pobjede nad samoproglašenim poslanikom, u bici na Jemami, Halid se još uvijek nalazio u Jemami kada je Ebu Bekr poslao naredbu o napadu na Perzijsko carstvo. Određujući osvajanje grada Hire kao cilj te invazije, Ebu Bekr je poslao pojačanje i naredio plemenskim vođama na sjeveroistoku Arabije, Misnah ibn Harisu, Mazhur bin Adiju, Harmali i Sulmi da se zajedno sa svojim ljudima potčine Halidovoj komandi. Marta 633. godine (prva sedmica muharrema 12. godine po Hidžri) Halid je krenuo sa svojom vojskom od 10.000 ljudi.^[10] Svaki plemenski vođa mu se pridružio sa oko 2.000 ljudi pa je Halid ušao na teritoriju Perzijskog carstva sa oko 18.000 boraca. Nakon ulaska na neprijateljski teritorij, Halid je sa svojom vojskom od 18.000 vojnika ostvario odlučujuće pobjede u 4 uzastopne bitke: bitka lanaca, (april 633. godine), bitka na rijeci (3. sedmica aprila 633. godine), bitka kod Veledže (maj 633. godine) i u bici kod Uleisa (sredinom maja 633. godine). U posljednjoj sedmici maja 633. godine osvojen je i važan grad Hira nakon opsade u bici kod Hire. Nakon što je odmorio svoju vojsku, u junu iste godine, Halid je izvršio opsadu grada Al Anbara, koji se predao u muslimanske ruke u julu 633. godine. Poslije toga, sa vojskom je krenuo prema jugu, i osvojio grad Ajn Temr zadnje sedmice jula. Već u tom trenutku, većina teritorije koja danas čini Irak je bila pod vlašću muslimanske vojske.

Nakon dolaska na položaj, halifa Omer je nastavio sa osvajanjem Sirije i Mezopotamije a prema želji svoga prethodnika Ebu Bekra. Na sjeveroistočnom dijelu Arabije, u Mezopotamiji, situacija se u to doba pogoršavala iz dana u dan. Za vrijeme Ebu Bekra, nakon što je ovo područje osvojio, Halid ibn Velid je prema naredbi sa polovinom svoje vojske krenuo prema Siriji. Perzijanci su iskoristili odsutnost Halida i stavili pod svoju kontrolu izgubljenu teritoriju. Muslimanska vojska je napustila prethodno osvojena područja i skoncentrisala se u graničnim područjima. Zbog takvog razvoja situacije, Omer je odmah poslao pojačanje pod komandom Misna ibn Harisa da pomogne muslimanskoj vojsci u Mezopotamiji koja je bila pod komandom Ebu Ubejda. Perzijske snage su porazile Ebu Ubejda u bici kod mosta. Međutim, poslije toga Misnah bin Haris je porazio Perzijance u bici kod Bajouba. Zbog toga je 635. godine, Jezdegerd III tražio savez sa Heraklom, carem Istočnog Rimskog Carstva (BIzantije). Kao potvrdu tog savezništva, Heraklo je dao svoju kćerku za ženu Jezdegerdu III, što je bio stari rimski običaj i tradicija kod uspostavljanja saveza. Dok se Heraklo pripremao za veliku ofanzivu na Levantu, Jezdegerd III je u međuvremenu naredio koncentracija ogromne vojske sa namjerom povlačenja muslimanske vojske iz Mezopotamije. Cilj se sastojao u tome da se dobro koordiniranim napadima oba cara, Herakla iz Levanta i Jezdegerda III iz Mezopotamije, uništi moć njihovog zajedničkog neprijatelja halife Omera.^[11]

Razvojem situacije, Omer je naredio svojoj vojsci da se povuče u pogranična područja Mezopotamije, u blizini arapske pustinje, i počeo okupljanjem dodatne vojske za vojnu kampanju u Mezopotamiji. Arapska vojska se skoncentrisala u blizini Medine, a kao njen komandant izabran je Sad ibn Ebu Vekkas. Sa vojskom je napustio Medinu i stigao u Kadisiju u maju 636. godine. Iako je Heraklo pokrenuo svoju ofanzivu u maju, Jezdegerd nije bio u stanju da blagovremeno skupi svoju vojsku da pruži podršku Bizantijcima. Halifa Omer, svjestan ovog saveza i snage obe vojske, iskoristio je ovaj propust neprijatelja. Ne želeći rizikovati i ući u bitku sa dvije velike vojske istovremeno, naredio je brzi pokret sa ciljem pojačavanje muslimanske vojske na Jermuku i uvođenjem iste u bitku sa namjerom da porazi Perzijance. Bizantijski car Heraklo je svom generalu Vahanu naredio da se ne uključuje u borbu sa muslimanskom vojskom prije no što primi izričitu naredbu za to. Međutim, u strahu od većeg muslimanskog pojačanja, Vahan je napao muslimansku vojsku u bici na Jermuku u avgustu 636. godine, gdje je muslimanska vojska razbila Heraklovu imperijalnu vojsku.^[12]

Iako su otkronili bizantijsku prijetnju, muslimanska vojska se suočavala sa prijetnjom velike perzijske vojske koja je skupljena iz svakog kutka carstva i kojom su komandovali najistaknutiji generali. Među vojskom su se nalazili i ratni slonovi koje je perzijski komandant doveo isključivo u svrhu pobjede nad muslimanima. U roku od tri mjeseca, Sad ibn Ebu Vekkas je porazio perzijsku vojsku u bici kod Kadisije čime je završena sasanidska vladavina nad zapadnom Perzijom.^[13] Ova pobjeda se uglavnom smatra kao odlučujuća prekretnica u širenju tj. usponu islama. Poslije je osvojen i Babilon, Koosie, Bahrahšer i Madein. Ktesifon, glavni grad Sasanidskog carstva, je osvojen u martu 637. godine nakon opsade od tri mjeseca.^[11]

Nakon osvajanja Ktesifona, nekoliko odreda je odmah poslano ka zapadu da osvoje Karkeesiju i utvrdu Heetna koja se nalazila na granici Bizantije. Nekoliko utvrđenih perzijskih vojski se i dalje nalazilo sjeveroistočno od Ktesifona u Jaluli i sjeverno od rijeke Tigris, u gradovima Tikritu i Mosulu.

Nakon povlačenja iz Ktesifona, perzijske vojske su se okupile kod Jalule, sjeveroistočno od Ktesifona. Jalula je bilo mjesto od strateške važnosti, jer je iz tog mjesta put vodio u Mezopotamiju, Kurasan i Azerbejdžan. Tim perzijskim snagama je komandovao general Mihran a zamjenik mu je bio general Farukzad, brat generala Rustama, koji je komandovao perzijskim snagama u bici kod Kadisije. Po nalogu halife Omera, Saad ga je o svemu izvještavao. Halifin plan je bio da se prvo očistiti put ka sjeveru prije poduzimanja odlučnu akciju protiv perzijskih vojski u Tikritu i Mosulu. Halifa Omer je imenovao Hašima ibn Utbaha za ekspediciju u Jalulu a Abdullaha ibn Muta'ama da osvoji Tikrit i Mosul. U aprilu 637. godine, Hašim predvodi 12.000 vojnika iz Ktesifona sa zadatkom osvajanja Jalula. Opsada je trajala sedam mjeseci. Nakon osvajanja Jalule, Abdullah ibn Muta'am maršira do Tikrita i zauzima ga nakon žestokog otpora. Potom šalje vojsku na grad Mosul koji pristaje na džiziju. Nakon pobjede kod Jalule i zauzimanja regije Tikrit-Mosul, uspostavljena je muslimanska vladavina u Mezopotamiji.

Nakon osvajanja Jalule, muslimanske snage su marširale u potrazi za Perzijancima. Ostaci perzijske vojske koja je pobjegla iz Jalule zauzela je novi položaj oko 25 km od Jalule, pod komandom generala Mihrana. Međutim, i ta vojska je poražena te osvojen grad Kaniqeen. Perzijanci su se i dalje povlačili tako da je muslimanska vojska i grad Hulvan u januaru 638. godine.^[14] Komandant muslimanske vojske je tražio dozvolu od halife Omera da dublje prodre u perzijsku teritoriju, odnosno da zauzme glavni grad Perzije, ali halifa Omer nije odobrio prijedlog i piše historijsko pismo Saadu u kojem se kaže:

"Želio bih da između Suwada i perzijskih brda postoje zidovi koji će sačuvati njih od nas i nas od njih^[15] Plodna Suwad je dovoljna za nas. Više volim sigurnost muslimana od ratnog plijena."

Nakon godina bez borbe, halifa Omer je usvojio novu ofanzivnu politiku. Invazija Sasanidskog carstva totalnih razmjera mogla je otpočeti. Bitka kod Nahavanda je bila jedna od najvažnijih odlučujućih bitaka u historiji islama. Pokazalo se da je ova bitka bila ključna za osvajanje Perzije. Nakon razornog poraza na Nahavandu, posljednji sasanidski car Yazdegerd III, je pobjegavši pokušao da u različitim dijelovima Perzije podigne novu vojsku. Halifa će pokušati uhvatiti ili ubiti Yazdegerda III.

Halifa Omer je sa svojom vojskom odlučio napasti Perzijance odmah nakon njihovog poraza kod Nahavanda, sada kada je stekao psihološku prednost nad njima. Pri tome je morao odlučiti kojim pravcem to izvesti: preko provincije Fars koja se nalazila na jugu, Azerbejdžana sa sjevera ili preko grada Isfahana, centralnim pravcem. Izabrao je centralni pravac, preko Isfahana, koji je bio srce Perzijskog carstva i ruta za opskrbu kao i komunikacija između perzijskih garnizova širom Perzije. Drugim riječima, osvajanjem Isfahana, Fars i Azerbejdžan bi ostali izolovali od Horasana. Nakon što bi osvojio srce Persije (Fars i Isfahan), u slijedećem koraku bi se pokrenula akcija protiv Azerbejdžana, sjeverozapadne perzijske provincije i istovremeno protiv provincije Sistan, najistočnije provincije. Osvajanjem tih provincija, Horasan, uporište cara Yazdegerda III bi postalo izolovano i ranjivo. U posljednjoj fazi ove kampanje, trebalo je osvojiti i Horasan, čime bi se kompletiralo osvajanje Sasanidske Perzije.

Ovaj plan je formulisan i pripreme su završene do januara 642. godine. Uspjeh plana je zavisio od pouzdanosti halifinog komandovanja iz Medine, koja je bila udaljena oko 1.600 km od ratišta i vještine i sposobnosti njegovihih vojnih komandanata na terenu. Imenovao je svoje najbolje komandante za ove zadatke. Ova kampanja je dovela do drugačije komandne strukture i halifa je umjesto jednog imenovao nekoliko komandanata, svakom dodijelivši različite misije. Kada se misija završi komandant se potčinjava komandi novog komandanta.

638. godine, na vrhuncu njegove vojne karijere, halifa je smijenio Halida ibn Velida. Pa ipak 642. godine, uoči osvajanja Perzije, halifa je želeći dati moralnu podsticaj svojim vojnicima, odlučio da ponovo Halida postavi kao komandanta pri osvajanju Perzije. Reputacija Halida kao vrhunskog komandanta i osvajača istočne rimske provincije je demoralisala perzijske komandante, od kojih je većina njih već bila poražena od Halida tokom njegovog osvajanja Mezopotamije 633. godine. Međutim, prije izdavanja naloga za njegov reizbor, Halid koji je bio nastanjen u Homsu, nije više bio među živima.

Halifa je svojim komandantima naložio da ga konsultuju prije donošenja bilo kakvog odlučujućeg poteza u Perziji. Prije kampanje svima im je naređeno da pošalju detaljan izvještaj o položaju i terenu regiona i podatke o garnizonima, utvrdama, gradovima i trupama u njima. Halifa bi im poslao svoj detaljan plan o tome kako da se data regiji osvoji. Taktička pitanja su prepuštena komandantima na terenu da ih riješe u skladu sa trenutnom situacijom na frontu. Za kampanju je izabrao najbolje dostupne komandante i komandante sa najboljom reputacijom.

Abdullah ibn Osman je imenovan za komandanta muslimanskih snaga određenih za invaziju Isfahana. Od Nahavanda, koji je već bio u muslimanskim rukama Nu'man je marširao do Hamadana. Kada je osvojio ovaj grad, nastavio je marširati oko 370 km jugoistočno prema Isfahanu pri čemu je porazio sasanidsku vojsku pod komandom Šahrvaraza Jadhujiha i drugih značajnih perzijskih generala. Nakon podizanja opsade grada, muslimanske snage su pojačane trupama iz Basre i Kufe pod komandom Abu Muse Ashaaria i Ahnafa ibn Qaisa. Grad je osvojen nakon nekoliko mjeseci opsade.

651. Nu'aym maršira sjeveroistočno do grada Raja kojeg osvaja nakon žestokog otpora a onda i prema gradu Kom udaljenom oko 320 km od Hamadana, kojeg osvaja bez većeg otpora čime izbija na granice Isfahan provincije. Dalje sjeveroistočno se nalazio Horasan, a jugoistočno Sistan. U međuvremenu podignuta je pobuna u Hamadanu i Raju te se šalje Nu'aym Muqaarin da uguši pobunu i čisti najzapadnije granice Isfahana. Nu'aymm iz Isfahana maršira prema Hamadanu i nakon krvave bitke grad se ponovo osvaja. Nu'aym potom kreće prema Raju i pobjeđuje perzijance van tvrđave i osvaja grad. Dolasko do grada Tabaristana, njegov vladar potpisuje mirovni sporazum sa Hilafetom.

Sa Isfahanom koji se našao čvrsto u muslimanskim rukama, osvajanje južnog dijela Perzije (Farsa) je započelo otprilike u isto vrijeme kad i osvajanje Tabaristana. Cilj prve armije koja je ušla na teritoriju Farsa bio je grad Sabur. Muslimanska vojska je marširala od grada Bosre, na jugu današnje Sirije, prema Tawwaju gdje su se perzijske snage zaustavile i bile poražene u brzoj bitci koja je uslijedila. Od Tawwaja vojska je nastavila prema Saburu koji je bio utvrđeni grad.^[16] Grad je opsjednut i nakon nekoliko sedmice se predao. Nakon osvajanja i ovog grada misija predvodnika muslimanske vojske nije završena. Pojačanje muslimanskoj vojsci je stiglo pod komandom Osmana ibn Ebi el-Aasa, koji je preuzeo komandu nad muslimanskom vojskom. Osmanov cilj je bio drevni perzijski glavni grad Persepolis. Osmanova vojska je marširala od Tawwaja do Širaza, koji su se predao bez borbe.

Od Širaza vojska je krenula sjeverno prema gradu Persepolisu koji je opsjednut. Nakon nekoliko sedmica opsade, grad se predao čime je završena Osmanova misija. Nakon toga došlo je do ponovne promjene nad komandom vojske. Misija zauzimanja istočnog dijela regije Fasa i Daraba je pripala Sarijahu ibn Zuneimu, koji je sa sa svojom vojskom na oko 96 km od Fasa sukobio sa perzijskim garnizonom. Nakon što je uspješno savladana i zadnja prepreka, osvajanje Farsa je kompletirano krajem 642. godine. Dalje istočno od Farsa nalazili su se Kerman i Sistan.

Istovremeno je pokrenuta vojna kampanja protiv istočnih (Sistan i Baločistān), južnih (Kerman i Makran) i sjeverozapadnih dijelova Perzijskog carstva (Azerbejdžan).

Osvajanje iranskog Azerbejdžana (današnje sjeverozapadno područje Irana) počelo je 651. godine. To je bio dio simultanih napada na sjeverni, južni i istočni dio tadašnje Perzije, nakon što su zauzeti Isfahan i regija Fars. Ovi koordinirani višestruki napadi pod vodstvom halife Omera su paralizirali ono što je ostalo od Perzije. Vojne snage su upućene prema Kermanu i Makranu na jugoistok, ponovo ka Sistanu na sjeveroistoku i ponovo protiv Azerbejdžana na sjeverozapadu. Hudhejfa ibn el-Jaman je imenovan za komandanta koji treba da osvoji Azerbejdžan. Hudhejfine snage su marširale od Reja, u centralnoj Perziji, ka Zandžanu, uporištu Perzijanaca na sjeveru. Zandžan je bio dobro branjeni utvrđeni grad. Perzijanci su izašli iz grada i bitka je otpočela. Hudhejfine snage su porazile Perzijance i zauzele grad. Iz Zandžana, Hudhejfa je nakon toga marširao ka Ardabilu, koji se predao, poslije čega Hudhejfa sa svojom vojskom maršira na sjever, duž zapadne obale Kaspijskog mora. Na tom putu, uz upotrebu sile zauzima grad Bab al-Abwab. U tom periodu, Hudhejfu je pozvao halifa Omera, a zamijenili su ga Bukair ibn Abdullah ibn Utba i Farqad. Oni su poslani da izvrše napad na Azerbejdžan duž dva pravca: Bukair je trebao da maršira sjeverno duž zapadne obale Kaspijskog mora, dok je Uthba dobio zadatak da maršira direktno u samo srce Azerbejdžana. Na putu ka sjeveru, Bukaira su zaustavile jake perzijske snage predvođene Isfandijarom. U bitci koja se dogodila, Perzijanci su poraženi a Isfandijar zarobljen. U zamjenu za sigurnost svog života, on je pristao da se preda svoje posjede i imanja u Azerbejdžanu i da ubijedi druge da se povinuju muslimanskoj vlasti. S druge strane, drugi pravac muslimanske vojske je napredovao pri čemu je Uthba ibn Farqad porazio Bahrama, brat Isfandijara. I on je također tražio primirje. Pakt je napravljen, pri čemu je Azerbejdžan došao pod vlast Halife Omera. Ova vojna kampanja protiv Azerbejdžana je vođena krajem 651. godine.