Fezan (berberski: ⴼⴻⵣⵣⴰⵏ, arapski: فزان‎‎ Fizzān, turski: Fizan, latinski: Phasania) je historijska pokrajina u današnjoj jugozapadnoj Libiji. Veći dio obuhvata pustinja, a ostatak čine planine, visoravni i suha riječna korita (vadi). Pojam je najprije korišten za područja južno od rimske provincije Afrike, koja se prostirala na području današnje Tripolitanije, Tunisa i sjeveroistočnog Alžira.

U berberskom jeziku pojam fezzan (ili ifezzan) znači "grubo kamenje".^[1]

Pojam Fezan bi mogao biti i derivacija latinskog imena za region, Phasania ili Phazania, što znači "zemlja fazana".^[2] Fezan se povezuje i sa biblijskim imenom Fut.^[3]

Površina Fezana je 551.170 km². Na sjeveru ga presijecaju doline Eš-Šati i Iravan. Ova dva područja su, uz zabačene oaze i planinski vijenac Tibesti koji se prostire u malom dijelu južne Libije, jedini dijelovi Fezana na kojima je moguće naseljavanje. Ostatak pokrivaju ergovi Idehan Ubari i Idehan Murzuk. Na sjeveroistoku dominira Harudž, veliko i nenaseljeno vulkansko polje.

Od 5. vijeka prije nove ere do 5. vijeka nove ere, Fezan je bio pod kontrolom Garamantskog carstva, države koja je kontrolisala saharske trgovačke puteve između Kartage, Rimskog carstva i sahelskih država u srednjoj i zapadnoj Africi.

Rimljani su vodili ekspediciju manjeg obima u sjeverne predjele Sahare 19. p.n.e, a zatim ponovo 50. godine nove ere. Narednih nekoliko vijekova Garamantsko carstvo je bilo klijentska država Rimskog carstva.

Padom Rimskog carstva, Fezan je izgubio značaj. Broj stanovnika se značajno smanjio zbog procesa dezertifikacije Sahare u ranom srednjem vijeku.

U 13. i 14. vijeku dijelovi Fezana bili su u sastavu Kanemskog carstva. U 16. vijeku Fezanom je zavladala dinastija Evlad Muhammed, a glavni grad postao je Murzuk.

Osmanlije su osvojile Fezan u 17. vijeku. Za vrijeme vladavine Abdul Hamida II (1876–1909), Fezan je bio mjesto političkog egzila Mladih Turaka, zato što je bio najudaljenija provincija od Istanbula.^[4]

Italijani su okupirali Fezan 1911. Otpor kolonijalnoj vlasti pružali su pripadnici militantnog pokreta Senusija. Neka tuareška plemena sarađivala su sa Italijom tokom Drugog svjetskog rata.

Snage Slobodne Francuske okupirale su Murzuk 16. januara 1943. Ubrzo nakon toga formirana je Vojna teritorija Fezan-Gadames.^[5] Zapadni Fezan je pripojen Francuskom Alžiru. Ipak, po nezavisnosti 1951. čitav Fezan je pripojen Libiji.

Tokom većeg dijela građanskog rata 2011. Fezan je bio uporište Muamera Gadafija. Pobunjenici su u julu počeli osvajati teritorije, da bi Sabha pala sredinom septembra.^[6]

Fezan je bio provincija za vrijeme Osmanlijskog carstva, a kasnije i tokom italijanske vlasti. Nastankom Kraljevine Libije postaje vilajet i muhafaza. Godine 1963. Fezan je podijeljen na muhafaze Ubari i Sabha. Nove administrativne jedinice, distrikti ili baladije, uvedene su 1983. Administrativni sistem je reorganizovan 1987, a zamijenjen je 1995. sistemom šabija.

Nekadašnja muhafaza Fezan sastoji se od distrikta (šabija) Vadi eš-Šati, Vadi el-Haja, el-Džufra, Sabha, Murzuk i Gat.

Jugozapad naseljavaju Tuarezi i Davade, dok na jugoistoku živi narod Tubu. Ovi nomadski narodi često prelaze granice Alžira, Čada i Nigera. Na sjeveru izmiješani žive Arapi, Berberi, Tuarezi i narod Tubu. Fezan zauzima 30% površine Libije, ali čini mali procenat stanovništva. Najveći grad u Fezanu je Sabha.

1. ^ The Arabic Amazigh dictionary / 3 volumes/ published by the Academy of the Kingdom of Morocco. (Dictionnaire bilingue arabe-amazigh, tome 1 (1990), tome 2 (1996), tome 3 (1999), Publications de l'Académie marocaine).
2. ^ Présence africaine. Editions du Seuil, 1975; str. 477.
3. ^ Comptes rendus sténographiques ... Imprimerie Nationale, 1881; str. 864-865
4. ^ "Jön Türklerin Korkulu Rüyası: Fizan denen şu yer!". Arhivirano s originala, 15. 9. 2012. Pristupljeno 3. 6. 2016.
5. ^ Berry, LaVerle Bennette "Chapter 1 - Historical Setting -World War II and Independence - Allied Administration" Area Handbook for Libya (1987) Federal Research Division, Library of Congress, Washington, D.C.; A Country Study: Libya. Pristupljeno 3. 6. 2016.
6. ^ Wedeman, Ben (20. 9. 2011). "Government forces enter Libya's Sabha, to cheers". CNN. Pristupljeno 3. 6. 2016.