Сацыялогія навукі

Сацыялогія навукі — гэта галіновая сацыялагічная тэорыя, якая вывучае навуку як сістэму творчай дзейнасці, якая дынамічна развіваецца, накіраваную на генераванне новых ведаў і іх практычную рэалізацыю, і як сацыяльны інстытут, які функцыянуе ў канкрэтна-гістарычных, сацыяльна-эканамічных, сацыяльнакультурных і палітычных умовах.

Праблемная вобласць

  • Высвятленне спецыфікі навуковай дзейнасці, фактараў і асаблівасцей яе дэтэрмінацыі і матывацыі
  • Даследаванне навукі як складана арганізаванай сацыяльнай сістэмы
  • Вызначэнне параметраў і сацыяльнай значнасці індывідуальных і калектыўных фактараў развіцця навукі як сістэмы дзейнасці і ведаў
  • Выяўленне асаблівасцей навукі як сацыяльнага інстытута, які вырабляе новыя веды і вызначае спосабы іх практычнай рэалізацыі
  • Вывучэнне сацыяльных аспектаў даследчай працы, навуковых камунікацый, узаемадзеянне фармальных і нефармальных адносін у сацыяльных структурах навуковых супольнасцяў, груп і арганізацый
  • Эмпірычныя даследаванні і тэарэтычная эксплуатацыя сацыяльных праблем, якія ўзнікаюць у сувязі з працэсамі дыферэнцыяцыі і інтэграцыі ў навуцы, з развіццём міждысцыплінарных даследаванняў
  • Высвятленне фактараў і прычын дысцыплінарнай будовы навукі і прафесійнай дзейнасці вучонага
  • Вызначэнне сутнасці навуковага этасу, адказнасці вучоных, іх ролі ў развіцці навуковай дзейнасці
  • Даследаванне ўзаемадзеяння эвалюцыйных і рэвалюцыйных форм развіцця навукі
  • Даследаванне сацыякультурнай абумоўленасці навуковага веды і яго развіцця, роля сацыяльных, у тым ліку маральных, ідэалаў, каштоўнасцяў і нормаў, якія рэгулююць творчую дзейнасць навукоўцаў, ацэнку і стымулы іх працы, суадносіны інстытуцыйных і асобасных аспектаў навуковай дзейнасці

Асноўныя задачы

  • Даследаванне сацыяльна-эканамічнай абумоўленасці ўзнікнення і развіцця навукі
  • Выяўленне асноўных элементаў, якія складаюць у сваім узаемадзеянні структурную архітэктоніку навукі як спецыфічнай творчай дзейнасці
  • Даследаванне спецыфічных асаблівасцей навукі, якая функцыянуе ў якасці своеасаблівага сацыяльнага інстытута
  • Вывучэнне працэсу дыферэнцыяцыі і інтэграцыі навуковых ведаў
  • Даследаванне асаблівасцей і спосабаў узаемадзеяння ў навуцы індывідуальных і калектыўных форм творчасці
  • Выяўленне асаблівасцей, шляхоў і спосабаў сацыякультурнай дэтэрмінацыі навуковага пазнання
  • Прасочванне асноўных трэндаў і ўзаемадзеяння эвалюцыйных і рэвалюцыйных форм развіцця навуковых ведаў
  • Даследаванне структурнай дынамікі навуковых кадраў, іх сацыяльнай стратыфікацыі і мабільнасці

Функцыі

  • Пазнавальная функцыя, якая мае сваёй мэтай навуковае вывучэнне змястоўнай напоўненасці сацыялогіі навукі, якая высвятляе якім чынам адбываецца навуковае асэнсаванне навакольнага прыроднай і сацыяльнай рэчаіснасці, месца і ролі чалавека ў ёй і ў яе пераўтварэнні ў адпаведнасці з яго інтарэсамі, патрэбамі і мэтамі. Дазваляе даць навукова абгрунтаваны адказ на пытанне «Як навука стварае навуковую карціну таго свету, той прыроднай і сацыяльнай рэальнасці, у якой мы жывем і дзейнічаем?»
  • Канцэптуальна-апісальная функцыя, у задачу якой уваходзіць вывучэнне працэсаў стварэння, развіцця і творчага прымянення пэўнай сістэмы паняццяў, якая пастаянна развіваецца, катэгорый, канцэпцый, метадаў, тэорый, а таксама правілаў навуковага апісання, якія адлюстроўваюць асаблівасці вывучаемай прыроднай і сацыяльнай. рэчаіснасці, духоўнага свету чалавека. Яна дазваляе адказаць на пытанне «Як навука „працуе“, што і як адбываецца ў навакольнай рэчаіснасці і ва ўнутраным свеце чалавека?»
  • Тлумачальная функцыя, якая паказвае, як навука дае навуковае тлумачэнне прыродным, сацыяльным і духоўным з’явам, падзеям і працэсам на аснове выяўленых рэальных фактаў і іх узаемасувязяў, тэндэнцый і заканамернасцяў развіцця навакольнага свету. Яна адказвае на пытанне «Чаму ў навакольнай рэчаіснасці працэсы і ўзаемадзеянні адбываюцца менавіта так, а не інакш?»
  • Ацэначная функцыя, арыентаваная на выпрацоўку навукова абгрунтаванай ацэнкі развіцця прыроднай і сацыяльнай рэчаіснасці з пункту гледжання таго, у якой ступені светапераўтваральная дзейнасць людзей адпавядае заканамернасцям сусветнай дынамікі, як лепш узгадніць аб’ектыўную заканамернасць з мэтанакіраванымі і актыўнымі дзеяннямі людзей. Адказвае на пытанне «Наколькі праўдзівая тая ці іншая навуковая тэорыя, у якой меры яна адпавядае аб’ектыўнай рэальнасці і служыць яе пераўтварэнню?»
  • Светапоглядная функцыя сацыялогіі навукі заключаецца ў разуменні і інтэрпрэтацыі ролі і значэння навукі ў фарміраванні светапогляду, г. зн. і сацыяльнай рэчаіснасці. Яна адказвае на пытанне «Якое месца займае чалавек у навакольным свеце і якім чынам адлюстроўваецца гэты свет у яго свядомасці, у яго мэтанакіраванай дзейнасці?»
  • Прагнастычная функцыя заключаецца ў тым, што на аснове выяўлення тэндэнцый і заканамернасцяў развіцця навукі з’яўляецца магчымасць канструявання найбольш верагодных сцэнарыяў тых ці іншых падзей у навуковай дзейнасці, у развіцці новых навуковых напрамкаў, г.зн. пабудова прагнозаў далейшага навукова-тэхнічнага прагрэсу. Гэтая функцыя адказвае на пытанне «Што можа адбыцца і найверагодней адбудзецца ў развіцці навукі ў будучыні?»
  • Адукацыйная функцыя ўвасабляецца ў працэсе выкладання сацыялогіі навукі ў ВНУ, мае на мэце ўзброіць студэнтаў ведамі сутнасці, асаблівасцей, ролі навукі ў жыцці грамадства. Адказвае на пытанне «Што трэба ведаць чалавеку аб месцы і ролі навукі ў сучасным, высокатэхнізаваным грамадстве?»

Некаторыя з сацыёлагаў навукі

Некаторыя з арганізацый, дзе развіваецца сацыялогія навукі

Літаратура

  • Бабосов Е. М. Социология науки. — Минск: Харвест, 2009. — 224 с. ISBN 978-985-16-5764-9