Польскі камітэт нацыянальнага вызвалення

Польскі камітэт нацыянальнага вызвалення, ПКНВ (польск.: Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego) — часовы (з 21 ліпеня па 31 снежня 1944 года) орган выканаўчай улады Польшчы.

Гісторыя

Маніфест ПКНВ, апублікаваны 22 ліпеня 1944 года.

У той час, калі Чырвоная Армія перайшла Заходні Буг, у СССР знаходзілася дэлегацыя Краёвай Рады Нарадовай, якая мела паўнамоцтвы Польскай рабочай партыі і блізкіх ёй партый для стварэння свайго прадстаўнічага органа. Польскі камітэт нацыянальнага вызвалення быў створаны 21 ліпеня 1944 года ў горадзе Масква. У склад ПКНВ ўвайшлі прадстаўнікі Польскай рабочай партыі, Саюза польскіх патрыётаў, Польскай сацыялістычнай партыі (фракцыя . Э. Асубкі-Мараўскага), партый Строніцтва людове (па-польску. Stronnictwo Ludowe "Wola Ludu") і Строніцтва демакратычне (па-польску. Stronnictwo Demokratyczne), у тым ліку:

Камітэт узначаліў Эдвард Асубка-Мараўскі.

ПКНВ быў створаны як сяброўскі да СССР часовы ўрад Польшчы пасля ўступлення савецкіх войскаў на яе тэрыторыю, нягледзячы на тое, што меўся ўрад у выгнанні.

Першым дакументам ПКНВ быў абвешчаны 22 ліпеня ў Хэлме Ліпеньскі маніфэст 1944 ПКНВ, які ўтрымліваў праграму будаўніцтва народна-дэмакратычнай Польшчы. Рэзідэнцыяй ПКНВ з'яўляўся спачатку г. Хэлм, затым з 1 жніўня 1944 года быў Люблін (адкуль папулярная назва «Люблінскі камітэт»).

Пасля стварэння ПКНВ на вызваленых савецкімі войскамі тэрыторыях Польшчы пачалося фарміраванне мясцовых органаў дзяржаўнай улады — Саветаў народных («рады нарадовых»), у агульнай складанасці да канчатковага вызвалення тэрыторыі Польшчы было створана 8 ваяводскіх, 100 павятовых і гарадскіх і 300 гмінных рад нарадовых[1].

26 ліпеня 1944 года ўрад СССР і ПКНВ падпісалі пагадненне, якім прызнавалася ўлада ПКНВ на акупаванай польскай тэрыторыі.

Кіраўніцтва ПКНВ ўводзіла новыя законы на вызваленых савецкай арміяй тэрыторыях, узорам якіх служылі савецкія законы.

  • 15 жніўня 1944 г. ПКНВ выдаў дэкрэт аб мабілізацыі, які прадугледжваў прызыў у польскую армію ваеннаабавязаных 1921-1924 гг. нараджэння, а таксама ўсіх афіцэраў, падафіцэраў і ваенных спецыялістаў, здольных да вайсковай службы. У выніку на працягу некалькіх месяцаў 1944 г. у 1-ю польскую армію было прызвана некалькіх дзясяткаў тысяч палякаў на тэрыторыі СССР і каля 100 тыс. чалавек — на вызваленай тэрыторыі Польшчы.[2]
  • 24 жніўня 1944 года быў прыняты дэкрэт «O rozwiązaniu tajnych organizacji wojskowych na terenach wyzwolonych», які прадугледжваў роспуск і спыненне дзейнасці таемных узброеных арганізацый на вызваленых ад немцаў тэрыторыях Польшчы;
  • 31 жніўня 1944 года быў прыняты дэкрэт «O wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną oraz dla zdrajców Narodu Polskiego», які усталёўваў адказнасць для нацысцкіх ваенных злачынцаў і калабарантаў, вінаватых у здзяйсненні забойстваў і злачынстваў на тэрыторыі Польшчы;
  • 6 верасня 1944 ПКНВ прыняў дэкрэт аб аграрнай рэформе і правёў яе ў шэрагу ваяводстваў. У выніку правядзення зямельнай рэформы сялянам было перададзена 260 тыс. га зямлі, пры гэтым 47 % зямель атрымалі беззямельныя сяляне і парабкі, 49 % малазямельных сяляне і сераднякі, 4 % — рамеснікі і іншыя катэгорыі насельніцтва. Пасля правядзення рэформы, павялічылася падтрымка ПКНВ сярод сялян[3].
  • 7 кастрычніка 1944 года быў прыняты дэкрэт «O Milicji Obywatelskiej», які ўсталеўваў парадак стварэння міліцыі і асноўныя прынцыпы яе дзейнасці.
  • 30 кастрычніка 1944 года быў прыняты дэкрэт «Аб абароне дзяржавы», які прадугледжваў смяротнае пакаранне альбо турэмнае зняволенне за здзяйсненне 11 злачынстваў супраць дзяржавы. Дэкрэт дзейнічаў да 12 ліпеня 1946 года і страціў сілу пасля прыняцця крымінальнага кодэкса.

Акрамя гэтага, ПКНВ прызнаваў за сабой права арыштоўваць палякаў у адпаведнасці з савецкім заканадаўствам. На гэтай падставе супрацоўнікі Міністэрства грамадскай бяспекі (МГБ) арыштоўвалі байцоў Арміі Краевай.[крыніца?]

Стварэнне ПКНВ і Краёвай Рады Нарадовай, праводзячыя імі рэформы, стварэнне новай польскай арміі выклікалі супраціў з боку палітычных праціўнікаў ПКНВ, які прымаў розныя формы, аж да сабатажу і палітычных забойстваў актывістаў і прыхільнікаў новага ўрада. Толькі на працягу 1944 года ахвярамі палітычных забойстваў сталі 300 чалавек, на працягу 1945 года — амаль 3500[4]. У агульнай складанасці, у перыяд 1945-1948 гг. польскімі антыўрадавымі ўзброенымі фарміраваннямі і ўкраінскімі нацыяналістамі былі забітыя 12 тыс. польскіх грамадзян (у тым ліку, 4300 вайскоўцаў Войска Польскага і Корпуса Унутранай Бяспекі)[5].

Часовы ўрад Польскай Рэспублікі

У кастрычніку 1944 года пачаліся перамовы аб фарміраванні новага складу ўрада Польшчы [крыніца?], у якіх удзельнічалі прадстаўнікі ПКНВ (Балеслаў Берут і Эдвард Асубка-Мараўскі) і «лонданскага» эмігранцкага ўрада (Станіслаў Мікалайчык, Станіслаў Грабскі і Тадэвуш Ромер).

31 снежня 1944 года Краёва Рада Нарадова прыняла дэкрэт аб пераўтварэнні ПКНВ ў Часовы ўрад Польскай Рэспублікі (польск.: Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej). На гэтым жа пасяджэнні пасада старшыні КРН была ператворана ў пост прэзідэнта рэспублікі[6].

Заўвагі

  1. ↑ В. С. Парсаданова. Советско-польские отношения в годы Великой Отечественной войны. М., «Наука», 1982. стр.168
  2. ↑ Александр Синявский.
  3. ↑ История Великой Отечественной войны Советского Союза, 1941—1945 (в шести томах). / редколл., М. М. Минасян и др. том 4. М., Воениздат, 1962. стр.248-249
  4. ↑ Збигнев Залуский. Сорок четвёртый. События, наблюдения, размышления. / пер. с польск. П. К. Костикова. М., Воениздат, 1978. стр.358
  5. ↑ Армии стран Варшавского договора. (справочник) / А. Д. Вербицкий и др. М., Воениздат, 1985. стр.110
  6. ↑ Ю. В. Берков. 50 лет независимости Польши. М., «Знание», 1968. стр.31

Літаратура і крыніцы

  • Большая Советская Энциклопедия. / редколл., гл. ред. Б. А. Введенский. 2-е изд. Т.33. М., Государственное научное издательство «Большая Советская энциклопедия», 1955. стр.659-660