Герб Гомеля
Дэталі
Суб’ект	Гомель
Зацверджаны	1997
Шчыт	французскі
Заснаванне	16 ліпеня 1997

Герб Гомеля — герб горада Гомеля. Герб зацверджаны Рашэннем Гомельскага гарвыканкама ад 16 ліпеня 1997 г. № 60^[1].

Сучасны герб Гомеля ўяўляе сабой французскі шчыт, на блакітным полі якога намалявана залатая рысь, якая ляжыць.

Пытанне наяўнасці гарадской сімволікі ў сярэднявечным Гомелі застаецца нявырашаным — архелагічныя ці пісьмовыя сведчанні пра герб Гомеля або нейкі адрозны знак, што выконваў бы функцыю герба, у X—XV стст. адсутнічаюць.

Першыя пісьмовыя звесткі пра герб Гомеля адносяцца да першага перыяду Новага часу. 21 сакавіка 1560 г. вялікі князь літоўскі Жыгімонт Аўгуст надаў гораду «печать местьскую з гербом Крыжа» адмысловым прывілеем (аднесенне дакумента да 1562 г., што сустракаецца ў асобных публікацыях, варта лічыць памылковым)^[2][3]:199:

Присылали до нас подданные нашы мещане места Гомеиского, оповедаючи, штожъ они печати местское, которое бы справы местьские печатовати мели, в себе не мають, и для того деи великое затрудненье в тых справах и потребах местских имъ частокроть деет ся… Ино мы з ласки нашое г(о)с(по)д(а)ръское… печать местьскую з гербом Крыжа имъ дали и мети дозволили и симъ листом нашымъ дозволяемъ, мають вжо они от того часу тое печати и гербу помененого во всих справах и потребах, оному месту належачих, вживати и имъ печатовати ся по тому, яко и у в ынъшых местах нашых Великого Князства Литовъского обычаи того заховываеть ся.

Падрабязнага апісання герба ў прывілеі не ўтрымлівалася. Колеравае спалучэнне «у чырвоным полі срэбны крыж» з’яўляецца меркаваным і было прапанавана геральдыстам Анатолем Цітовым як рэканструкцыя ў 1990-х гадах^[4]. Арыгінальная выява герба 1560 г. дагэтуль не выяўлена. Гісторык Міхаіл Спірыдонаў, які адшукаў тэкст адпаведнага прывілея, выказаў меркаванне, што гербам з крыжам Гомель карыстаўся нават пасля першага падзела Рэчы Паспалітай — да 1776 г., г.зн. да часу падаравання горада расійскай імператрыцай Кацярынай II графу Пятру Румянцаву-Задунайскаму^{[3]:156—157}. Аднак пэўныя дакументальныя сведчанні на гэты конт пакуль невядомыя. Гомельскі гісторык і археолаг А. А. Макушнікаў лічыць непераканаўчай рэканструкцыю герба А. Цітовым, як у графічным і колеравым сэнсе, так і ў сэнсе абранага для яе тыпу геральдычнага крыжа^[5].

Розныя варыяцыі рэканструкцыі паводле А. Цітова выкарыстоўваюцца ў наш час як неафіцыйны геральдычны элемент (аздабленне інтэр’ераў, сувеніры і г.д.), а адна з версій прысутнічае на афіцыйнай сімволіцы ваеннай кафедры Гомельскага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта (зацверджана ў 2017 г.)^[6]:

У чорным барочным шчыце з падвойнай жоўтай аблямоўкай герб Гомеля (1560 г.) з перакрыжаванымі мячамі лязом уверх, накладзенымі на белую раскрытую кнігу і Кадуцэй.

У гонар гэтага герба названы клуб рэканструкцыі і мадэлявання «Белы крыж» пры гістарычным факультэце Гомельскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Ф. Скарыны^[7], выява герба выкарыстоўваецца на атрыбутыцы клуба.

Падчас расійскага панавання імператрыца Кацярына II перадала Гомель «дзеля забавы» («для увеселения») графу Пятру Румянцаву-Задунайскаму. Ён дамогся вываду павятовай адміністрацыі ў вёску Беліца (цяпер — Старая Беліца), якая атрымала статус горада, а 16 жніўня 1781 года^[4][8] — герб:

У верхняй частцы шчыта — частка герба Магілёўскага: у залатым полі палова Расійскага герба. У ніжняй — на блакітным полі рысь, якая спакойна ляжыць; бо звяроў такіх у наваколлях горада гэтага вельмі многа.

Арыгінальны тэкст (руск.)  

В верхней части, щита часть герба Могилевского: в золотом поле половина Российского герба. В нижней — лежащая спокойно рысь в голубом поле; ибо таковых зверей в окрестностях сего города весьма много.

А. А. Макушнікаў характарызуе гэты герб як «штучна надуманы ў кабінетах стольных расійскіх канцылярый», што рысь чыноўнікі паставілі на герб, бо для наваспечанага горада ў расійскім гербоўніку не знайшлося «ганаровага звера» («почетной твари»)^[5].

У 1786 годзе павятовая адміністрацыя была пераведзена ў пабудаваны для яе на левым беразе ракі Сож цэнтр, за якім замацавалася тая ж назва з дадаткам слова «Новая» — Новая Беліца^[9]:96-97 (сёння — Навабеліцкі раён Гомеля). Герб з выявай рысі, такім чынам, перайшоў да Новай Беліцы. Гомель як прыватнаўласніцкі горад афіцыйна герба не меў. У 1852 годзе ён быў пераўтвораны ў павятовы горад (Новая Беліца стала яго прадмесцем)^[9]:100, 23 снежня 1855 года (4 студзеня 1856) сімволіка з рыссю была зацверджана ў якасці яго герба^[10]:

Шчыт падзелены на дзве часткі: у верхняй паказаны Магілёўскі губернскі герб, а ў ніжняй, на блакітным полі, рысь лежачы. Шчыт аздоблены каронай каменнага колеру.

Арыгінальны тэкст (руск.)  

Щит разделен на две части: в верхней изображен Могилевский губернский герб, а в нижней, на лазуревом поле, лежащая рысь. Щит украшен короной каменного цвета.

На эталоннай выяве ў «Поўным зборы законаў Расійскай імперыі» (1856—1857 гг.) звер на гербе Гомеля паказаны з кароткім хвастом з кутасам^[11]. Але ў пазнейшых выявах, напрыклад, у гербоўніку П. Вінклера (1899 г.), звер менш нагадвае рысь, бо адлюстраваны з неўласцівым для рысі доўгім хвастом. На вокладцы кнігі Льва Вінаградава «Гомель. Яго мінуўшчына і сучаснасць. 1142—1900 гг.» (1900 г.) выява звера на гербе Гомеля выканана неахайна схематычна^[12]: звер адлюстраваны стоячы, нагадвае сабаку (пудзеля), а не прадстаўніка сямейства каціных.

Пасля лютаўскай рэвалюцыі 1917 г. гомельскі герб быў відазменены: адлюстраваны ў верхняй частцы шчыта арол страціў свае імперскія рэгаліі (быў прыведзены да стандарту эмблемы Расійскай Рэспублікі), рысь жа па-ранейшаму адлюстроўвалася ў вычварным выглядзе, нагадваючы на вядомых выявах 1918 г., то мармуровага ката, то вавёрку. Гэта можна прасачыць, у прыватнасці, па выявах на бонах гомельскага гарадскога самакіравання і гомельскага земства (1918 г). Пасля канчатковага ўсталявання ў Гомелі савецкай улады розныя варыянты тутэйшага герба адышлі ў гісторыю. У 1929 г. у перадавым артыкуле газеты «Рабочий» падкрэслівалася неадпаведнасць старога герба з рыссю новаму індустрыяльнаму абліччу Гомеля, адзначалася, што гербам Гомелю «можа служыць не рысь, якая ляжыць у блакітным полі, а фабрычныя коміны, што сягаюць у неба»^[13]. Да пачатку 1990-х гг. пытанне аб гарадскім гербе ў Гомелі сур’ёзна не падымалася. У 1990-я гг. гомельскі гарадскі савет рабіў захады па пошуках старадаўняга гомельскага герба, якія не далі станоўчага выніку. У 1997 г., напярэдадні адзначэння 200-годдзя стварэння палацава-паркавага ансамбля ў Гомелі, гэтае пытанне актуалізавалася і было вырашана на аснове перастварэння герба 1855 г.^[14]

У сучаснай Беларусі 16 ліпеня 1997 статус афіцыйнага геральдычнага сімвала Гомеля атрымаў герб часоў Расійскай імперыі^[15], з якога былі прыбраны выявы гарадской кароны і верхняй часткі двухгаловага арла. Аўтарамі зацверджанага праекту з’яўляюцца А. П. Бялоў (мастацкі рэдактар) і Ю. Л. Сцяпанаў (мастак)^[14]. Выява рысі ўпершыню за два стагоддзі атрымала большую рэалістычнасць. Выявы розных варыяцый сучаснага гомельскага герба даволі багата прысутнічаюць у гарадскім асяроддзі (манументальны роспіс, наддарожныя шыльды, скульптурныя ўвасабленні). «Пасведчанне аб рэгістрацыі герба г. Гомеля» і комплекс адпаведных дакументаў былі перададзены на захаванне ў Гомельскі абласны краязнаўчы музей^[14].

• 
  Герб Гомеля 1560 г. (варыяцыя рэканструкцыі).
• 
  Рэканструяваны герб Гомеля 1560 г. у якасці сувеніра.
• 
  Рэпліка герба 1560 г. на атрыбутыцы клуба рэканструкцыі «Белы крыж» (2018 г.).
• 
  Герб Беліцы на пячатцы Беліцкага павятовага суду, 1783 г.
• 
  Герб Беліцы на пячатцы Беліцкага павятовага суду, 1786 г.
• 
  Герб Беліцы на пячатцы Беліцкага гарадскога магістрата, 1787 г.
• 
  Герб Беліцы на пячатцы Беліцкага павятовага суду, 1795 г.
• 
  Герб Беліцы з ілюстраванай карты Беларуска-Магілёўскай губерні, пач. ХІХ ст.
• 
  Герб Беліцы на пячатцы Беліцкага павятовага суду, 1832 г.
• 
  Герб Новай Беліцы паводле геральдычнага зборніка 1843 г.
• 
  Герб Беліцы на пячатцы Беліцкага ніжняга земскага суду, 1852 г.
• 
  Эталонная выява герба Гомеля 1855 г.: звер мае кароткі хвост з кутасам.
• 
  Адна з варыяцый герба Гомеля ўзору 1855 г.: звер мае доўгі хвост.
• 
  Герб Гомеля 1855 г. (паводле гербоўніка П. Вінклера, 1899 г.): звер мае доўгі хвост.
• 
  Герб Гомеля 19 ст. на вокладцы кнігі Льва Вінаградава «Гомель. Его прошлое и настоящее. 1142-1900 гг.» (1900 г.).
• 
  Герб Гомеля з боны гомельскага гарадскога самакіравання вартасцю 10 рублёў (1918 г.).
• 
  Герб Гомеля на 5 рублях Гомельскага гарадскога самакіравання (1918 г.).
• 
  Герб Гомеля з боны гомельскага земства вартасцю 5 рублёў (1918 г.).
• 
  Герб Гомеля ўзору 1997 г. Варыянт прамалёўкі.
• 
  Рысь на дэкаратыўным паказальніку пры плошчы Леніна (г. Гомель).
• 
  Манументальнае ўвасабаленне геральдычнага знаку «рысь» на ўездзе ў Гомель з поўначы.
• 
  Скульптурная выява рысі ў Гомелі.
• 
  Рысь як элемент скульптурнай кампазіцыі «Лодачнік» (або «Першы гамяльчанін») унізе Кіеўскага спуска (г. Гомель), скульптар — В. Далгоў.
• 
  Герб з рыссю на чырвоным шчыце. Мазаіка ў Царкве Усіх святых (Мінск), ХХІ ст.

• Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998. — 287 с. — ISBN 985-07-0131-5.

	Герб Гомеля на Вікісховішчы