Наступленне на Масул (таксама званае аперацыяй «Фатах»; англ.: Counter-Daesh campaign[7]) — ваенная аперацыя, якая праводзілася з 24 сакавіка2016 года па 10 ліпеня2017 года арміяй ўрада Ірака і яго саюзнікамі ў мухафазе Найнава супраць ІД[8][9][10][11]. Галоўнай мэтай аперацыі з’яўлялася вызваленне сталіцы Найнавы і другога па велічыні горада ІракаМасула[12][13]. Гэта найбуйнейшае разгортванне іракскіх узброеных сіл з часоў ўварвання заходняй кааліцыі ў Ірак у 2003 годзе.
Да 23 студзеня 2017 года ўрадавыя войскі адбілі ў ІД усю ўсходнюю частку горада[14]. 19 лютага 2017 года пачалося наступленне на заходнюю частку Масула[15].
Масул, другі па насельніцтву (1,5 мільёна) горад Ірака, быў узяты ІД у чэрвені 2014 года. Горад, у асноўным населены сунітамі, быў хутка захоплены баевікамі дзякуючы недаверы насельніцтва да новых шыіцкіх уладаў Ірака. Менавіта ў Саборнай мячэці Масула лідар ІДІЛ Абу Бакр аль-Багдадзі абвясціў стварэнне халіфата, які ахопліваў Ірак і Сірыю. Да 2017 года Масул заставаўся апошняй цытадэллю ІД у Іраку.
Сілы бакоў
Сілы кааліцыі
Колькасць задзейнічанай у аперацыі іракскай арміі налічвала 85 тыс. салдат, аднак, сюды ўваходзіць таксама шыіцкае апалчэнне, а таксама іранскія і хазарэйскія добраахвотнікі. Акрамя іракскай арміі ў наступленні прымалі ўдзел 60 тыс. курдскіх апалчэнцаў, а таксама менш значныя групоўкі мясцовых асірыйскіх хрысціянаў і туркменаў-сунітаў (па 2 тыс. байцоў). Паветраную падтрымку забяспечвалі самалёты ЗША, Вялікабрытаніі, Францыі, Германіі, ААЭ і Турцыі[16].
Нягледзячы на прысутнасць кааліцыйных сіл, прэм’ер-міністр Ірака Хайдэр аль-Абадзі заявіў, што толькі іракская армія і іракская дзяржаўная паліцыя ўвойдуць у сам горад.
Адносна сіл ІД існуюць супярэчлівыя звесткі. Лік іх сіл ацэньваецца ў 17 тысяч баевікоў[18]. Прадстаўнік рэгіянальнага ўрада Курдыстана адзначыў, што ІД у Масуле карысталіся вялікай падтрымкай мірных жыхароў з ліку сунітаў[19].
Вялікія страты іракскім сілам наносілі снайперы і смяротнікі. Калі смяротнікі на начыненых выбухоўкай аўтамабілях выкарыстоўваліся ў якасці ўдарных падраздзяленняў, то снайперы ў асноўным былі ўкамплектаваны падрыхтаванымі кадрамі, якія атрымалі вопыт у папярэдніх бітвах за Фалуджу, Рамадзі, Тыкрыт і г. д., выкарыстоўваліся для абароны горада і адлюстраванні штурмавых аперацый іракскага войска[20]. На ўзбраенні ў такіх снайперскіх падраздзяленняў меліся як лёгкія, так і цяжкія снайперскія вінтоўкі, што значна запавольвала прасоўванне бранятэхнікі іракскіх сіл.
Тэрарысты ІД выкарыстоўвалі мірных жыхароў у якасці жывога шчыта, а таксама вялікую колькасць замініраваных аўтамабіляў, з якіх яны загадзя збудавалі падабенства барыкад. Эфектыўным сродкам абароны таксама сталі «шахід-мабілі» — загружаныя выбухоўкай з паражальнымі элементамі джыпы, кіраваныя смяротнікамі. Акрамя таго, байцы ІД выкарыстоўвалі беспілотныя лятальныя апараты з відэакамерамі для карэкціроўкі дзеянняў, пераразмеркавання наяўных рэсурсаў і выяўлення варожай тэхнікі і асабістага складу[17].
Журналіст «Газета.ру» Аляксандр Рыбін, які пабываў у Масуле, лічыў, што «бессэнсоўна» вінаваціць байцоў ІД у тым, што яны «прыкрываюцца» мірнымі жыхарамі. На яго думку, ІД не змагло б утрымаць такую масу насельніцтва ад уцёкаў, таксама сунітаў цалкам задавальняла жыццё пад уладай радыкалаў. Ён меркаваў, што масіраваныя ўдары па раёнах з грамадзянскім насельніцтвам выкліканыя непрафесіяналізмам урадавых войскаў (пераважна шыітаў), якіх рыхтавалі амерыканскія акупацыйныя сілы, першапачаткова для падаўлення грамадзянскага непадпарадкавання[21].
Па стане на 1 снежня 2016 г. ІД ужылі супраць іракскіх войск і саюзнікаў больш за 600 аўтамабіляў, начынены выбухоўкай[22]. Некаторыя аўтамабілі са смяротнікамі рухаліся да мэты ў суправаджэнні беспілотнікаў, якія здымалі відэа для прапагандысцкіх фільмаў; таксама некаторыя беспілотнікі скідвалі невялікія бомбы[23][24][25]. Гэта адно з самых масавых ужыванняў смяротнікаў у сучаснай гісторыі з моманту нападаў камікадзэ Японскай імперыі[26].
Па словах прадстаўніка курдаў, групоўка прымяніла 17 аўтамабіляў са смяротнікамі, каб адкрыць дарогу Абу Бакр аль-Багдадзі для уцёкаў з Масула[27].
Наступленне 2016 года
Наступленне пачалося 24 сакавіка 2016 года каля горада Махмура. Першай мэтай аперацыі з’яўлялася вызваленне размешчанага на захад ад Махмура горада Каяра (50 км ад Масула). Пры руху ад Махмура да Каяра армія Ірака заняла некалькі вёсак, якія раней знаходзіліся пад кантролем ІД[13][28]. У аперацыі ўдзельнічала таксама падраздзяленне Корпуса марской пяхоты ЗША, якое аказвала арміі Ірака артылерыйскую падтрымку[29][30], і замежная авіяцыя[31].
4 чэрвеня курдскія апалчэнцы спыніліся за 30-40 км на ўсход ад Масула[32].
9 ліпеня армія Ірака адбіла размешчаны побач з горадам Каяра стратэгічны ваенны аэрапорт[33][34]. Сілы ІД адступілі да горада, узарвалі каярскі мост і падпалілі нафтавыя свідравіны, каб стварыць перашкоды для дзейнасці авіяцыі[35][36].
Новае маштабнае наступленне пачалося раніцай 14 жніўня, курдскім сілам удалося выбіць баевікоў ІД з сямі вёсак на паўднёвы ўсход ад Масула[37].
23 жніўня іракскія сілы пачалі наступленне з мэтай поўнага вызвалення горада Каяра. За два дні да пачатку аперацыі міністэрства абароны Іраку заклікала грамадзянскае насельніцтва горада неадкладна пакінуць яго. Наступленне ажыццяўлялася сухапутнай арміяй Ірака, шыіцкіх апалчэннем, ВПС Ірака і авіяцыяй міжнароднай кааліцыі. 23 жніўня іракскім сілам удалося заняць цэнтр горада. Паведамлялася, што падчас баёў ваенныя знішчылі 23 замініраваных аўтамабіля і дзесяткі байцоў ІД, у тым ліку камандуючага сіламі ІД у Каяры чачэнца Абу Футухі[38][39][40][41].
Штурм Масула (2016—2017)
У ноч на 17 кастрычніка 2016 года прэм’ер-міністр Ірака Хайдэр аль-Абадзі абвясціў аб пачатку аперацыі па вызваленні Масула[42][43].
Некалькі тыдняў кааліцыя на чале з ЗША бамбіла аб’екты, а іракская армія рабіла паступовыя крокі ў кірунку горада. За 72 гадзіны да пачатку наступлення «Тайфуны», «Тарнада» і беспілотнікі ВПС Вялікабрытаніі былі нацэлены на ракетныя ўстаноўкі, запасы боепрыпасаў, гарматы і мінамёты. Іракскай арміяй над горадам былі раскіданы ўлёткі з заклікамі да людзей не дапамагаць ІД, калі пачнецца бітва, і заставацца як мага далей ад пазіцый сіл ІД[44].
21 кастрычніка фарміраванні ІД контратакавалі і напалі на горад Кіркук за 140 км на ўсход ад Масула. Ім удалося заняць 7 кварталаў горада, а таксама вызваліць зняволеных з мясцовай турмы. На думку экспертаў, баевікі вырабілі адцягваючы манеўр, каб перашкодзіць войскам кааліцыі засяродзіцца вакол Масула[45]. 22 кастрычніка ўлады Ірака абвясцілі аб тым, што наступленне ІД на Кіркук спынена, а нападнікі альбо забіты, альбо здзейснілі самападрыў[46][47].
31 кастрычніка ўрадавыя сілы Ірака падышлі на адлегласць менш за кіламетр да Масула. Паступіла паведамленне ад Reuters, што іракскі спецназ увайшоў у раён Аль-Караме[48].
1 лістапада іракскія шыіцкія апалчэнцы заявілі, што іх атрады ўсталявалі кантроль над шашой паміж Масулам і сірыйскай Ракай, дарога была асноўным шляхам забеспячэння сіл баевікоў, якія ўтрымлівалі Масул[49].
4 лістапада брытанскае агенцтва Reuters, са спасылкай на іракскае камандаванне, заявіла аб вызваленні 6 усходніх раёнаў[50].
Тым часам прагнозы амерыканскіх ваенных экспертаў аб узяцці Масула да 8 лістапада не апраўдаліся: па стане на 29 лістапада Масул заставаўся пад кантролем ІД[17].
Лінія фронту на канец лістапада 2016 г.
28 снежня расійскія СМІ са спасылкай на МЗС Ірака паведамілі пра тое, што іракская армія вызваліла большую частку горада (40 з 56 кварталаў)[51].
23 студзеня 2017 года ўрад Ірака заявіў аб тым, што ён кантралюе ўсю тэрыторыю ўсходняга Масула, усе раёны горада, якія знаходзяцца на левым беразе Тыгра[14][52].
19 лютага, пасля некалькіх дзён авіяўдараў па пазіцыях ІД, пачалося наступленне на заходнюю частку Масула. У першыя гадзіны аперацыі арміі Ірака ўдалося заняць дзве вёскі на поўдзень ад аэрапорта Масула[53][54].
23 лютага ваенныя Ірака занялі аэрапорт Масула і ваенную базу Эль-Газлані, якія знаходзяцца на паўднёвых ускраінах заходняга горада[56][57][58].
1 сакавіка заходні Масул быў цалкам акружаны войскамі Ірака, пасля таго як урадавыя сілы адбілі ў ІД апошнюю пакінутую пад яго кантролем дарогу з Масула ў бок Сірыі[59][60].
Іракскія ваенныя вядуць агонь па баевіках з буйнакалібернага кулямёта, сакавік 2017.
У чэрвені паў апошні аплот джыхадзістаў, Стары горад і прылеглыя да яго тры квартала, якія абаранялі не больш за 400 баевікоў (да 29 чэрвеня — менш за 200), паводле інфармацыі Багдада. Камандаванне іракскіх узброеных сіл планавала завяршыць узяцце Старога горада ў самыя кароткія тэрміны (да 29-га — знакавай даты — дню абвяшчэння Халіфата).
29 чэрвеня ваеннае ведамства Ірака аб’явіла аб поўным вызваленні Масула ад баевікоў «Ісламскай дзяржавы»[61][62]. Аднак па стане на 8 ліпеня баі ў Старым горадзе працягваліся.
Наступствы
10 ліпеня прэм’ер-міністр Ірака Хайдэр аль-Абадзі абвясціў аб поўным вызваленні Масула ад ІД, а таксама асабіста прыбыў у горад, дзе і павіншаваў вайскоўцаў з перамогай[63]. Шэраг заходніх палітыкаў павіншаваў кіраўніцтва і народ Ірака з вызваленнем Масула[64][65]. Горад быў узяты пад кантроль урадавых войскаў і фактычна аперацыя па яго вызваленні завершана.
15 ліпеня іракскі ўрад правёў у Багдадзе ваенны парад, прысвечаны вызваленню Масула.
У ліпені міністр Хашыяр Зебары, спасылаючыся на даныя курдскай разведцы, заявіў, што ў горадзе застаюцца баевікі ІД, якія вольна перасоўваюцца і вызваляюцца за хабар ад арышту з-за высокага ўзроўню карупцыі сярод іракскіх узброеных сіл. За 1000 долараў чалавек можа прайсці праз ваенны кантрольна-прапускны пункт, а за 1500 — праехаць на аўтамабілі. Паводле яго слоў, ёсць верагоднасць, што ІД вывезла і схавала большую частку ўзбраення і рыштунку ў пустынях Заходняга Ірака і ўсходняй Сірыі[66].
Ваенныя злачынствы
Amnesty International выпусціла справаздачу аб катаваннях і пакараннях смерцю мірных жыхароў з боку ваенных і ваенізаваных фармаванняў Ірака, якія супрацьсталі ІД. Справаздача апублікавана на падставе даных, атрыманых ад 470 пацярпелых чалавек, а таксама іх сваякоў, сведак, чыноўнікаў і гуманітарных актывістаў[67]. Human Rights Watch адзначыла жорсткае абыходжанне шыіцкага апалчэння ў адносінах да мірных жыхароў[68]. У інтэрв’ю Аль-Джазіра падчас штурму Фалуджы ў чэрвені 2016 пацярпелыя аналагічна адзначалі катаванні з боку апалчэнцаў[69]. Таксама з’яўляліся навіны аб катаваннях і пакараннях смерцю іракскімі ваеннымі палонных, якія падазраваліся ў датычнасці да ІД[70].
Па сведчанні аднаго з мясцовых жыхароў на чэрвень 2017 года:
«У выніку бамбардзіровак у Масуле ўсе масты праз Тыгр разбураны, 5-павярховы медыцынскі цэнтр знесены, аэрапорт стаў кучай друзу. Большая частка інфраструктуры горада, уключаючы водазабеспячэнне і энергазабеспячэнне, перасталі функцыянаваць, універсітэт падарваны, тысячы дамоў не прыдатны для жылля і, вядома, ніхто не лічыць загінуўшых мірных жыхароў».
У сакавіку 2017 года авіяцыя ЗША нанесла магутны авіяўдар па заходнім прыгарадзе Масула, у выніку якога загінулі сотні мірных жыхароў[71].
Прадстаўнік Amnesty International заявіла, што «войскі кааліцыі на чале з ЗША, выкарыстоўваюць тактыку татальнага знішчэння будынкаў, не лічачыся з ахвярамі сярод мірнага насельніцтва». Па яе словах, «цяжкія страты» мірнага насельніцтва прымушаюць выказаць здагадку, што кааліцыя «абуральна парушае» нормы міжнароднага гуманітарнага права. На яе думку, падобныя «неадпаведныя і невыбарчага нападу» могуць быць прыроўнены да ваенных злачынстваў[72].
Гібель мірных жыхароў
У ліпені 2017 года міністр Хышыяр Зебары, спасылаючыся на даныя курдскай разведцы, заявіў, што ў выніку штурму Мосула загінула больш за 40 тысяч мірных жыхароў. Паводле яго слоў, мірнае насельніцтва загінула ў выніку масіраваных авіяўдараў кааліцыі, бязлітасных артылерыйскіх абстрэлаў урадавых войскаў і дзеянняў ІД. Катастрафічныя разбурэнні на захадзе горада выкліканы паветранымі ўдарамі, артылерыйскімі снарадамі і ракетамі[66].
У верасні 2017 года была апублікавана інфармацыя аб тым што, у Масуле з-пад завалаў дасталі целы 2650 загінуўшых мірных жыхароў[73].
.jpg)
.svg)
