Xiblata
[editar datos en Wikidata]

Esti artículu necesita wikificase. Pues visitar la llista d'artículos pa wikificar. Contribúi camudando lo que seya necesario o poniendo na páxina d'alderique lo que nun conozas pa que l'autor faiga los camudamientos. (Collabora!) Nun elimines esti avisu hasta que tea fináu tol trabayu... Esti avisu púnxose'l 26 de mayu de 2014.

Esti artículu o seición necesita referencies qu'apaezan nuna publicación acreitada, como revistes especializaes, monografíes, prensa diaria o páxines d'Internet fiables. Pues añadiles tu mesmu o avisar al autor principal del artículu na so páxina d'alderique pegando: {{subst:Avisu referencies|Xiblata}} ~~~~

Denominar flauta a un tipu d'instrumentu musical de vientu. Pola cencellez de la so construcción, pue que seya unu de los instrumentos más antiguos, pos con diverses formes alcuéntrase en toles cultures.

Consta d'un tubu, xeneralmente de madera o metal (pero tamién de güesu, marfil, cristal, porzolana, plásticos o resines, etc.), con una serie de furos y una boquilla, nel cantu del cual (bisel) produzse'l soníu: l'aire puede llegar direutamente de los llabios del executante (como na flauta traversa o trevesera, el bansuri de la India o'l shakuhachi xaponés), o introduciéndose enantes nuna canal enfocada al bisel (como na flauta duce). En delles cultures tamién esisten flautes que se toquen al traviés de la ñariz.

Abriendo o cerrando los furos del cuerpu (tubu) del instrumentu camuda la llargor del aire vibrante dientro del tubu, definiendo asina l'altor del soníu. Los furos tapar en dellos casos direutamente cola yema de los deos, n'otres con llaves. Nel so sentíu más elemental, pa producir una escala ascendente afayar secuencialmente los furacos del instrumentu, dende'l más alloñáu de la boquilla (o elementu productor del soníu) hasta'l más cercanu; pa llograr soníos d'octaves cimeres pueden utilizase harmónicos, en dellos casos cola ayuda de digitaciones cruciaes (néstes la organización de los deos de tapar/desatapar furacos puede paecer tar dispuesta de manera arbitraria).

A pesar de que puede tar construyida en madera o metal, la flauta catalógase dientro de la familia de vientu de madera, una y bones l'esquema de producción de soníu caltiénse inalteráu; nos instrumentos de vientu de madera, produzse'l soníu por aciu la vibración d'una o delles cañes o seiciones del instrumentu (nel casu de la flauta, el bisel de la embocadura, o na "boca" de les flautes duces), ente que nos instrumentos de vientu de metal, son los llabios los que cimblen pa producir soníos, tipo trompeta.

Pa tocala hai dos maneres de embocarla: de frente, en casi la mayoría de les flautes, y de llau, soplando por un furu asitiáu nel llateral, na flauta trevesera.

El soníu de la flauta traversa yera acomuñáu con dioses. Una nota d'ésta ye capaz d'aselar al mundu, foi una de les frases más escuchaes mientres la Edá Media.

La flauta ye'l instrumentu más antiguu que se conoz. Ello ye que el instrumentu musical más antiguu descubiertu hasta agora ye una flauta de güesu con aproximao 43.000 años d'antigüedá, atopáu nuna cueva nel sur d'Alemaña. Nel antiguu imperiu chinu esistíen dellos tipos de flautes: les flautes de Pau (si-siao), les flautes de bambú con furos (siau) y unes flautes treveseres (chou). Nes civilizaciones occidentales antigües (por casu Exiptu, Israel, Grecia, Roma) yá esistíen unes flautes más evolucionaes: n'Exiptu, una flauta vertical, ensin boquilla y con furacos, que persiste anguaño, col nome de nay, o uffata. N'Israel usaben dellos instrumentos de la familia de les flautes, como'l ougob (citáu na Biblia), una flauta simple (ugabo tedil) y el cuernu de carneru (schofar). En Grecia taba'l aulos, una flauta de doble caña con furacos, cercanu a un oboe. Nel Imperiu Romanu siguía utilizándose el aulos, pero tamién se tien constancia del usu d'otres flautes, abondo simples, como dalgunes que podríen sirvir de xiblatos. Na Edá Media, la familia de les flautes espandióse, llegando a haber más de 200 tipos distintos. Les flautes más comunes yeren la flauta traversa (una precursora bastante simple del traverso barrocu y de la flauta Boehm actual), el whistle [una flauta asemeyada a la duce, bien usada na música celta y l'anglosaxona, con un soníu sibilante (ello ye que whistle significa xiblatu, xiblar)] , les flautes de cuernu (básicamente, cuernos, pero con furacos y bisel) y les flautes duces, les más importantes, con gran protagonismu hasta la llegada, más palantre, de la orquesta, yá que nésta búsquense instrumentos más sonoros. Na Península Ibérica tamién esistía la ajabeba, una flauta árabe, paecida al nay exipciu. De les flautes traversas nun se caltienen nengún exemplar, pero supónse que yeren de madera, con una abertura a manera d'embocadura, 7 furacos pa los deos y unu pal pulgar. Los whistle yeren unos instrumentos bien similares a les flautes duces, con 6 furos de normal (con unu pal pulgar) y fechos de metal, de normal estañu ( bastante ye qu'atópense tamién como tin whistle) Les flautes duces yeren les más comunes y numberoses (unes 140 según Crane, un investigador). Había dellos tipos: sopranino, sopranu, contraltu, tenor, baxu y contrabaxu, n'orde de tesitura descendente. Taben feches de diversos materiales, como güesu, madera, caña, cerámica... La estructura más habitual ye un tubu d'una sola pieza, cilíndricu o llixeramente cónicu, con embocadura, ventana (la ranura na cabeza) 7 furos pa los deos (l'últimu doble) y otru pal pulgar. Éstes son una evolución d'unos modelos tamién medievales, pero más primitivos, con 6 furos y ensin el del pulgar. Supónse qu'estos cambeos fueron realizaos p'ameyorar el tonu y el rangu, pero créese qu'esto non se consiguió. Lo que sí se llogró foi ameyorar el soníu'l la octava aguda, anidiándolo). Anguaño caltiénense bien pocos especímenes de flautes duces medievales enteres, la mayoría de les poques qu'hai tán estazaes. Un datu interesáu ye que munches flautes duces taben feches de madera d'árboles frutales (boxes, cirolar...). Los instrumentos consideraos flautes duces tán representaos en munches ilustraciones y grabaos dende'l sieglu XI (por casu nes Cantigues de Santa María, d'Alfonsu X, , anque éstos nun son bien fiables, yá que podríen representar otru tipu de flautes similares, pero créese que son duces, yá que de xuru éstes pudieron ser reintroducíes n'Europa occidental (principalmente Alemaña) dende l'Imperiu Bizantín. Anguaño hai 2 flautes descubiertes con un valor organográfico incalculable: la flauta de "Dordrecht", atopada na llocalidá homónima (Holanda), flauta duce sopranu con un diapasón bien alto, mesmu de la renacencia (la3 460Hz, l'actual ye 440Hz), y la flauta de "Würzburg", afayada en Würzburg, Alemaña, anque namái s'atopó'l terciu inferior. Posiblemente tuviera l'estremu parcialmente zarráu, una traza de instrumentos marroquinos y d'Oriente Próximu, que la dotaría d'una sonoridá distinta a la de les flautes totalmente cilíndriques. Ye sorprendente les paecencies qu'esisten ente estos dos especímenes, reparaos nes reconstrucciones que se llevaron a cabu. El galoubet ye una flauta de picu cilíndrica usada en dellos países europeos. namái tenía tres orificios (unu inferior) pa la so execución cola manzorga, mientres se toca'l tamborín cola mano derecha. A finales de la Edá media yá surde un antecesor cercanu al traverso barrocu, ganando popularidá gracies al so tubu anchu, que dexaba que la octava grave fora más bono de tocar y que'l rexistru agudu tuviera menos llindáu.

Estos instrumentos (especialmente la flauta de picu) fueron usaos nel medievu na música profana: el whistle na música celta, la flauta traversa nuna música profana más culta y formal (como demuestra la ilustración de les Cantigues de Santa María), y la flauta de picu principalmente polos xuglares y trovadores. D'esto ye de lo que se tienen más datos ya ilustraciones. Por casu, Folgore da San Gimignano, un poeta, nun testu escribe:

Xente costumata un y francesca la;
cantar, danzar al estilu de provenzalesca
con istrumenti novi d'Alemagna.

Xente vistida al estilu francés
cantando, baillando al estilu provenzal
con nuevos instrumentos d'Alemaña.

Un investigador comenta que Folgore referir al desenvolvimientu de nuevos instrumentos de vientu, qu'escasamente se vieron n'Italia enantes, y que taben siendo tocaos nesi momentu por músicos llegaos del norte, y por otros que los emulaben. Esiste tamién un testu francés del sieglu XIII, rellacionáu cola lleenda de Tristán (caballeru de la mesa redonda): En sa main a pris un flagueil... Na so mano coyó una chirimía*...

• chirimía: instrumentu medieval paecíu a una flauta de picu, pero con caña (un precursor del oboe)

Guillaume de Machaut, nes sos obres La Prise d'Alexandrie y Remède de Fortune, menta dellos tipos de flautes, ente elles fretiau y flauta traversa.

D'esta forma hai munchos testos que menten l'usu de la flauta na Edá media, na so totalidá música profana, en mayoría nun usu caleyeru, en mano de xuglares, anque tamién había músicos na corte (por casu) qu'usaben flautes.

• Flauta trevesera (europea, utilizada pa la denomada "interpretación histórica")
• Flautín o «piccolo» (n'italianu ‘pequeñu', flauta minúscula de metal o de plásticu)
• Flauta duce o «de picu».
• Flauta traversa celta (Irlanda)
• Flauta de pan (dellos tubos paralelos; d'orixe mitolóxicu griegu. En delles partes d'América conozse como zampoña o sicu)
• Ocarina (en delles partes del mundu; el so cuerpu nun ta constituyíu por un tubu, sinón por una forma arrondada, per ende con un funcionamientu distintu a una flauta común.)
• Gaita (Colombia). Derivaes d'un instrumentu indíxena de la rexón, nun tien rellación coles gaites irlandeses, asturianes o gallegues; con éstes namái comparte'l nome.
• Ney (de Persia y Exiptu, quiciabes la flauta más antigua qu'entá tien ejecutantes).
• Quena (na cultura incaica de Perú)
• tin y low whistle (Irlanda)
• Shakuhachi (Xapón)
• Suling (Indonesia/Filipines)
• Venu (sur de la India)
• Bansuri (India)

• 
  Flautes duces.
• 
  Flautes.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Xiblata.