El xiísmu (o Chía, n'árabe: شيعة; šīa) constitúi una de les principales cañes del islam, al empar del sunismu y el ḥarixismu.
Historia
Etimolóxicamente, Xía ye deriváu dende Shī`ah, coleutivamente, o Shī’ī, sobromanera, significa “asociáu”, “faición”, “partíu”, o “siguidor.” Esautamente, el términu Xía vien de la espresión shī'at 'A elī, partíu, faición, o siguidor d'Alí. Cuando Mahoma morrió nel añu 632 nun s'habilitara nenguna manera de decidir quién tenía qu'asocede-y, recurriéndose finalmente a un sistema tradicional d'eleición ente notables. Los que tomaron partíu por Alí, primu y xenru de Mahoma, d'otra miente, consideraron qu'él yera l'únicu socesor llexítimu una y bones fuera la persona más allegada a Mahoma. Asina, negáronse a reconocer a los notables socesivamente escoyíos pa desempeñar el papel de califes o socesores del profeta: Abu Bakr, Omar y Otmán. Tres la muerte d'esti postreru, Alí va ser finalmente escoyíu califa. Sicasí, acusáu de socatrar la muerte del so predecesor, el so poder va ser contestáu por Mu'awiya, gobernador de Siria y miembru de la familia de los Omeyes, empecipiándose asina una guerra civil ente dambes faiciones. Cuando dambos líderes aceptaron nel campu de batalla de Siffín someter les sos diferencies al dictame d'un árbitru independente, de les files d'Alí va surdir una tercer faición, la de los ḥarixíes, que nun aceptaben l'arbitraxe. Esta faición asesinó a Alí nel 661, y el mesmu día trataron d'acabar tamién con Mu'awiya y col árbitru, ensin llogralo. Los partidarios d'Alí punxeron entós les sos esperances nel so fíu Hasan, qu'arrenunció al poder, y depués n'Husain. Ésti va socatrar una rebelión contra'l poder omeya. La so tarrecible muerte nel campu de Batalla de Karbala (Iraq), en 680, va marcar el principiu del cisma ente los xiínes y aquellos a los que se va llamar más tarde sunís.
Estaos islámicos con más d'un 10% de población musulmana Verde: zones sunís, Colloráu: zones xiínes, Azul: Ibadís (Omán)
El destín tráxicu de Husain sescudió a una parte de los musulmanes y provocó una determinación de combatir hasta'l fin por un ideal de poder consideráu xusto y respetuoso colos fundamentos del islam primitivu. El martiriu de Husain, finxu fundamental del xiísmu (que lo conmemora tolos años con procesiones de penitentes) conviértese en símbolu de la llucha contra la inxusticia. Los descendientes de Husain, dirixentes o imam ye de la comunidá dáu'l calter hereditariu atribuyíu por ésta a la socesión, tuvieron toos un destín tráxicu de cárcel y muerte. El poder temporal plantegaba pos un problema, que se solucionó gracies al fenómenu del tapecimientu o gayba. El doceavu imam, o Mahdi, sumió y una parte de la comunidá consideró que se despintara por medios sobrenaturales pero que siguiría vivu hasta'l so regresu a la fin de los tiempos, colo cual nun podía asocede-y naide. Asina punxeron fin a la cuestión, lo que dexó un acatamientu formal del poder políticu imperante. Los xiínes que creyeron nesi tapecimientu fueron llamaos en delantre septimanos (pol númberu del imam sumíu) o ismailís (pol nome del imam, Ismail). El restu de la comunidá, mayoritariu, consideró muertu a Ismail y siguió reconociendo como imames a los sos descendientes, razón pola que fueron llamaos imamís. Per otru llau, acabaron reconociendo'l so propiu fenómenu de tapecimientu: el doceavu imam, según la creyencia d'esti grupu, escapóse de la cárcel por medios sobrenaturales y sumió nel añu 874. A los imamís va llamáse-yos dende entós tamién duodecimanos. La esistencia del Imam Ocultu da una fuerte dimensión esotérica al xiísmu.
En cuantes que musulmanes, los xiínes reconocen los cinco pilastres del islam, el Corán, la Sunna (siguen la sunna al traviés de la familia de Mahoma), y polo xeneral el cultu nun s'estrema esternamente d'otres cañes del islam.
Les particularidaes doctrinales más importantes son: el imanatu, l'esoterismu y el cleru.
L'imanatu
La figura del imam, nesti casu, refierse al xefe supremu de la comunidá (equivalente al califa) y non al sentíu habitual de guía o direutor d'oración d'una mezquita (que ye'l qu'hai qu'entender cuando se fala por casu del imam Khomeini).
Pa los xiínes, Dios nun puede almitir que l'home camine escontra la so perdición, por ello unvió a los profetes pa empone-y. La muerte de Mahoma, sicasí, punxo fin al ciclu proféticu según la creyencia xeneral del islam. Una y bones nun hai profetes, ye necesariu un garante espiritual de la conducta humana, que sía coles mesmes prueba de la veracidá de la relixón y guía de la comunidá: l'imam. Ésti tien d'axuntar una serie de carauterístiques que-y faigan ser l'home más perfeutu del so tiempu: tratáu na relixón, xusto, desprovisto de defectos. Amás, tien cierta invistidura sobrenatural dada pol profeta y pol imam precedente. L'imam ye infalible.
L'imam ha de ser descendiente direutu de Mahoma (Husein, el primer imam, yera fíu d'Ali y d'una de les fíes del profeta, Fátima). Esta reivindicación, que nel so orixe tenía un calter políticu, adquirió col tiempu una importante dimensión teolóxica. L'imanatu encarna al empar los poderes espiritual y terrenu. D'otra miente, yá que l'imam ta ocultu, los miembros de la comunidá son llibres d'adoptar l'actitú que deseyen respectu al poder terrenu esistente.
L'esoterismu
El xiísmu considera que'l Corán tien un mensaxe lliteral, interpretable por cualquier musulmán, que ye valederu. Sicasí, esi mensaxe lliteral o esotéricu ye de la mesma un mensaxe cifráu o esotéricu que despinta conocencies que namái son interpretables por ciertos empecipiaos. Hai faiciones xiínes que sostienen que dichu mensaxe esotéricu ye de la mesma metáfora d'un tercer mensaxe, más ocultu entá, y asina hasta siete niveles d'esoterismu. El mensaxe últimu sía que non ye conocíu namái pol imam. L'esoterismu (especialmente fuerte nel casu de los ismailís) nun tien como tala repercusiones práutiques pa la mayoría de los fieles, que se llinden a siguir el mensaxe lliteral del Corán, pero ta bien rellacionáu cola institución del imanatu y cola esistencia del cleru y marca distancies col islam mayoritariu, que considera que cualquier creyente puede ser el so propiu intérprete del mensaxe divín.
L'aniciu del esoterismu xiín hai que lo buscar nel espardimientu inicial del xiísmo por Irán y la rexón de Xam, onde adquiriría carauterístiques de les creyencies presistentes, en concretu de la filosofía neoplatónica y del mazdeísmu. Los supuestos mensaxes ocultos estudiaos polos empecipiaos tienen munches carauterístiques comunes con elles.
El cleru
Ta bien rellacionáu col esoterismu y l'imamatu. Yá qu'esiste un mensaxe invisible y lo que conoz sigue vivu pero ta ocultu, ye necesariu un cuerpu d'intérpretes capaces de captar los signos unviaos pol imam dende'l so tapecimientu. Podría dicise tamién que como'l guía espiritual sigue vivu, la doctrina nun ta dafechu zarrada. Los intérpretes son los ulemes, más frecuentemente llamaos mulás, entamaos xerárquicamente según el so grau d'iniciación.
Divisiones
Les diferencies en redol a la socesión de ciertos imames son en bona midida l'aniciu de la formación de dellos grupos dientro del xiísmu; la socesión del quintu llevó a la dixebra de los zaydíes y la del séptimu a los ismailís, que de la mesma s'estremaron pola socesión del califa fatimí al-Mustansir.
La mayoría de los xiínes encuádrense en cuatro grandes grupos: el de los imamís o duodecimanos, mayoritariu, el de los alawites tamién duodecimanos, el de los zaydís y los ismailís.
A ellos hai qu'añader ciertos cultos asitiaos na periferia del islam, esto ye, que surdieron del xiísmu o de les cañes anteriores, o qu'entemecieron idees musulmanes y d'otres relixones, pero que non siempres son consideraos musulmanes. Los más destacaos son los drusos y los alevíes.
Dende'l puntu de vista del calter de los imames estremaríense en: zaydís (l'imam ye namái un líder); entemedios (l'imam ye hereditariu y ta empuestu por Dios —la mayoría de los xiínes—); y estremistes o ghulat (l'imam ye una manifestación de Dios, polo que son consideraos non-musulmanes —Alí-ilahis o Ahl-i Haqq, drusos—).
