La finalidá de la vedette nel espectáculu de cabaré o centru nocherniegu ye la d'entretener al públicu. La vedette tien que saber cantar, baillar y actuar nun escenariu. Dependiendo de la calidá del so espectáculu, trayeutoria o dominiu d'unu o más talentos escénicos, considérase-y entós una Súper Vedette o Primer Vedette. Xeneralmente una vedette tien que ser una muyer con un físicu o una personalidá y carisma destacaos pa poder captar l'atención del públicu. Amás del cantar, baille y actuación, les vedettes tamién suelen incluyir nos sos shows importantes cuadros de baillarinos, vestuariu llamativu, magos, comediantes, malabaristes ya inclusive animales exóticos. Les vedettes que s'especialicen n'espectáculos de burlesque tamién realicen desnudos y rutines de striptease nel escenariu.
Los espectáculos de les vedettes algamaron enforma ésitu nos cabarés, teatros y centros nocherniegos nel sieglu XX en países como España, Francia, Arxentina y Méxicu. París, Francia, y Las Vegas, nos Estaos Xuníos, son consideraes como'l trubiecu principal de les vedettes.
Vedette ye una pallabra d'orixe francesa emplegada orixinalmente pa designar a un artista de gran fama y notoriedá.[2]
El términu esperimentó cambeos col pasu de los años. A partir del sieglu XX, empezó a utilizase pa designar a les artistes femenines principales de los shows d'un cabaré como'l Burlesque, el vodevil, la Revista musical, el Espectáculu de variedaes y el music-hall. El cenit de fama y popularidá d'estes muyeres coinciden con diversos momentos históricos de lliberación sexual del sieglu XX (los años 1920, los 1940 y los 1970).
Les vedettes empezaron la so puxanza y popularidá en Francia a principios del sieglu XX. Dempués de Francia, ganaron mayor popularidá nos países llatinos, tanto europeos (España), como americanos (Arxentina y Méxicu), onde causaron raxón na vida nocherniega en distintes dómines. El términu ye pocu utilizáu en países anglosaxones, anque nos Estaos Xuníos son bien populares los shows de cabaré y burlesque na ciudá de Las Vegas, onde suel confundise coles llamaes showgirl. Cortiles como'l Lido de París, el Moulin Rouge y el Crazy Horse, en Francia o'l Teatru Maipo, n'Arxentina y el Teatru de la Ciudá Esperanza Iris, en Méxicu, son o fueron famosos polos sos shows de vedettes.
Nos años sesenta algamen la fama figures como Mary Santpere, llamada "La Reina del Paralelu" pela cai barcelonesa homónima, onde se concentraben la mayor cantidá de teatros nel sieglu XX; Rosita Amores, pionera del cabaré eróticu a mediaos de los años 1960, y quién supo burllar la censura franquista en dómines en que l'erotismu n'España amenorgar al ámbitu priváu, convirtiéndose nun símbolu popular del espectáculu na Comunidá Valenciana; Marisol Ayuso;[20]Ingrid Garbo, d'orixe alemán;[21]Vicky Llagos, Vicky Lusson, Katia Loritz;[22]Esperanza Roy, y Lina Morgan, una de les vedettes risibles más trascendentales del país.[23] Mención especial merez Sara Montiel, qu'al par de la so prestigiada carrera fílmica, destacó n'espectáculos como vedette a partir d'esta década.
Francia foi consideráu como'l trubiecu de les vedettes a nivel mundial. Esto debe a que na so capital, París, atópense dalgunos de les cortiles y cabarés más famosos del mundu. Ente estos atopen el Moulin Rouge y el Folies Bergère. Tanto'l Moulin Rouge como'l Folies Bergère fueron los pioneros de la nueche n'amosar espectáculos nos que les vedettes apaecíen sobre l'escenariu semidesnudas y faciendo tableaux vivants.
Otres famoses cortiles son los célebres Lido de París y el Bataclan, tamién famosos polos sos vodeviles y revistes. En dómines más recién, a esti grupu de centros d'espectáculos sumaríase-y el Crazy Horse.
Ente les principales vedettes de Francia, atópense Émilienne d'Alençon, Liane de Pougy y La Bella Otero, consideraes los Trés Gracies» de la Belle Époque.[30] La célebre Mistinguett, aportó a una de les más populares artistes franceses nel so tiempu y la muyer más importante nel mundu del espectáculu,[31] ente que a Madame Rasimi,[32] recuérdase-y como la fundadora del Bataclan. La llexendaria Cléo de Mérode foi otra de les grandes estrelles de la vida nocherniega parisina del entamu del sieglu XX. Foi una de les grandes estrelles del Folies Bergère.[33] Otra destacada figura foi Gina Palerme
A principios de sieglu, la novelista Colette, tamién s'estremó por actuar n'espectáculos de revista. Otra destacada figura que se destacar como vedette nesa dómina ye la mundialmente célebre espía holandesa Mata Hari.
Joséphine Baker,[34] d'orixe estauxunidense ye recordada como una de les más importantes vedettes del sieglu XX. El so Revue Nègre, qu'incluyía una orquesta de jazz, causó sensación nos cabarés parisinos. La so exótica forma de baillar, la so sexualidá desinhibida y la so vistimienta mínima (que solo incluyía una faldita fecha con plátanos de tela), resultaron más curioses pa los europeos que pa los americanos. Convertir na estrella de les nueches parisines y llegó a abrir el so propiu club, Chez Josephine.
Otra importante figura foi Coccinelle, considerada como la primera vedette transexual de la historia.[35]
L'actriz y cantante Liliane Montevecchi destacó como vedette nel Folies Bergère nos años 1970, y eventualmente conquistó Broadway. Otra figura de la dómina foi la italiana Xénia Monty.
En dómines recién destaquen figures como Arielle Dombasle (conocida na so faceta de vedette como Dolorès Sugar Rose) y Marlène Mourreau.
Na actualidá, surdieron nueves vedettes como: Andrea Ghidone, Mónica Farro, Jésica Ciriu, Luciana Salazar, Florencia Marcasoli, Paola Miranda (ecuatoriana), Valeria Degenaro, Pamela Pombo, Johana Pombo, Victoria Xipolitakis y Magalí Mora.
Cuba colos sos grandes cabarés como'l Tropicana, según el famosu Casín Parisien del hotel Nacional, caltuvo producciones de revistes musicales onde se fixeron famoses importantes vedettes. Dende los años venti desenvuélvese'l teatru de revista onde les vedettes del Teatru Alhambra yeren la meyor atraición. Pelos años cincuenta descuella la figura de Chelo Alonso que foi una brillosa vedette en Cuba y depués conquistó'l Folies Bergère de París que'l so ésitu dio-y entrada al cine internacional. Otra figura esitosa foi la vedette cubana María de los Ángeles Santana que conquistó a los públicos de dellos países nes revistes d'Ernesto Lecuona col que llegó a España con una esitosa revista que percorrió la nación ibérica na década de los años cincuenta. Rita Montaner, foi quien-y dio distinción al personaxe de la rumbera cola so llarga bata de cola de volantes coloríos, trunfó n'Estaos Xuníos, Méxicu y Europa, y foi la estrella del Folies Bergère de París,[62] ella y Rosita Fornés[63] fueron dos de les vedettes cubanes más conocíes.Nes décades de los 70 y 80 Mirtha Medina apaez como una vedette n'ascensu y la primera surdida na dómina posterior al trunfu de la revolución.
Anque'l términu de vedette nun ye comúnmente emplegáu nos Estaos Xuníos nin n'otros países anglosaxones, lo cierto ye que nel país destacaron una gran cantidá de vedettes (denominaes nel país como showgirls). Las Vegas ye considerada, dempués de París, como la principal cortil d'espectáculos de revista y musicales a nivel mundial.
Una de les primeres grandes estrelles del burlesque nos Estaos Xuníos foi la llexendaria vedette y baillarina británica Lydia Thompson, famosa por introducir los shows de burlesque nel país a mediaos del sieglu XIX.[64]
De les vedettes estauxunidenses más famoses destaquen May Yohé, una de les figures más cotizaes del vodevil a principios de sieglu;[65] les baillarines de Belly dance conocíes como Little Egypt; l'antes mentada Josephine Baker, que terminó per consagrar se en Francia, onde foi más popular que nel so propiu país.;[66]Fanny Brice, estrella del afamáu Ziegfeld Follies, reina del teatru de revista y dempués tamién estrella de cine y televisión;[67]Sally Rand, actriz y baillarina, especializada nel baille con abanicos, que popularizó actuando nel Paramount Club, y quién por cuenta de les postures consideraes indecentes qu'adoptaba col baille foi arrestada en delles ocasiones. Tamién concibió la famosa danza de la burbuya;[68] Zorita, famosa polos sos espectáculos onde representaba papeles dobles y poles sos dances onde utilizaba boes y otros animales exóticos;[69] Evelyn West, tamién conocida como "La moza Hubba Hubba", una lleenda del burlesque de los años cuarenta, cincuenta y sesenta;[70]Ann Corio, destacada figura del burlesque nos años 1940 y 1950, y que tamién trabayó en delles películes en Hollywood;[71]Mae West, qu'algamó una enorme fama, primero en teatru y depués en Hollywood, onde escupulició a la censura pol so comportamientu provocatible y frases picantes. Nos años 1950 y 1960, algamó fama nos sos espectáculos, onde incluyía grupos de baillarines y fisicoculturistes;[72]Gypsy Rose Lee, inmortalizada nel famosu musical autobiográficu Gypsy. Les sos innovaciones consistieron nun estilu casual, frente a los movimientos espasmódicos d'otres strippers (fixo énfasis na chancia mientres los "striptease") y llevó un agudu sentíu del humor a les sos actuaciones. Foi una de les principales estrelles del Burlesque de Minsky, col cual trabayó cuatro años. Trabayando colos hermanos Minsky foi arrestada en delles ocasiones.[73] Otra destacada figura foi Rose Marie Locke, meyor conocida como Novita, fundadora de la Lliga de Baillarines Exótiques del país.[74]
Nos años 1960 y 1970 delles figures del burlesque algamaron el so máximu apoxéu nos Estaos Xuníos, particularmente nos shows ufiertaos en Las Vegas. D'elles destaquen Tempest Storm,[75]Lili St. Cyr,[76] Blaze Starr,[77] la xaponesa Tura Satana,[78] Bambi Jones[79] y Satan's Angel[80] En dómines más recién destacaron estrelles como Liza Minnelli[81]
Anguaño, dientro de la corriente denomada como neo-burlesque, ente les vedettes más famoses d'Estaos Xuníos destaquen Dita Von Teese, que foi la estrella del Crazy Horse de París,[82] Julie Atles Muz,[83] Michelle L'amour,[84] Catherine D'lish,[85] Miss Dirty Martini,[86] la británica Immodesty Blaze,[87] Angie Pontani,[88] Roxi Dlite,[89] Jo Weldon[90] y la singapurana Sukki Singapora, primer artista de burlesque internacional de Singapur. Singapora convertir na primer artista de burlesque nel mundu en ser convidada a tomar el té nel Buckingham Palace como una reconocencia a la so contribución a les artes como una modelu asiática.[91]
Ente finales de los años 1940 y principios de los 1950[107] vien un resurdimientu de la vida nocherniega na Ciudá de Méxicu. Cortiles como'l Tívoli,[108] el Teatru Llíricu,[109] el Waikikí,[110] l'Esperanza Iris, el Margo (dempués Teatru Blanquina),[111] el Follies Bergere[112] o'l Sans Souci, ente otros, convertir nos foros principales pal florecimientu de les vedettes. Mención especial merecen les Exótiques, un grupu de vedettes que causaron raxón na vida nocherniega de Méxicu a finales de los cuarenta y principios de los cincuenta. Estes "Exótiques" carauterizar por utilizar nomes estravagantes y polos sos espectáculos onde incluyíen dances africanes, tahitianes o orientales.[113] La más importante d'esti grupu de baillarines exótiques foi Yolanda Montes "Tongolele",[114] una de les más importante baillarines d'América, y que se caltuvo vixente mientres más de sesenta años. Xunto con Tongolele, les más famoses fueron La so Bien Key "La Muñequita China"[115] y Kalantán (quien faía ruios d'animales selvaxes mientres executaba, casi desnuda, los sos bailladeros). Dientro de les decenes d'Exótiques que floriaron nesta dómina destaquen tamién la española Trudi Bora, Turanda (famosa por asemeyar l'actu sexual colos telones), Joyce Cameron, Tayluna, Kurumba, Tanabonga, Tundra, Eda Lorna, Rita Alexandra, Tula Montenegro, Brenda Conde, Josefina del Mar, Gema (quién inspiró'l famosu boleru de Güicho Cisneros),[116] y Naná (que faía pareya col baillarín El Diañu).[117] Foi tal la popularidá d'estes muyeres, qu'inclusive'l compositor Damaso Pérez Prau les inmortalizó nun mambo llamáu Les Mangoleles.[116] Amás, Tongolele, El so Bien Key y Kalantán son mentaes na novela Les batalles nel desiertu, de José Emilio Pacheco.
De manera paralela al ésitu de les Exótiques, surden en Méxicu les famoses "rumberas", baillarines de ritmos afroantillanos. Les Rumberas llograron crear el so propiu xéneru cinematográficu: El Cine de Rumberas,[118] na llamada Dómina d'Oru del Cine Mexicanu. El Cine de rumberas representó una mirada social del mundu de los trabayadores de la nueche del Méxicu de los 1940 y 1950 que confrontaban la moral y los convencionalismos sociales del so tiempu. Trátase de melodrames sobre la vida d'estes muyeres, a les que se redimía al traviés de los bailles exóticos.[119]
Les principales esponentes del xéneru fueron les cubanes María Antonieta Pons,[120]Amalia Aguilar,[121]Ninón Sevilla[122] y Rosa Carmina,[123] según la mexicana Meche Barba.[124] Estes muyeres fueron vedettes completes que nunca precisaron enseñar de forma esplícita los sos cuerpos, cautivando a les audiencies solo colos sos bailles y otros talentos escénicos. Les rumberas tamién realizaben espectáculos y presentaciones en direuto n'importantes cortiles. Col cayente del Cine de rumberas a mediaos de los cincuenta, dalgunes de les sos estrelles ampliaron los sos horizontes y incursionaron n'espectáculos de vedettes. Son recordaos de forma particular los espectáculos en direuto de Amalia Aguilar y Rosa Carmina, qu'inclusive llegaron a enllenar estadios en diversos países de Centru y Suramérica.
Mención estreme merez la cubana Rosita Fornés,[125] quién algama la consagración definitiva como vedette en Méxicu antes de conquistar el restu del continente. Otres vedettes qu'algamaron sonadía mientres la dómina fueron les tamién cubanes Olga Chaviano,[126]Lina Salomé[127] y María Esquivel[128]
Nos años sesenta la rellumanza de les vedettes en Méxicu pierde fuercia. Aun así, son dignos de mención los espectáculos ufiertaos en cortiles como'l Teatru Blanquina o El Patiu por estrelles como Sonia Furió, Ana Luisa Peluffo,[129] y Ana Bertha Lepe.[130] En plenu raxón de la era del Rock and roll rellumaron figures como Malú Reyes[131] o Emily Cranz.[132] Actrices como la británica Jacqueline Voltaire[133] y la española Irán Eory[134] tamién realizaron shows de vedettes en Méxicu.
Los años setenta y ochenta, son consideraos como la dómina d'oru de les vedettes en Méxicu, gracies a un resurdimientos masivu de la vida nocherniega na capital del país. La Ciudá de Méxicu anubrir de centros nocherniegos, cabarés de tolos niveles y teatros de burlesque onde les vedettes empezaron a floriar de nuevu. Ente los centros nocherniegos más importantes qu'allumaron la capital del país atopen el Terazza Casín, el Capri (del Hotel Regis), L'Imperial, el Minuet, el Ríu Rosa, La Fonte, El Conxuntu Marrakech, La Copa de Champagne, El Cordiale, El Rondinella, El Clóset, L'Inquiz, El 77, el Chigre Impala y el Belvedere del Hotel Hilton Continental. Dellos cabarés como La Burbuya, el Montparnasse, Les Fabuloses, El Can-Can, Los Globos, el King Kong y el Savoy tamién algamaron una gran puxanza, ente que teatros como L'Iris, El Blanquina y el Fru-Frú,[135] presentaron espectáculos de burlesque, onde los shows yeren más atrevíos y esplícitos. Amás, gracies a la televisión, el cine y les revistes, les vedettes en Méxicu llegaron al so puntu más altu de popularidá. Munches d'elles tamién incursionaron dientro del llamáu Cine de ficheras[136] Per otra parte, el popular programa televisivu Variedaes de medianueche,[137] de la cadena Televisa, contribuyó al "boom" d'estes muyeres y llanzó a la fama a decenes d'elles.[138][139]
Ente les llexendaries vedettes qu'allumaron la vida nocherniega de la Ciudá de Méxicu destaquen Olga Breeskin, conocida tamién como "Super Olga" quién algamó una enorme fama polos sos espectaculares actuaciones onde baillaba y arrodiábase de baillarinos y animales exóticos mientres tocaba'l violín;[140] la portorricana Iris Chacón "La Bomba Portorricana", que tuvo un esitosu pasu per Méxicu nos sos shows a nivel continental;[141]Amira Cruzat, famosa pol so espectáculu conocíu como El camarín de Amira Cruzat;[142]Lila Deneken, conocida como "La Númberu Ún", la primer artista llatina en presentar un espectáculu nel Sporting Club en Montecarlu;[143] l'arxentina Zulma Faiad, quién anició en Méxicu gran parte de la década de los 1970s y algamó una enorme fama en cine y centros nocherniegos;[144]Gloriella, popular estrella del burlesque y de numberoses películes;[145] la Princesa Lea, tamién conocida como "La Maxestá de les Vedettes", popular por presentar un espectáculu en que se bañaba dientro d'una copa de champagne;[146]Lyn May, d'ascendencia oriental, famosa polos sos actos d'acrobacia y shows de burlesque. Con una llarga carrera nel cine, caltiénse vixente hasta los nuesos díes;;[147] la monumental Rossy Mendoza, conocida popularmente como "El Cuerpu" o "La cintura más curtia", gracies a la so impresionante anatomía;[148] la brasilana Gina Montes, famosa pola so participación nel programa televisivu La carabina de Ambrosio;[149] la espantanante Grace Renat, conocida como "La Diosa de la Nueche";[150]Wanda Seux "La Bomba d'Oru", considerada la "Barbie" de les vedettes pola so delgada figura y rubia melota;[151]Thelma Tixou "La Rapaza del Cuerpu d'Oru", orixinaria d'Arxentina, famosa pola so estatura y pimpanu físicu;[152] y la Princesa Yamal, tamién arxentina y especializada en dances árabes y orientales.[153]
Amás de les yá mentaes estrelles principales, otres vedettes populares na dómina fueron la francesa Brigitte Aubé,[154] Cleopatra,[155] Iris Cristal,[156] Alejandra del Moral,[157] Zully D'Tornell,[158] Mora Escudero "Las Piernas del Millón",[159] Gioconda,[160] Ivonne Govea,[161] Norma Lee,[162] l'arxentina Mabel Luna, Mara Marú,[163] Jeannette Mass, Miss Melina Mey,[164] Olga Muñíz,[165] la tresxéneru Jessica Muriel "El Milagru del Sieglu",[166] Noelia Noel,[156]Valeria Pani,[167] Doris Pavel,[168] Gabriela Ríos "La Ché"[156] Olga Ríos,[156] Rosella[156] y Judith Velasco Herrera,[169] ente munches otres más
Sicasí, a finales de los ochenta, los espectáculos nocherniegos empezaron a aparrar na Ciudá de Méxicu. Esto debíu, en parte, a la crisis económica, inseguridá y la puxanza de nuevos centros d'entretenimientu nocherniegu (como los table dances). Amás, el Terremotu de Méxicu de 1985, marcó fondamente a la sociedá mexicana. Dellos centros nocherniegos como El Capri y el Belvedere vencieron o fueron severamente estropiaos mientres l'accidente.
Considérase que la postrera de les grandes vedettes de Méxicu foi Francis, popular travesti que caltuvo un espectáculu de primer nivel nel Teatru Blanquina por más d'una década.[183]
N'años recién, los grandes centros nocherniegos práuticamente sumieron de Méxicu. Delles actrices y cantantes realicen espectáculos de vedettes n'otres cortiles, como los palenques, discoteques, antroxos y feries. Ente les figures contemporánees que son consideraes como vedettes en Méxicu atópense Lorena Herrera,[184] famosa polos sos espectáculos de música dance, de gran impautu ente la comunidá gai, la tresxéneru Alejandra Bogue,[185]Ninel Conde, conocida como "El Bombón Asesín",[186] l'arxentina Roxana Martínez,[187]Aleida Núñez,[188]Mariana Seoane, ,[189]Maribel Guardia y les cubanes Niurka Marcos[190] y Lis Vega, enfocaes principalmente en shows de música tropical.[191]
Nel añu 2016, la cineasta María José Cueves realizó'l documental Belles de nueche, que retrata la vida de cinco de les grandes vedettes de la dómina dorada de los años setenta y ochenta.[192]
Na década de los ochenta destacaron Angelita Curiel (la Mulatona), Alexandra Johnson, Mayra el ciclón del Caribe, Maria Antonietta Ronzino, Gloria Normanda, Tiara Tai, Marta Vargas, Sasha, Vickiana y Francis Santini, ente otres. Na actualidá ta Yameiry Infante Honoret, meyor conocida como La Materialista.
Na actualidá, coles esceiciones de Buenos Aires, Las Vegas y París, hai yá bien pocos espectáculos nos qu'apaezan vedettes, salvu en programes de televisión.
