Ríu Tocantins
Rio Tocantins (pt)
Situación
País	Brasil
Unidá federativa	Pará
Tipu	ríu
Coordenaes	1°43′43″S 49°10′34″W / 1.7287°S 49.1762°O / -1.7287; -49.1762
Ríu Tocantins Ríu Tocantins (Brasil)
Datos
Conca hidrográfica	cuenca hidrográfica del Tocantins (es)
Superficie de la conca	770 000 km²
Llonxitú	2450 km
Caudal	11 364 m³/s
Desembocadura	Bahía de Marajó (es)
Afluentes	ver Ríu Araguaia, Ríu Paranã, Maranhão River (en) , Do Sono River (en) , Río Itacaiúnas (es) , Santa Tereza River (en) y Manuel Alves Grande River (en)

El ríu Tocantins (en tupí Picu de Papagayu) ye un llargu ríu brasilanu que les sos agües desagüen nel océanu Atlánticu, cerca de la boca del ríu Amazones, al este de península de Marajó. Ye l'arteria fluvial más importante del centru de Brasil, escurriendo polos estaos de Goiás, Tocantins, Maranhão y Pará y bañando delles ciudaes importantes, como Belém (con aproximao 2 millones d'habitantes na so rexón metropolitana, la capital de Pará), Imperatriz (250.000 habitantes, en Maranhão), Marabá (240.000 habitantes, en Pará) y Palmas (230.000 habitantes, la capital de Tocantins). Con un llargor d'aproximao 2.400 km,^[1] ye'l más llargu de los ríos qu'escurren per territoriu brasilanu dafechu.

El ríu Tocantins, anque nun ye un ramal del ríu Amazones, considérase dacuando parte del so sistema fluvial yá que les sos agües desagüen nel océanu Atlánticu a bien pocos quilómetros al este de les del Amazones. El ríu da'l so nome a unu de los estaos más recién, formáu en 1988 de lo qu'hasta entós formaba la parte norte de Goiás. La so cuenca drena un total de 764.183 km²,^[2] lo que la convierte na 40ª del mundu.

El ríu Tocantins ye un ríu d'agües clares que tien les sos fontes nel estáu de Goiás, na sierra Xeneral de Paranã, nel distritu montascosu conocíu como los Pireneus, al oeste del Distritu Federal, a un altor d'unos 1.100 km. Considérase davezu que'l ríu naz na confluencia del ríu Paranã y el ríu Maranhão, ente los conceyos de Paranã (11.260 km² y 10.794 hab. en 2008) y São Salvador do Tocantins (1427,61 km² y 3.102 hab. en 2008), a un altor de solamente 230 m. Sicasí, dacuando, el cursu baxu del ríu Maranhão se considera parte del propiu ríu Tocantins, que nacería muncho más enriba, na confluencia ente'l Maranhão y el ríu de les Almes (310 km).

El ríu Paranã, con un llargor de 530 km, recueye les agües de l'aguada oriental de la sierra Xeneral de Paranã y les de l'aguada occidental de la sierra Xeneral de Goiás; de la mesma el ríu Maranhão, con un llargor de 420 km, recueye les de l'aguada meridional de la sierra Xeneral de Paranã y les de l'aguada oriental de la sierra Dourada. En 1998 entró en funcionamientu la central hidroeléctrica de Sierra de Mesa, la 4ª mayor del mundu por potencia instalada, que riquió la construcción d'una gran presa nel altu Tocantins, nel cursu del ríu Maranhão, pocu dempués de recibir al ríu de les Almes, anubriendo gran parte del valle altu del Maranhão, y tamién del ríu Tocatinzinho y el ríu Barragem.

El Paranã y el Maranhão son ríos bien caudalosos que reciben munchos afluentes y axúntense a unos 50 km al oeste de la llocalidá de Paranã, yá nel estáu de Tocatins. El ríu Tocatins entama entós el so llargu camín escontra'l mar, en direición sensiblemente sur, bordiando nel so cursu mediu l'aguada occidental de la serie de cordales, empobinaos en direición N-S de les sierres dos Xavantes, de Estrondo y de los Cordales, un tramu d'unos 600 km de llargor que sigue tamién la Rodovia Transbrasiliana (BR-153), la quinta mayor rodovía de Brasil (4.355 km), qu'escurre en direición N-S, ente Marabá (Pará) y Aceguá (Rio Grande do Sul).

El ríu Tocatins nesti cursu alto recibe munchos afluentes, como'l ríu de les Almes (otru col mesmu nome ta agües enriba), Santa Teresa (370 km), Santu Antonio, Manuel Alves, Surubim y Crixas, pasáu'l cual ta la cachoeira Carreira Comprida. Equí, ente 2002 y 2006, construyóse la central hidroeléctrica de Peixe Angical, con 452 Mw. El ríu escurre por una gran pandu compuesta de sable y magre, que foi escavada pel ríu formando un ampliu valle, con cantos d'empinaos cantiles, dacuando d'ente 200 a 400 m d'altitú. Tres la presa, llega la primer llocalidá d'importancia que baña'l ríu, Porto Nacional. Sigue en direición sur, nun tramu en que pel llau derechu bordia la sierra de Lajeado, pasando cerca de Palmas, nun tramu en que taben d'antiguo les cachoeiras de Santos y Punil. Equí realizóse ente 1998-2002 otru gran central hidroeléctrica, la Luiz Eduardo Magalhães, qu'anubrió parte del valle. Pasada la presa llega depués el ríu a les llocalidaes de Miracema de Tocatins y Tocantinia, enfrentaes en márxenes opuestos del ríu. Bordia pel oeste l'Área Indíxena de Xerente (unos 30 km) y llega a Pedro Alonso, onde recibe pela derecha'l ríu Sono (420 km), pa siguir agües embaxo pasando frente a Tupiratins, Palmeirante (al poco de recibir el ríu Manuel Alves Penuena), Filadelfia (onde recibe al Manuel Alves Grande), y Carlina, na frontera ente los estaos de Tocatins y Maranhão.

A partir d'equí, el ríu va ser la frontera natural interestatal ente Tocatins y Maranhão. Sigue'l so cursu bañando les llocalidaes de Babaculandia, Estrito (un conceyu de 2.719 km² y 27.328 hab. en 2008, nun pasu estrechu del ríu aprovecháu pola rodovía BR-110 pa cruciar por aciu una ponte), Tocantinópolis (1.077 km² y 21.932 hab. en 2008, na boca del ríu Taury), Arraisas, Imperatriz (236.311 hab. en 2008, la mayor ciudá de Maranhão bañada pel ríu y la segunda del estáu), Sampaio (3.788 hab. en 2008), Saranzal, Sao Sebastiano do Tocantins y Sao Joao do Araguaia (11.963 hab. en 2008), na boca del más importante de los sos afluentes, el ríu Araguaia.

El ríu Araguaia, afluente pela marxe occidental, tien les sos fontes más meridionales nes fasteres de Serrar dos Caiapós y percuerre 1.910 km, nun cursu paralelu al del Tocantins pel oeste. El Araguaia iguala casi en volume al Tocantins, polo que munches vegaes falar del sistema fluvial Tocantins-Araguaia. Amás del so principal afluente, el ríu das Mortes, el Araguaia tien venti afluentes más pequeños, dexando los sos cursos munchos quilómetros de navegación en canoa. Na busca del so camín escontra les tierres baxes, con frecuencia romper en cascaes y rabiones, o cuerre violentamente al traviés d'escobios predresos, hasta que, nun puntu cerca de 180 km percima del so encruz col Tocantins, ve'l so cursu trevesáu por un dique de roca de 20 km en ruxentes tabayones.

Acabáu de recoyer el Araguaria, el Tocantins dexa de ser frontera ya intérnase nel estáu de Pará, recibiendo pela esquierda otru de los sos afluentes importantes, el ríu Itacaiúnas (390 km), próximu a Marabá. A partir d'equí, el ríu entra nuna zona en qu'antes tenía munchos tabayones y rabiones, pero que quedó anubierta pel llagu artificial creáu pola construcción de la gran presa de Tucuruí (1976-84), una de les centrales hidroeléctrica más grande del mundu (la 4ª por potencia instalada). Cuando la segunda fase del proyeutu Tucuruí termine, va haber un sistema de esclusas que van dexar una llarga estensión del tramu navegable. Les obres de construcción de les esclusas enllancáronse mientres munchos años por cuenta de la falta de financiamientu, pero tán incluyíes nun masivu programa de desenvolvimientu llanzáu pol gobiernu brasilanu en 2007, que de perfacese podríen tar operatives nun plazu averáu de cuatro años.

El llagu artificial estiéndese casi unos 170 km, y pasada la presa, el cursu del ríu vese atayáu por numberoses islla fluviales y bancos de sable. Pasa a la izquierda del Área Indíxena Trocatá, y entra yá na parte final, casi estuarina, en que'l gran pandu sumió pa dar llugar a una cubierta de montes, mediu somorguiada na llanura aluvial, que s'estiende escontra'l nordés y oeste. Nes veres del ríu asítiense les llocalidaes de Bailique, Baiao do Bacuri, Carabajo, Cametá, Limoiero do Araju, onde entra yá nel tramu del ríu Pará, que suel llamase una de les boques del Amazones (si parte de les agües del Amazones escurre alredor de la parte sur de la gran islla de Marajó, nel ríu Pará, facer al traviés de trabancoses canales naturales, que nun constitúin la desaguada del Amazones). Finalmente'l ríu enfusar yá nel estuariu de Marajó, asitiándose na so ribera munches llocalidaes de la rexón metropolitana de Belém, ente elles la mesma capital.

La combinación de les cuenques hidrográfiques de los ríos Araguaia y Tocantins (cuenca Tocantins-Araguaia) entiende 764.183 km², aproximao'l 9,5% del territoriu nacional de Brasil y forma parte de l'aguada del Atlánticu, anque dacuando inclúyase na cuenca Amazónica ensin que'l ríu Tocantins sía un afluente del Amazones.

El ríu, nos primeres 1.060 km tien un desnivel de 925 m; nos siguientes 980 km, baxa tan solo 149 m; los postreros 360 km del Tocantins son un tramu de banzáu, el llagu de la presa de Tucuruí, que tapa los antiguos desniveles qu'ellí esistíen; siguiendo hasta la boca, hai un descensu casi insignificante, sufriendo, inclusive, la influencia de les marees.

El ríu Tocantins rexistra un caudal mediu de 13.598 m³/s (el 9,0% del total nacional, más de cinco veces el del ríu Ródano) y un caudal de descarga de 14,4 l/s/km² (les sos subcuencas tienen: Tocantins (11 l/s/km²), Araguaia (16 l/s/km²), Pará (17 l/s/km²) y Guamá (21 l/s/km²), respeutivamente).

Gran parte del cursu del ríu Tocantins ye navegable, unos 1400 km ente Belém y Peixe (Tocantins). Los tramos,^[3] dende'l puntu de vista fluvial, son los siguientes:

• Boca del ríu a la presa de Tucuruí, un tramu d'unos 250 km de llargor. La navegabilidad ye posible tol añu pa embarcaciones con un caláu de 2,5 m, afeutada poles marea y poles crecíes estacionales del ríu Tucuruí. El primer tramu presenta condiciones óptimas pa grandes convóis, pero dende Cametá a Tucuruí, en delles dómines hai puntos difíciles pa grandes barcaces, por cuenta de piedres y bancos de sable, como en Nazaré dos Patos.
• Tucuruí a São João do Araguaia, un tramu de 268 km con situaciones diverses: dende'l banzáu de Tucuruí, que dexa la navegación, de Praia Alta a Marabá, un trechu direutamente influyíu pola variación de nivel del banzáu, y dende Marabá a São João do Araguaia, presenta una serie de corredeiras que llinden les dimensiones de la vía.
• São João do Araguaia a Imperatriz (confluencia Araguaia-Tocantins) , un tramu de 190 km navegable tol añu, con una fondura mínima de 1,50 m. Tien una rimada media de solu 11 cm/km, anque nun trechu de 15 km, próximu a la boca del Araguaia, hai rimaes locales ente 26 y 60 cm/km, y que precisen de dragáu y retirada de material p'ameyorar la seguridá nos periodos de estiaje.
• Imperatriz a Tocantinópolis, un tramu de 100 km, les condiciones son difíciles, presentando corredeiras que pueden ser consideraes infranquiables en periodu de estiaje.
• Tocantinópolis a Tocantínia-Miracema, un tramu de 500 km en que les embarcaciones de 1 m de caláu pueden navegar tol añu. 490 km d'esti tramu tienen rimaes menores de 20 cm/km y solamente 10 km presenten trechos aisllaos con rimaes percima de 23 cm/km.
• Tocantínia-Miracema a la confluencia de los ríos Maranhão y Paranã (Alto Tocantins), presenta dos trechos, con 10 km y 82 km, respeutivamente, dixebraos por 28 km onde s'atopa una secuencia de cuatro cachoeiras; nel intre, un nuevu trechu de 15 km navegable asocedíu polos 5 km de Carreira Comprida, con rimaes de 98 cm/km. Nos restantes 220 km, les condiciones son bones, anque hai puntos con rimaes ente 20 y 30 cm/km. Esti últimu tramu tien problemes de navegación pola construcción de dos grandes preses que precisaron esviar temporalmente'l cursu del ríu. Remataes les obres, el tramu va ser totalmente navegable.

Les seiciones de curiosidaes han evitase. Intenta ameyorar esti artículu introduciendo la información útil d'esta seición nel restu del testu y quitando los datos non afayadizos.

La fonte más distante del ríu Tocantins ta asitiada na frontera ente los conceyos de Ouro Verde (Goias) y Petrolina (Goias), xusto al llau de la división col conceyu de Ahmadabad (Goiás). Dende esti puntu, el ríu naz col nome del Padre Río Souza.

Nel ríu Tocatins construyéronse delles importantes preses pal so aprovechamientu hidroeléctricu, siendo les más importantes les siguientes:

• Central hidroeléctrica de Sierra de Mesa, nel conceyu de Minaçu (Goiás), a 1 790 km de la desaguada. Ta construyida nel altu Tocantins, nel ríu Maranhão. Tien una potencia instalada de 1.275 Mw, un altor máximu de 154 m y un volume d'agua embalsado total de 54.400 hm³. El llagu artificial tien una superficie de 1 784 km² (el quintu mayor de Brasil per superficie), con un altor de 460 m sobre'l nivel del mar. Ye'l mayor llagu de Brasil por volume d'agua.
• Central hidroeléctrica de Cana Brava, tamién nel conceyu de Minaçu (Goiás), con 456 Mw, agües embaxo de l'anterior.
• Central hidroeléctrica de Peixe Angical, nel conceyu de Peixe (Tocantins), con 452 Mw (2002-08).
• Central hidroeléctrica de Luiz Eduardo Magalhães, construyida en 1998-2002, nel conceyu de Lajeado (Tocantins), con 902,5 Mw. Tien un llagu de 630 km², un dique de 2,1 km de llargu y un altor de 74 m.
• Central hidroeléctrica de Tucurui, nel conceyu de Tucurui (Pará), a 400 km de la ciudá de Belém. Construyida ente 1976-84, ye la 4ª central hidroeléctrica del mundu por potencia instalada, con 8.370 Mw. La presa tien 11 km de llargu, un altor de 106 m, y un volume de 45.800 hm³ (27º del mundu). El llagu formáu tien una superficie de 2 430 km² (14ª del mundu). La presa ye la segunda del mundu por capacidá de descarga, con 120.000 m³/s,^[4] siendo apocayá superada por pocu pola presa de les Tres Foces.

El Tocatins tien un drenaxe irregular con un periodu de crecíes de xineru a mayu mientres la temporada d'agües y una dómina seca de xunu a avientu. Asina, el caudal mensual del ríu Tocantins, en Itupiranga, puede variar ente 1 775 m³/s y 50 033 m³/s, ente que'l caudal mediu ye de 11 364 m³/s.

Caudal mediu mensual del Tocantins na estación hidrolóxica de Itupiranga (en m³/s, pa una cuenca de 727 900 km², nel periodu 1969-81)

• Basin map (in Portuguese)
• Tocantins state, with Rivers v-brazil.com
• Pará state, with Rivers v-brazil.com