Partíu Socialista d'Aragón
Secretaría xeneral	Santiago Marraco
Fundación	1976
Disolución	[[1983]]
Estáu	España
Ideoloxía política	Socialismu, federalismu, aragonesismu

El Partíu Socialista d'Aragón (PSA) foi un partíu políticu aragonés, que tuvo activu ente 1976 y 1983. Se autodefinía como federalista, socialista y autoxestionariu. Los sos líderes fueron Emilio Gastón y Jesús Romanos. Personalidaes como'l cantautor José Antonio Labordeta, el periodista Federico Jiménez Losantos, l'historiador Guillermo Fatás, el filólogu Francho Nagore o los políticos Santiago Marraco, Francisco Beltrán y José Atarés (este nes mocedaes del partíu^[1][2]) fueron militantes del PSA^[3][4]

Creóse'l 5 de febreru de 1976 a partir de l'Alianza Socialista d'Aragón (organización fundada en 1974 por sectores intelectuales y profesionales ensin afiliar ya independientes d'ideoloxía socialista) y miembros de la revista Andalán, qu'asistíen como independientes a la Comisión Aragonesa por una Alternativa Democrática (comisión constituyida en 1972 a iniciativa del PCE n'Aragón).^[4] El 6 de payares incorporar al partíu la seición aragonesa de Reconstrucción Socialista, organización creada por militantes del sindicatu Unión Sindical Obrera. Llueu axuntó a un importante númberu de militantes tantu de la cultura como d'ámbitu sindical (tales como Emilio Gastón, el so primer secretariu xeneral, Guillermo Fatás, Eloy Fernández Clemente, Francisco Beltrán, José Bada, José A. Biescas, etc.), y fixo una defensa ferrial del territoriu y les xentes d'Aragón.^[5]

Formó parte de la Federación de Partíos Socialistes dende la formación d'esta'l 7 de marzu de 1976.^[4]

El mitin de presentación que foi un añu dempués de la so creación, el 5 de febreru de 1977, constituyó un gran ésitu, coles mesmes que foi'l primer mítin d'un partíu d'izquierdes n'Aragón dende la República (el PSOE facer el 26 de marzu^[4]).

El 24 de marzu, el PSA y la federación n'Aragón del Partíu Socialista Popular (PSP) establecen un comité d'enllaz pa tratar la unidá ente los partíos socialistes.^[5]

El PSA foi llegalizáu'l 31 de marzu de 1977. Allegó a les eleiciones de 15 de xunu de 1977, nun ambiente de gran euforia, presentándo candidatures n'Aragón integraes na coalición d'Unidá Socialista constituyida ente esta federación de partíos y el Partíu Socialista Popular (PSP). El so mitin de zarru de campaña eleutoral, del 13 de xunu de 1977, tuvo mayor asistencia de públicu que'l que realizara'l Partíu Socialista Obreru Español col so secretariu xeneral Felipe González el día 1 de xunu, dientro de la mesma campaña eleutoral y nel mesmu llugar (la plaza de toros de Zaragoza),^[4] lo que fizo aumentar les mires del partíu como referente de la izquierda n'Aragón.

Los resultaos fueron relativamente bonos, llogrando una acta de diputáu pal so secretariu xeneral Emilio Gastón. Una parte del partíu consideró esta resultancia como un ésitu al tratase d'un nuevu partíu, nacíu de la base, con pocos medios financieros y ser l'únicu partíu de la Federación de Partíos Socialistes que llogró escañu (la coalición Unidá Socialista llogró en total seis escaños nel Parllamentu Español, cinco del PSP y unu del PSA). Pero pal sector del partíu más clásicamente socialista, que deseyaba ser el referente de la izquierda aragonesa, esta resultancia supunxo un fracasu al comparalo col otru partíu d'izquierdes que llograra representación n'Aragón (el PSOE llogró cinco escaños n'Aragón).^[4][3]

Esto lleva a conversaciones con partíos estatales pa la so integración nellos. Primero foi na seronda d'esi mesmu añu col PCE pa formar el "Partíu Socialista Unificáu d'Aragón", que nun cuayó.

Cola llegada a la secretaría xeneral de Santiago Marraco en febreru de 1978, cabeza visible de la corriente de los socialistes "ortodoxos", empecípiense contactos con PSOE pa una unificación similar a la que daría llugar a la nacencia del PSC. Les desavenencies ente dambos sectores del PSA, per un sitiu, y les reticencies que tenía la direición del PSOE nesos momentos respeuto al pactu col PSA, per otru llau, fixeron que s'allargar les conversaciones, de forma que dellos militantes de la corriente de los "ortodoxos" integrárense direutamente nel PSOE primero que se decidiera la unificación.

D'esta forma, la integración de la organización del PSA nel PSOE nun se produció formalmente. Asina, la disputa xurídica que se dio de siguío pola denominación de Partíu Socialista d'Aragón ente'l sector que permaneció fiel al caltenimientu del PSA y la direición del PSOE dio como resultancia que se torgar utilizar esta denominación al PSOE, nin utilizar les sigles de PSOE-PSA, por ser la sigles PSA propiedá del Partíu Socialista d'Aragón (de resultes d'esto'l PSOE n'Aragón pudo utilizar dende entós solo la espresión "Partíu de los Socialistes d'Aragón").

Emilio Gastón (unu de los críticos col procesu d'integración nel PSOE aragonés) axuntaría en redol a sigo, dientro del partíu, a la parte de la militancia próxima a postures más cercanes al nacionalismu, contraria a una unificación con un partíu que la so direición taba fuera del ámbitu aragonés.

Dalgunos de los militantes, qu'evolucionaron escontra un nacionalismu netu, xunto a miembros de l'asociación cultural Rolde d'Estudios Nacionalistes Aragonés, formaríen el 23 d'avientu de 1978 el Movimientu Nacionalista Aragonés (MNA),^[6] en paralelu a otres fuercies nacionalistes d'esquierda que surdieren o taben surdiendo nesos mesmos años nel País Vascu o Cataluña.

El PSA llegó a plantegase allegar a les primeres eleiciones al Parllamentu de Cataluña que tuvieron llugar el 20 de marzu de 1980,^[4] anque finalmente'l so candidatu, Federico Jiménez Losantos, facer integráu na candidatura del Partíu Socialista d'Andalucía.

Presentóse nuevamente a les eleiciones xenerales de 1 de marzu de 1979 y de 28 d'ochobre de 1982, ensin llograr representación.

El Partíu Socialista d'Aragón eslleir nel congresu estraordinariu celebráu'l 26 de marzu de 1983, siendo'l so postreru secretariu xeneral Santiago Coello.^[4]

Pa dellos autores, a pesar de la so desapaición, el PSA supunxo un ciertu mitu na política aragonesa y el so legáu manifestóse darréu nesti ámbitu, bien pola presencia de persones venceyaes al mesmu en dalgún momentu al mandu d'instituciones aragoneses (de resultes de los resultaos de les primeres eleiciones a Cortes d'Aragón que se celebraron darréu, el 8 de mayu de 1983, el so antiguu secretariu xeneral Santiago Marraco, y que dende'l 26 de payares de 1979 yera secretariu xeneral del PSOE n'Aragón, foi proclamáu primer presidente del gobiernu autonómicu aragonés) o bien pola apaición de nuevos partíos qu'en ciertu mou pudieron ocupar un espaciu políticu similar (la dixebra nacionalista qu'anició'l MNA terminaría en Chunta Aragonesista, al formase esti partíu en 1986)^[4][3]

(1) Integráu na coalición eleutoral Unidá Socialista, formada ente'l PSA y el PSP. El diputáu que resultó escoyíu (Emilio Gastón) correspondió al PSA.

(2) Integráu na coalición eleutoral Coalición per Aragón, formada ente'l PSA y el Partíu Social Democrata d'Aragón (PSDA).

1977: Dientro de la coalición Candidatura Aragonesa d'Unidá Democrática, que presentó candidatures na circunscripción eleutoral de Zaragoza, llogrando tres senador: Ramón Sainz de Varanda (184.157 votos, puestu 1º), Lorenzo Martín-Retortillo (180.811 votos, puestu 2º) y Mateo-Antonio García (173.570 votos, puestu 3º de 20 candidatos).

1979: Presentó candidatos integraos na coalición eleutoral Coalición per Aragón, formada ente'l PSA y el PSDA. Los trés candidatos de Coalición per Aragón pola circunscripción eleutoral de Zaragoza quedarón los 18º, 20º y 21º d'un total de 35 candidatos (recibiendo votu del 4,1, 3,1 y 2,9% de los votantes). L'únicu candidatu pola circunscripción eleutoral d'Huesca quedó'l 14º d'un total de 25 (recibiendo votu del 1,7% de los votantes). Los dos candidatos pola circunscripción eleutoral de Teruel quedaron nos llugares 16º y 17º d'un total de 18 candidatos (recibiendo votu del 1,6 y 1,3% de los votantes).

1982: Presentó un únicu candidatu pola circunscripción eleutoral de la provincia d'Huesca, ensin llograr escañu pal so candidatu Francho Nagore (5.993 votos, puestu 13º de 15 candidatos).

Nes feches d'esistencia del PSA nun se constituyera inda la Comunidá Autónoma d'Aragón.

(1) Integráu na coalición eleutoral Coalición per Aragón, formada ente'l PSA y el PSDA. La Coalición per Aragón presentó candidatures nos conceyos de Zaragoza, Tauste y La Muela, llogrando un únicu conceyal en La Muela.

• Entrada del Partíu Socialista d'Aragón na Gran Enciclopedia Aragonesa *

L'Aragonesismu na transición y la "democracia"