Papiru (del llatín papyrus, y esti del griegu πάπυρος) ye'l nome que recibe'l soporte d'escritura ellaboráu a partir d'una planta acuática, bien común nel ríu Nilu, n'Exiptu, y en dellos llugares de la cuenca mediterránea, una yerba palustre de la familia de les ciperáceas, el Cyperus papyrus.

La pallabra papiru provién del términu griegu πάπυρος papiros, qu'en llatín ye papyrus (el plural ye papyri). Ta tomada del antiguu términu exipciu, que significa 'flor del rei', pos la so ellaboración yera monopoliu real. Tamién ye l'orixe de la pallabra papel.

Foi profusamente emplegáu pa la fabricación de diversos oxetos d'usu cotidianu, y el so principal usu foi la ellaboración del soporte de los manuscritos de l'antigüedá denomináu papiru, precedente del papel modernu. El fragmentu más antiguu de papiru afayar na tumba de Hemaka,^[1][2] chaty del faraón Dean, na necrópolis de Saqqara, anque nun perduraron los posibles signos xeroglíficos escritos nél.

La so ellaboración yera monopoliu real y foi bien apreciáu pol so gran utilidá, ente los pueblos de la cuenca oriental del Mediterraneu. Esportar mientres sieglos en rollos d'altu valor, como se describe nel rellatu del viaxe de Unamón.

L'usu del papiru nun empezó a ser universal hasta la dómina d'Alexandru Magnu (sieglu IV e.C.). El so usu decayó al tornar l'antigua cultura exipcia, y foi sustituyíu como soporte d'escritura pol pergamín. Menguó nel intre del sieglu V y sumió del tou nel sieglu XI. La mayoría de les grandes biblioteques d'Europa tienen manuscritos en papiru.

Primero, el tarmu de la planta de papiru calteníase a remueyu ente una y dos selmanes; dempués cortábase en fines tires llamaes phyliae y se prensaban con un rodiellu, pa esaniciar parte de la cazumbre y otres sustancies líquides; depués disponíense les llámines horizontal y verticalmente, y volvíase a prensar, por que la cazumbre actuara como adesivu; terminaba estregándose selemente con una concha o una pieza de marfil, mientres dellos díes, quedando dispuestu pal so usu.

La unidá de midida del papiru yera la plagula (fueya). Solíense fabricar rollos de papiru d'unos venti plagulas que se pegaben ente sigo, con un tamañu mediu total de cinco metros. El mayor papiru atopáu ye'l Papiru Harris I que mide más de 41 metros.

Testos

Les inscripciones realizar na cara del papiru que tenía dispuestes les tires horizontalmente: el anverso. Na otra cara (l'aviesu) raramente escribíase (nesti casu denominar opistógrafos) anque, por ser bien caru, si lo que taba escritu perdía interés, yera borráu y vueltu a utilizar (ver palimpsestu). Fundamentalmente por esta razón, pa los escritos de menor importancia, utilizar nel so llugar los ostraca.

Usu

El volume guardar nun estoxu de pergamín tiñíu dacuando de colloráu col zusmiu del arándanu (vaccinium). Un cachu de pergamín (titulus, index) xunir al rollu y llevaba escritu n'ocasiones con tinta colorada, el títulu de la obra. El llector suxetaba'l volume cola so mano derecha, y dir desendolcando cola esquierda; esta mesma sirvíalu pa endolcar la parte del llibru yá lleíu; d'equí les espresiones evolvere, esplicara, ad umbilicum pervenire, pa significar que se llegara hasta'l final del testu.

Ye'l papiru sagráu, utilizáu pa ellaborar les barques de dioses del Antiguu Exiptu. La planta tamién tenía una función relixosa surdida en dómines antigües: nacida nel sagráu Nilu, representar nos templos y yera portada nes procesiones, onde simbolizaba la renacencia y la rexeneración del Mundu. Planta específica del Delta del Nilu, ésta yera l'emblema del Baxu Exiptu y representaba a la diosa Uadyet (uady: xeroglíficu del papiru, significando tamién el verde de malaquita, y "la prosperidá"). La planta de papiru foi representada dende la dómina predinástica como símbolu del Baxu Exiptu; figura na maza votiva de Horus Escorpión.

El soporte d'escritura nun yera l'únicu productu ellaboráu nel Antiguu Exiptu a partir d'esta planta, bien común en dómines antigües, tamién podíen fabricase oxetos de cestería, sandalies, calzones, cuerdes, ya inclusive embarcaciones. Consumíase'l so raigañu y dacuando l'interior del tarmu. Tamién se dicía que tenía cualidaes curatibles. Na actualidá la planta, casi sumida n'Exiptu, utilizar pa ellaborar oxetos turísticos.

Según Pliniu'l Vieyu, clasificar pola so calidá n'ocho clases:

1. Emporíticos: los d'inferior calidá, utilizaos como papel d'envolubrar.
2. Taeneóticos: los de mala calidá.
3. Saíticos: los de baxa calidá, ellaboraos con materiales sobrantes.
4. Anfiteátricos: los de media calidá.
5. Fanianos: los de bona calidá.
6. Livios: los de bien bona calidá.
7. Augusticos: los d'alta calidá.
8. Hieráticos o regios: los de más alta calidá, namái utilizaos pa testos sagraos.

Dalgunos d'estos nomes vienen de diversos motivos:

• Del llugar en que se fabricaba, como papel saítico, de la ciudá de Sais.
• Del nome de la fábrica como anfiteátrico, del anfiteatru d'Alexandría.
• Del dueñu de la fábrica, como janniano de Jannio Palemón.
• Del personaxe a quien se topaba dedicáu, como Augusto, Llivianu, Claudio, por talo a los emperadores y emperatrices d'esti nome.
• Del so destín, como hieráticu, por tar destináu a usos sagraos.
• Del grupu principal que lu usara, como emporético o empórico, que yera más porcaz y sirvía pa envolubrar mercancíes.
• D'otres circunstancies, como'l llamáu charta dentada, por ser bruñido con dientes d'animales, principalmente, del xabalín.^[3]

Debíu al gran númberu de papiros atopaos, utilícense diversos y desemeyaos esquemes de clasificación pa poder identificalos, asina:

• Pola persona o fundación que tenía'l manuscritu: Papiru Westcar, Papiros Bodmer 14 y 15 conocíos como P75
• Pol llugar d'orixe: Oxyrhynchus Papyri
• Pol sitiu onde se caltién: Canon de Turín, Papiru Rylands P52

A los papiros asígnase-yos amás un númberu, pa facilitar la so identificación nos llabores de clasificación.

Referencies de la planta y los sos usos

Moisés describe nel llibru d'Éxodu 2:3 la manera en que'l so madre protexer y dio llugar al alcuentru casual cola fía del Faraón.

Cuando yá nun pudo despintalo, entós tomó pa él una arca de papiru y dio-y una mano de betume y pez, y punxo nella al neñu, y poner ente les cañes, xunto a la marxe del ríu Nilu.

Per otra parte, el llibru de Job, fai referencia a la planta del papiru cuando Bildad —unu de los trés amigos de Job— pregúnta-y: “¿Va Crecer y va faese alto'l papiru ensin un llugar pantanosu?”. (Job 8:11)

En Isaías 18:2 dizse que se fixeron de papiru embarcaciones de mayor tamañu pa viaxar distancies más llargues.

Ye'l qu'espacha unviaos por aciu el mar, y por aciu embarcaciones de papiru sobre la superficie de les agües, [diciendo:] “Vaigan, mensaxeros rápidos, a una nación d'alta talla y bruñida, a un pueblu que perdayuri ye inspirador de medrana, a una nación de resistencia a la tensión y d'apatayo, que la so tierra arollaron los ríos”.

Usu como material d'escritura

La obra Comprendoria pa entender les escritures diz que [nel tiempu nel que s'escribió la Biblia] les fueyes podíen pegase pelos estremos pa formar un rollu, que solía constar d'unos venti fueyes. Tamién podíen doblar en forma de fueyes pa formar el códiz, asemeyáu a un llibru, que se popularizó ente los primeros cristianos. Un rollu midía como permediu de 4 a 6 m. de llargu, anque se caltién un exemplar de 40,5 m. Nun principiu, la pallabra griega bí‧blos designaba'l migollu blandu de la planta del papiru, pero más tarde utilizóse pa denominar el llibru en sí. (Mt 1:1; Mr 12:26.) El diminutivu bi‧blí‧on tien como plural la pallabra bi‧blí‧a, que'l so significáu lliteral ye «llibrinos», de la que se deriva la pallabra «Biblia». (2Ti 4:13, Int.) Biblos yera una ciudá fenicia que debió'l so nome a que foi un importante centru de la industria del papiru.

Los rollos de papiru utilizar de manera habitual hasta empiezos del sieglu II, cuando'l códiz de papiru empezó a reemplazalos. Más tarde, nel sieglu IV, la popularidá del papiru empezó a menguar y foi reemplazáu por un material d'escribir muncho más duraderu: la vitela.

El papiru tenía una desventaxa importante como material d'escritura: nun yera bien duraderu. Deteriorar nun ambiente húmedo y volvíase bien argayadizu cuando s'almacenaba nun ambiente demasiao secu. Hasta'l sieglu XVIII supúnxose que tolos antiguos manuscritos bíblicos escritos en papiru sumieren. Sicasí, a finales del sieglu XIX afayó un bon númberu de papiros bíblicos tantu n'Exiptu como alredor del mar Muertu, llugares con un clima moderadamente secu, bien necesariu pal caltenimientu de los papiros. Dalgunos de los papiros bíblicos topaos nestos llugares daten hasta del sieglu II o I e.C.

A munchos d'estos manuscritos en papiru denominar «papiros», como'l Papiru de Nash, del sieglu I o II e.C.; el Papiru Rylands III, 458 (sieglu II e.C.), y el Papiru de Chester Beatty núm. 1 (sieglu III).

• Papel
• Celulosa
• Cáñamu
• Pergamín
• Papiroloxía

• Bagnall, Roger S. (Jun. 2009) The Oxford Handbook of Papyrology; Oxford University Press; ISBN 0195178386.
• Wolfgang Kosack: Schenute von Atripe De judicio finale. Papyruskodex 63000.IV im Muséu Egizio di Torino. Einleitung, Textbearbeitung und Übersetzung herausgegeben von Wolfgang Kosack. Berlin 2013, Verlag Brunner Christoph, ISBN 978-3-9524018-5-9
• Watch Tower Bible and Track Society of Pennsylvania (1991) Comprendoria pa entender les escritures; Watchtower Bible and Track Society of New York, Inc. International Bible Studens Association Brooklyn, New York, USA.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre papiros.
• La Planta del Papiru, el so usu y fabricación n'Exiptu
• rollu-de-papiru-o-el volume.html El rollu de papiru y el volume (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).