L'acadiu llega a Mesopotamia dende'l norte colos pueblos semíticos. Los primeros nomes propios acadios recoyíos en testos sumerios remontar al 2800 e.C. , lo qu'indica que, siquier nesa dómina, xente de fala acadia instalárase en Mesopotamia. Les primeres tablillas escrites dafechu n'acadiu usando'l sistema cuneiforme daten de 2400 e.C. pero nun hai un usu importante del acadiu na escritura antes del 2300 e.C. Ye entós, al formase'l Imperiu acadiu con Sargón I,[2] que crez la importancia de la llingua y el so usu en documentos escritos hasta llegar a convertise na llingua dominante en Mesopotamia per espaciu de 1000 años. Con esto'l acadiu apostra l'usu del sumeriu a testos llegales o relixosos.
Los faraones exipcios y los reis hitites usaron l'acadiu pa comunicase ente sigo. Los funcionarios d'Exiptu escribíen nesti idioma nes sos rellaciones coles sos vasallos en Siria y la mayoría de les cartes topaes en el-Amarna tán escrites n'acadiu.[3]
Aspeutos históricos, sociales y culturales
Escritura
L'acadiu antiguu ta presente en tabletas de folla dende aproximao'l 2600 e.C. Escribir cola escritura cuneiforme tomada de los sumerios. Sicasí, a diferencia del sumeriu, col acadiu la escritura evoluciona hasta un sistema silábicu completu.[4] Los logogramas pasen a ocupar un papel secundariu y síguense emplegando sobremanera pa pallabres bien comunes como «Dios», «templu» y otres asemeyaes. Ye según el símbolu AN úsase tantu pal logograma de «Dios» como pal Dios An y pal símbolu silábicu-an-. El símbolu tamién s'usa como determinativo pa los nomes de dioses.
L'exemplu 4 na imaxe inferior amuesa otra particularidá del sistema d'escritura cuneiforme acadiu: munchos símbolos silábicos escarecen d'un valor fonéticu claru. Dalgunos como AḪ nun estremen la vocal. Tampoco hai una referencia clara nel otru sentíu, d'un soníu dau a un símbolu específicu. Asina, la sílaba -ša- puede representase tantu col símbolu ŠA como col símbolu NÍĜ. Esto asocede inclusive nel mesmu testu de manera intermitente.
Desenvolvimientu del idioma
L'acadiu antiguu usar hasta'l final del III mileniu e.C. cuando ye reemplazáu pol babiloniu y l'asiriu. Yá nel sieglu XXI e.C. estos dos dialeutos principales fixéronse claramente diferenciables. El babiloniu antiguu, como l'idioma mariota, bien próximu a él, ye muncho más innovador que l'asiriu antiguu, que ye más arcaizante, y que'l eblaíta, del que ta más alloñáu dende'l puntu de vista llingüísticu y xeográficu. Por casu, nel babiloniu antiguu atopar por primer vegada la forma lu-prus (yo quiero escoyer) en cuenta de la más antigua la-prus. Aun así, l'asiriu tamién introduz innovaciones como la llamada harmonía vocal asiria, una harmonía vocálica distinta al sistema del turcu o del finés. L'eblaíta ye bien arcaizante. Este conoz un dual granible según pronomes relativos estremaos por casu, númberu y xéneru. Dambos elementos yá sumieren nel acadiu antiguu.
El babiloniu antiguu ye l'idioma del rei Hamurabi, quien crea'l Códigu de Hamurabi, unu de los testos llegales más antiguos. A partir del sieglu XV e.C. falar del babiloniu mediu. La división producir cola irrupción de los casines, que conquisten Babilonia escontra'l 1550 e.C. y gobiernen ellí por unos 300 años. Estos tomen l'idioma acadiu pal so usu ensin influyir enforma col so idioma d'orixe. Mientres la so edá d'oru, el babiloniu mediu ye consideráu como l'idioma escritu de la diplomacia en tol antiguu Oriente, inclusive n'Exiptu. Nesti tiempu prodúcense tamién numberosos préstamos de los idiomes semites del Noroeste y del hurrita, anque estos usábense primero de too nes rexones estremeres de la rexón de fala acadia.
Tres el fin del reinu mesopotámicu cola conquista de la rexón polos perses, l'acadiu, que solo esistía en forma del babiloniu tardíu, vese reemplazáu como idioma del pueblu, anque sigue siendo usáu como idioma escritu. Entá dempués de la invasión de los griegos con Alexandru Magnu nel sieglu IV e.C. l'acadiu caltiénse como llingua oficial de la rexón. Hai munchos nicios de que l'acadiu yá nun ye idioma faláu nesi momentu o qu'a lo sumo ye emplegáu por poques persones. Los testos más recién n'acadiu remontar al sieglu III.
Dialeutoloxía y variantes
L'asirioloxía estrema la llingua acadia en delles formes según el so orixe y dómina en que s'emplegaron:[5]
Paleo-acadiu: fálase y escribe hasta la cayida de la III dinastía de Ur en Mesopotamia, les rexones al este del Tigris, ente Susa y Gasur y nel Éufrates mediu (Mari). 2500 – 1950 e.C.
Paleo-asiriu: dialeutu del acadiu procedente de la mesma caña que'l Paleoacadiu, faláu na aguada más septentrional del Tigris, escontra los montes Zagros. 1950 – 1750 e.C.
Paleo-babiloniu: dialeutu más tardíu que'l Paleoasirio que los sos falantes baxaron pela zona del Éufrates hasta Babilonia sustituyendo al Paleoacadiu na zona y convirtiéndose na llingua lliteraria de la tradición mesopotámica práuticamente ensin cambeos hasta la desapaición de la escritura cuneiforme, tantu en Babilonia como n'Asiria. Nesti dialeutu ta escritu'l Códigu d'Hammurabi. 1950 - 1530 e.C.
Mediu-asiriu: dende 1500 hasta 1000 e.C.
Mediu-babiloniu: dende 1530 hasta 1000 e.C.
Neo-asiriu y Neobabilonio: dende 1000 hasta 600 e.C. aproximao.
Babiloniu tardíu: dende 600 e.C. hasta la so desapaición como llingua viva.
La siguiente tabla contién los dialeutos que se llograron identificar nel acadiu.
Dellos científicos (como Sommerfeld, 2003) asumen que l'acadiu antiguu que se topa nos testos más vieyos, nun foi una forma precursora de los posteriores dialeutos asiriu y babiloniu, sinón un dialeutu propiu que foi movíu por estos dos y que s'escastó tempranamente.
L'acadiu, ente toles demás llingües semítiques, utiliza la preposición ina como llocativu y ana como dativu-elativo. Munches llingües vecines del noroeste, como l'árabe y l'araméu tienen sicasí bi/bə pa llocativu y li/lə pa dativu. L'orixe de les preposiciones de llugar de la llingua acadia ta ensin esclariar.
A diferencia de la mayoría de los idiomes semites, l'acadiu tien solo la fricativa ḫ [x] y perdió tanto les consonantes glotales como les faríngeas fricatives, típiques nel restu de llingües semites. Les sibilantes del acadiu yeren a lo menos hasta la dómina antigua de Babilonia (ca. XIX e.C. ) puramente africaes.
L'acadiu estremar de los idiomes semíticos del noroeste y del sur pola posición típica de les pallabres, que ye Suxetu Oxeto Verbu (SOV), ente que nes otres cañes prevalez la forma Verbu Suxetu Oxetu o Suxetu Verbu Oxeto. Esti orde deber a la influencia del sumeriu, que tamién tenía un orde SOV.
Fonoloxía
Acordies con lo que puede deducise de la ortografía cuneiforme, dellos fonemes protosemitas perder n'acadiu.
Consonantes
El fonema *ʔ (ʔalef) del protosemita, según les fricatives *ʕ (ʕayin), *h, *ḥ y *ġ perdiéronse como consonantes, yá seya por cambéu de soníu o por ortografía, y dieron llugar a la calidá vocal y non presente nel protosemita.[6] La interdental y les fricatives llaterales sordes (*ś, *ṣ́) fundir coles sibilantes como nos idiomes cananeos, colo que quedaron 19 fonemes consonánticos:
La mayoría de los espertos del acadiu presumen la esistencia d'una vocal posterior central (o o ɔ), pero la escritura cuneiforme nun ufierta pruebes d'esto.
Tanto les consonantes como les vocales pueden ser llargues o curties. Nes trescripciones del acadiu, la duración llarga de les consonantes espresar nes trescripciones por aciu la duplicación de la consonante correspondiente. Les vocales llargues espresar con un signu sobre la vocal /ā, ē, ī, ū/. Esta diferenciación ye fonémica, p. ex. iprusu ('qu'él decidió') frente a iprusū ('decidieron').
Gramática
Como en toles llingües semites, l'acadiu utiliza la flexón de temes. El tema d'una pallabra, que contién el significáu base, ta compuestu polo xeneral por trés consonantes, les llamaes radicales. Les trescripciones con frecuencia amuesen les radicales o consonantes temátiques con lletres mayúscules, como PRS (decidíu, dixebrar). Ente y alredor d'estes consonantes l'acadiu usa diversos infixos, prefixos y sufixos que tienen funciones gramaticales y de formación lexical diverses. El patrón consonante-vocal sirve pa espandir o modificar el significáu base de les temes. La radical puede ser simple o doble (allargada). Esta diferenciación ye relevante pa determinar el significáu de la pallabra.
Sustantivos
Casu, númberu y xéneru
L'acadiu tien dos xéneros, masculín y femenín. Los sustantivos y axetivos femeninos tienen polo xeneral un -(a) t a la fin de la so base, como nel árabe. El sistema de declinación ye senciellu. En singular contién tres casos, el nominativu, el xenitivu y acusativu), pero en plural solu dos casos: el nominativu y el casu oblicuu.[7] Los axetivos concuerden en casu, númberu y xéneru colos sustantivos y polo xeneral asítiense detrás d'estos.
Un exemplu de los sustantivos šarrum (rei) y šarratum (reina) y del axetivu dannum (fuerte) amosar na siguiente tabla col sistema de declinación en babiloniu antiguu:
Caso/Númberu
masculín
femenín
Substantivo
Nominativu singular
šarr-um
šarr-at-um
Xenitivu singular
šarr-im
šarr-at-im
Acusativu singular
šarr-am
šarr-at-am
Nominativu plural
šarr-ū
šarr-ātum
Oblicuu plural
šarr-ī
šarr-ātim
Axetivu
Nominativu singular
dann-um
dann-at-um
Xenitivu singular
dann-im
dann-at-im
Acusativu singular
dann-am
dann-at-am
Nominativu plural
dann-ūtum
dann-ātum
Oblicuu plural
dann-ūtim
dann-ātim
Estaos
El sustantivu acadiu tien tres tipos d'estaos nominales. Estos espresen la rellación sintáctica del sustantivu con otres partes de la oración. El status rectus (estáu principal) ye la forma básica. El status absolutus (estáu absolutu) utilízase cuando un sustantivu ye usáu nuna oración nominal (p. ex. A ye un B) como predicáu.
(1)
Awīl-um
šū
šarrāq.
Persona - Nominativu
él
lladrón (Status Abs.)
"Esta persona ye un lladrón."
Si'l sustantivu ye siguíu por un pronome posesivu o por un sustantivu en xenitivu, tien que tar en status constructus, que con frecuencia se forma como'l status absolutus por aciu la separación del sufixu del casu.
(2)
mār-šo
Fíu (St.constr.) - 3.Persona Singular.masc.Pronome posesivu
"el so fíu", ‚"del so fíu", ‚"al so fíu", ‚"el so fíu"
(3)
mār
šarr-im
Fíu (St.constr.)
Rei- Xenitivu.Singular
"el fíu del rei"
Tamién puede crease un enllaz xenitivu por aciu la partícula ša. El sustantivu del que depende la frase en xenitivu ta entós en status rectus. La mesma partícula úsase tamién pa enllazar oraciones relatives.
Los verbos pueden clasificase según cuatro tipos de temes. La tema base ye la forma inicial. La tema duplicada (D) usar pa producir les formes del aplicativo, acusativu ya intensivu. Esta tema recibe'l so nome de la duplicación del radical mediu, que ye típica d'esta forma, anque tamién apaez nes otres. La tema de tipu Š (xeneráu col prefixu š-) usar pal causativu. Nes formes D y Š los prefixos de la conxugación camuden el so vocal a /o/. La tema N espresa'l pasivu. L'elementu n- nesti casu afacer a la primer consonante que lo sigue, que ye allargada. En delles formes nun ta frente a una consonante, polo que caltién la so forma orixinal.
Una forma verbal finita del acadiu ta siempres en concordanza col suxetu de la oración. Esta concordanza márcase siempres por un prefixu, en delles formes tamién por un sufixu adicional. Los prefixos de les formes G y N estremar de les de les temes D y Š pol so vocal.
Na siguiente tabla pueden vese toles formes congruentes del verbu PRS (decidir, estremar) nel pasáu de los cuatro tarrezas (ver enriba pa la traducción). Como se ve, los xéneros gramaticales namái s'estremen na segunda persona del singular y na tercer persona del plural.
Persona/númberu/xéneru
Base G
Base D
Base Š
Base N
1. persona singular
a-prus-Ø
o-parris-Ø
o-šapris-Ø
a-pparis-Ø
1. persona plural
nin-prus-Ø
nu-parris-Ø
nu-šapris-Ø
nin-pparis-Ø
2. persona singular masculín
ta-prus-Ø
el to-parris-Ø
el to-šapris-Ø
ta-pparis-Ø
2. persona singular femenín
ta-prus-ī
el to-parris-ī
el to-šapris-ī
ta-ppars-ī
2. persona plural
ta-prus-ā
el to-parris-ā
el to-šapris-ā
ta-ppars-ā
3. persona singular
i-prus-Ø
o-parris-Ø
o-šapris-Ø
i-pparis-Ø
3. persona plural masculín
i-prus-ū
o-parris-ū
o-šapris-ū
i-ppars-ū
3. persona plural femenín
i-prus-ā
o-parris-ā
o-šapris-ā
i-ppars-ā
Amás de la concordanza col suxetu puede haber hasta dos sufixos pronominales amestaos al verbu. Estos marquen el casu direutu ya indireutu. Los sufixos pronominales son iguales pa toles bases verbales. Los xéneros gramaticales, al contrariu que nel casu de la concordanza, estrémense tantu na segunda como na tercer persona del singular y del plural.
Cuando se marquen los casos direutos ya indireutos coles mesmes, l'oxetu indireutu (dativu) preciede al oxetu direutu o acusativu.
Los sufixos pal oxetu indireutu de la primer persona del singular (a mi, pa mi) correspuenden a los sufixos de la forma ventiva. Úsase -am cuando la concordanza ye ensin sufixu, -m tres el sufixu -ī y -nim dempués de los sufixos -ā y -ū.
Los sufixos ventivos apaecen con frecuencia xunto con otros sufixos dativos o colos sufixos de la primer persona singular del acusativu.
La siguiente tabla contién les formes de los sufixos oxetos usaos en babiloniu antiguu:
Persona/númberu/xéneru
Oxetu direutu (acusativu)
Oxetu indireutu (dativu)
1. persona singular
-nin
-am/-m/-nim
1. person plural
-ninʾāti
-ninʾāšim
2. person singular masc.
-ka
-kum
2. person singular feme.
-ki
-kim
2. person plural masc.
-kunūti
-kunūšim
2. person plural feme.
-kināti
-kināšim
3. person singular masc.
-šo
-šum
3. person singular feme.
-ši
-šim
3. person plural masc.
-šunūti
-šunūšim
3. person plural feme.
-šināti
-šināšim
La -m de los sufixos dativos asimilar a les siguientes consonantes (ver exemplu 7). Los siguientes exemplos ilustren l'usu de los morfemes en cuestión:
(6)
i-ṣbat-Ø-kunūti
3. persona - pasáu atrapar - singular.masc. (suxetu) - 2.persona.plural.masc.acusativu
Una forma bien usada que puede construyise de substantivos y axetivos ye'l pasivu d'estáu o estativo. Substantivos que siguen al predicativu (en status absolutus) equivalen al verbu ser. Xunto con un substantivo o axetivu verbal usar pa espresar un estáu o situación. Esti estativo equival al pseudoparticipio del exipciu antiguu. La siguiente table amuesa les diverses formes col substantivo šarrum (rei), l'axetivu rapšum (anchu) y l'axetivu verbal parsum (decidíu).
Persona/Númberu/Xéneru !šarrum
rapšum
parsum
1. Persona singular
šarr-āku
rapš-āku
pars-āku
1. Persona plural
šarr-ānu
rapš-ānu
pars-ānu
2. Persona singular masc
šarr-āta
rapš-āta
pars-āta
2. Persona singular feme
šarr-āti
rapš-āti
pars-āti
2. Persona plural masc
šarr-ātunu
rapš-ātunu
pars-ātunu
2. Persona plural feme
šarr-ātina
rapš-ātina
pars-ātina
3. Persona singular masc
šar-Ø
tosquilaš-Ø
paris-Ø
3. Persona singular feme
šarr-at
rapš-at
pars-at
3. Persona plural masc
šarr-ū
rapš-ū
pars-ū
3. Persona plural feme
šarr-ā
rapš-ā
pars-ā
šarr-āta puede significar "fuisti rei", "yes rei" y "vas ser rei". El estativo nun espresa la temporalidá.
Pronomes
Como n'otros idiomes semites, n'acadiu hai distinción de xéneru na segunda persona del singular.
Na siguiente preséntense los pronomes personales acadios xunto cola equivalencia n'árabe estándar, hebréu, araméu bíblicu y
español.[8]
↑-nin ye usáu pal nominativu, y.d. sigue a un verbu pa denotar el suxetu.
Pronomes demostrativos
Los pronomes demostrativos acadios difieren de la variedá de los idiomes semites occidentales. La siguiente tabla amuesa los pronomes demostrativos acadios acordies cola deixis cercana y alloñada:
Al contrariu que los pronomes relativos plurales, los pronomes relativos sengulares acadios tornar por completu. Sicasí, solo la forma ša (singular masculín acusativu) sobrevivió, ente que les otres formes sumieron col tiempu.
Pronomes interrogativos
La siguiente tabla amuesa los pronomes interrogativos acadios:
Acadiu
Español
mannu
¿quién?
mīnū
¿qué?
ayyu
¿cuál?
Preposiciones
L'acadiu tien preposiciones formaes por una sola pallabra (p. ex. ina (en, de, por, baxu), ana (a, para, escontra), adi (hasta), aššo (por cuenta de), eli (en, sobre), išel to/ultu (de), mala (según), itti (con)). Tamién tien delles preposiciones compuestes con ina y ana (p. ex. ina maḫar (para), ina balu (ensin), ana ṣēr (escontra), ana maḫar (ante)). Toles preposiciones son siguíes del xenitivu.
Exemplos: ina bītim (en casa, de casa), ana... dummuqim (pa faer...), itti šarrim (col rei), ana ṣēr mārīšo (al so fíu).
Numberales
Na escritura cuneiforme los númberos escribíense usualmente en forma de cifres. Por eso entá nun se sabe con certidume cómo se deben lleer munchos númberos. Los numberales apaecen en status absolutus cuando tán siguíos d'un sustantivu al que determinen. Como otros casos son bien raros, solo conócense les formes del status rectus de dellos numberales. Los numberales 1 y 2, según 21-29, 31-39, 41-49 etc., concuerden en xéneru gramatical col sustantivu que determinen. Los numberales 3-20, 30, 40 y 50 amuesen una polaridá de xéneru: ante los sustantivos masculinos apaez la forma femenina y ante los femeninos, la forma masculina. Esta polaridá ye típica pa los idiomes semites y tamién apaez nel árabe clásicu. Los numberales 60, 100 y 1000 son iguales en dambos xéneros. El sustantivu ta en plural a partir de dos. Nel casu de partes del cuerpu que vienen en pares puede apaecer la forma dual, que nun ye granible. Exemplos: šepum (pie) convertir en šepān (dos pies).
Los númberos ordinales creyer polo xeneral al amestar un sufixu de casu a la forma nominal PaRuS, onde P, R y S han de reemplazase poles consonantes del numberal en cuestión. Ye de notar que nel casu del númberu unu l'ordinal y el cardinal son iguales. Col númberu cuatro produz una metátesis. La siguiente tabla amuesa les formes masculín y femenín de dellos numberales cardinales acadios y los ordinales correspondientes.
Númberu
style="background-color:#FFFF00"
masculín cardinal
femenín cardinal
congruencia cardinal
masculín ordinal
femenín ordinal
1
ištēn
išteʾat, ištāt
congruencia
ištēn
išteʾat
2
šinā
šittā
congruencia
šanûm
šanītum
3
ša elāš
ša elāšat
polaridá
ša elšum
šaluštum
4
erbē
erbēt
polaridá
rebûm
rebūtum
5
ḫamiš
ḫamšat
polaridá
ḫamšum
ḫamuštum
6
šediš
šiššet
polaridá
šyššum
šeduštum
7
sebē
šebēt
polaridá
sebûm
sebūtum
8
samānē
samānat
polaridá
samnum, samnûm
samuntum
9
tešē
tišīt
polaridá
tišûm, tešûm
tišūtum, tešūtum
10
yšer
yšeret
polaridá
yšrum
yšurtum
60
šūš
ensin distinción de xéneru
desconocíu
100
meʾat, mât
ensin distinción de xéneru
desconocíu
1000
līm
ensin distinción de xéneru
desconocíu
Exemplos: erbē aššātum (cuatro esposes) (nótese l'usu del numberal masculín), meʾat ālānū (cien ciudad).
Formación de pallabres
L'idioma acadiu, amás de la derivación de diverses bases verbales, tien numberoses formaciones nominales de los raigaños verbales. Una nominalización bien frecuente ye la forma ma-PRaS. Esta puede espresar el sitiu d'un sucesu, la persona que realiza daqué, pero tamién otres coses. Si una de les consonantes del raigañu (radicales) ye un soníu llabial (p, b, m), el prefixu convertir en na-. Exemplos: maškanum (sitiu) de ŠKN (poner), mašraḫum (gloria) von ŠRḪ (ser pimpanu), maṣṣarum (guardián) de NṢR (vixilar), napḫarum (suma) von PḪR (sumar, resumir).
La forma maPRaSt ye un patrón asemeyáu. Los sustantivos creaos por aciu esta forma son de xéneru femenín. Úsense equí les mesmes regles que pa la forma maPRaS-Form. Exemplu: maškattum (depósitu) de ŠKN (poner), narkabtum (xarré) de RKB (acaballar, dir).
El sufixu -ūt sirve pa producir sustantivos astractos. Los sustantivos creaos con esta forma son femeninos. El sufixu puede ser amestáu a sustantivos, axetivos y verbos. Exemplos: abūtum (paternidá) de abum (padre), rabûtum (grandor) de rabûm (grande), waṣūtum (partida) von WṢJ (dise).
Tamién hai numeross verbos creaos a partir de sustantivos, axetivos y numberales. Polo xeneral créase una base D a partir del raigañu del sustantivu o axetivu, lo que llogra'l significáu "convertise en X" o "convertir en X". Exemplos: duššûm (dexar brotar) de dišo (monte), šullušum (faer daqué per tercer vegada) de ša elāš (trés).
Sintaxis
Frase nominal
Tolos determinantes d'un substantivo vienen dempués d'esti salvu nel casu de los numberales. Esto ye asina p'axetivos, oraciones relatives y aposiciones. El siguiente exemplu amuesa un analís de la frase erbēt šarrū dannūtum ša ālam īpušū abūja (los cuatro reis fuertes, que construyeron la ciudá, los mios padres).
Pallabra
Analís
Parte de la frase nominal
erbēt
cuatro: femenín (polaridá de xéneru!)
numberal
šarr-ū
rei: nominativu plural
substantivo (cabeza de la frase)
dann-ūtum
fuerte: nominativu plural masculín
Axetivu
ša
marcador d'atributu
Oración relativa
āl-am
ciudá: acusativu singular
īpuš-ū
construyir: 3ª persona plural masculín
ab-ū-ja
padre: plural masculín, 1.persona, pron. posesivu
Aposición
Sintaxis de la oración
L'orde preferíu de la oración n'acadiu ye Suxetu-oxeto-verbu. Esti orde, raru pa los idiomes semíticos, ye productu de la interacción col sumeriu, que tamién tien esti orde. Sicasí, en testos lliterarios pueden reparase otres formes. Unu de los efeutos lliterarios ye'l revertir l'orde normal. Un exemplu del cilindru de Babonides (2:20-2:21) amuesa esto:
nīq
tašriḫt-i
ebb-i
maḫar-šunu
aqqi-ma
ošamḫdir
kadrā-ja
Ufrienda (St.constr.)
guapura: xenitivu
pura: xenitivu
ante ellos
ufierté y
fixi recibir
el mio regalu de bienvenida.acusativu
Oxeto
Frase alverbial local
forma verbal
forma verbal
oxetu
primer oración
segunda oración
"Una ufrienda de pura guapura ufierté ante ellos y dexé-yos recibir el mio regalu de bienvenida."
Les formes verbales de les oraciones subordinaes qu'empiecen con una conxunción lleven el sufixu subordinativu -o. Este sume si usa otru sufixu con una vocal inicial. La única conxunción que siempres apaez ensin subordinativu na forma verbal ye šumma (si, cuando). Entá nun se sabe cuál ye la razón d'esto. Otres conxunciones son ša (pa oraciones relatives), kī(ma) (que, tan llueu, cuando), ūm (cuando, mientres), adi (mientres) y aššum (porque).
L'acadiu nun usa cópules nes oraciones nominales. En cuenta de ello, apaez el sustantivu en forma predicativa o l'axetivu en forma estativa. Exemplu: Awīlum šū šarrāq. (esti home ye un lladrón, o, más lliteralmente, home esti lladrón).
Vocabulariu
El vocabulariu acadiu ye predominantemente d'orixe semita.
De siguío amuésense dellos exemplos del acadiu en comparanza con otros idiomes semites:
Aun así, les condiciones especiales del so desenvolvimientu históricu fixeron qu'haya munchos elementos ensin una rellación evidente con idiomes de la mesma familia. Esto llevó a los llingüistes a clasificar l'acadiu nun subgrupu particular, el de "llingua semita oriental". Dalgunes d'estes pallabres ensin rellacionar con otros idiomes semites son: māru "fíu" (en semita usualmente *bn), qāel to "mano" (en semita *jd), šēpu "pie" (en semita *rgl), qabû "dicir" (en semita *qwl), izuzzu "tar de pies" (en semita *qwm), ana "a, pa" (en semita *li), etc.
El vocabulariu acadiu tien munchos préstamos del sumeriu y del araméu.[9] Les pallabres emprestaes del araméu nos primeros sieglos del I mileniu e.C. usábense principalmente nel norte y centru de Mesopotamia, ente que los préstamos sumerios usar en tola zona en que se falaba'l acadiu. Amás de estos idiomes, tomáronse dellos sustantivos rellacionaos colos caballos y cola vida casera del idioma hurrita y del casina. Delles pallabres vinieron del ugarítico.
La siguiente tabla contién exemplos de préstamos n'acadiu.
Acadiu
Traducción
Orixe
style="background-color:#FFFF00"
Pallabra en la llingua d'orixe
dû
llomba
sumeriu
du6
erēqu
fuxir
araméu
Raigañu ʿRQ
gadalû
vistíu en llinu sumeriu
gada lá
ḫabá (o)
parte de xarré
casina
ḫabá
isinnu
fiesta
sumeriu
ezen
kasulatḫo
preséu de cobre
hurrita
kasulatḫ-
kisallu
patiu
sumeriu
kisal
laqāḫo
tomar
ugarítico
Wurzel LQH
paššannu
parte de la montadura
hurrita
paššann-
purkullu
canteru
sumeriu
bur-gul
qaṭālu
matar
araméu
Raigañu QṬL
uriḫullu
castigu convencional
hurrita
uriḫull-
Pero l'acadiu tamién foi fonte de préstamos, sobremanera al sumeriu. Dellos exemplos: sumeriu da-rí (continuu, del acadiu dāru), sumeriu ra-gaba (mensaxeru, del acadiu rākibu).
Escritura
L'antiguu acadiu utilizar dende 2600 e.C. , aproximao, en tablillas de magre, y escribióse cola escritura cuneiforme adoptada de los sumerios. A diferencia del sumeriu, l'acadiu foi tresformándose gradualmente nun sistema silábicu dafechu formáu. El calter logográfico d'esta escritura pasó a un segundu planu. Sicasí utilizábase entá'l respeutivu logograma, sobremanera en pallabres bien frecuentes como “Dios”, “Templu”, ente otres. Asina, llegó a representase per un sitiu col signu AN la pallabra "Dios", y por otru al dios An; tamién yera'l signu silábicu de an; amás yera'l signu determinativo de los nomes de dioses.
Desciframientu
El danés Carsten Niebuhr redescubre'l acadiu en 1767, cuando prepara grandes cantidaes d'escritures cuineiformes y presentar en Dinamarca. De momentu empiecen numberosos esfuercios por descifrar la escritura. Los testos políglotes que contienen, ente otres, partes en persa antiguu y acadiu, resulten particularmente útiles. Como munchos nomes de reis apaecen nestos testos, ye posible identificar siquier dellos símbolos cuneiformes que Georg Friedrich Grotefend presenta al públicu en 1802. Yá nesi momentu la xente reconoz que l'acadiu ye un idioma semíticu. L'ésitu definitivu nel desciframientu de la escritura y del idioma acadiu llograr nel sieglu XIXHenry Rawlinson y Edward Hincks.
Exemplu d'acadiu
El siguiente testu ye'l séptimu párrafu del Códigu de Hamurabi, redactáu escontra'l sieglu XVIII e.C. Les abreviatures St.cs. y St.abs. signifiquen status constructus y status absolutus.
šumma
awīl-um
lū
kasp-am
lū
ḫurāṣ-am
lū
ward-am
lū
amt-am
ciudadanu-Nominativu |
o |
plata-acusativo |
o |
oro-acusativu |
o |
esclavu-acusativu |
o |
esclava-acusativu
lū
alp-am
lū
immer-am
lū
imēr-am
ū lū
mimma šumšo
ina
ganáu: acusativu |
o |
oveya: acusativu |
o |
pollín: acusativu |
o bien
daqué |
de
qāt
mār
awīl-im
ū lū
warad
awīl-im
balum
šīb-ī
o
mano (St.cs.)
fíu (St.cs.)
o bien
esclavu (St.cs.)
ensin
testigu: plural obliquus
y
riks-ātim
i-štâm-Ø
ū lū
ana
maṣṣārūt-im
i-mḫur-Ø
contratu: plural, obliquus
mercar: 3ª persona, perfectu, singular
o bien
a
receición: xenitivu
recibir: 3ª persona, pretéritu, singular
awīl-um
šū
šarrāq
i-ddâk
ciudadanu: nominativu |
esti
lladrón (St.abs.)
matar: 3ª persona, pasivu, presente, singular
Traducción:Cuando un ciudadado merca o recibe de la mano d'otru ciudadanu o del esclavu d'un ciudadanu ensin testigu o contrato plata, oru, un res, una oveya, un pollín o otra cosa, ye un lladrón y va ser matáu.
Acadiu dixital
Los formatos tipográficos dixitales pa representar l'acadiu nun tán usualmente instalaos n'ordenadores normales, pero pueden instalase si baxar de diversos sitios.[10]
Unicode (versión 5) confier-y a la escritura cuneiforme sumeriu-acadia los siguientes rangos:
O+12000 a O+1236Y (879 calteres) "cuneiforme sumeriu-acadiu".
O+12400 a O+12473 (103 calteres) "númberos cuneiformes".
Lliteratura n'acadiu
Épica d'Atrahasis: poema del entamu del II mileniu e.C.
Enuma Elish: poema babilónicu que narra l'orixe del mundu escritu aproximao nel sieglu XVII e.C.
Épica de Gilgamesh: orixinalmente escrita en sumeriu, la versión estándar apaeció n'acadiu ente'l sieglu XIII y el XI e.C. , y rellata les aventures de Gilgamesh y el so amigu Enkidu.
Polo xeneral ufiértense estudios d'acadiu en cursos d'Arqueoloxía y de Asirioloxía.
Ente les universidaes del mundu hispánicu qu'ufierten cursos d'asiriu atopa la Universidá de Barcelona colos sos estudios d'Asirioloxía.[11]
Markus Hilgert: Akkadisch in der Ur III-Zeit. Rhema-Verlag, Münster 2002. ISBN 3-930454-32-7.
Walter Sommerfeld: Bemerkungen zur Dialektgliederung Altakkadisch, Assyrisch und Babylonisch. In: Alter Orient und Altes Testament (AOAT). Ugarit-Verlag, Münster 274.2003. ISSN0931-4296
Huehnergard, John; Woods, Christopher (2004). «8. Akkadian and Eblaite», R. D. Woodard: The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages. Cambridge University Press, páx. 218-287. ISBN ISBN 0-521-56256-2.