Maestru d'oficiu, militante de la CNT, miembru de la directiva del Atenéu Cultural Llibertariu d'Huesca y home d'aición al serviciu de los aliaos mientres la Segunda Guerra Mundial.
Biografía
Cursó estudios en Huesca. Foi discípulu de Ramón Acín. Ente ochobre de 1936 y avientu del mesmu añu, formó parte del Conseyu Rexonal de Defensa d'Aragón; so la presidencia de Joaquín Ascaso ocupar de Tresportes y Comunicaciones. Cuando'l Conseyu d'Aragón foi eslleíu pol gobiernu republicanu, n'agostu de 1937, pasó a integrase nel Serviciu d'Información del X Cuerpu del Exércitu, nel SIEP (Serviciu d'Información Especial Periférica), qu'emprestó notables servicios de sabotaxe ya información tres les llinies enemigues.
Al producise la invasión alemana de Francia, el Grupu Ponzán pon en 1941 la so organización al serviciu de la rede Pat O'Leary, la más amplia ya importante rede de fuximientu, información y corréu al serviciu de la resistencia y los aliaos ente 1940 y 1944. La rede O'Leary tomó'l nome del pseudónimu pol que se conocía nos medios de la resistencia a Albert Guérisse (tamién conocíu como Pat, Patrick, Rogers y Joseph Cartier), xeneral de división y médicu del exércitu belga. Ponzán entabla asina rellación colos servicios secretos aliaos, ingleses, franceses y belgues (rede Sabot), en llinia col so plan d'actuación antifranquista, cuestión ésta que nun foi aceptada pol Conseyu Xeneral del Movimientu Llibertariu nel exiliu, polo que foi desautorizáu orgánicamente. El llabor del Grupu Ponzán dientro de la organización Pat O'Leary centróse mayoritariamente en recoyer aviadores aliaos que cayíen en suelu francés, despintalos y facilita-yos una residencia, procura-yos ropa, comida, asistencia médica y documentación falsa, por que dempués de cruciar los Pirineos pudieren tornar a territoriu aliáu vía Portugal y Xibraltar.
N'abril de 1943 foi deteníu en Toulouse y puestu en manes de la Gestapo. Anque a la de clasificalo recurrir al apellativu de “home d'aición”, Ponzán nun tenía les condiciones físiques que de normal se suponen a estos homes, la miopía que-y valió'l llamatu de “El Gafotas” ye representativa de les sos llimitaciones físiques. Fueron l'astucia, la intelixencia y el rigor intelectual los que-y dexaron sobrevivir y ser eficaz nun mundu turbiu d'espíes y axentes dobles. Nun diba armáu y cuando lo detuvieron nun opunxo resistencia. Cuando Toulouse taba práuticamente rindida a la meyora aliada, concretamente dos díes primero que los alemanes abandonaren la ciudá, la Gestapo sacar de la cárcel y fusilar en Buzet-sur-Tarn, un pueblu del pirineo francés, xunto a unos cincuenta persones más, a les que prendieron fueu dempués de dispara-yos, nun pudiéndose asina cumplir el so deséu espresáu nel so testamentu:
…Deseyo que los mios restos sían treslladaos un día a tierra española y soterraos n'Huesca, al llau del mio maestru, el profesor Ramón Acín, y del mio amigu Evaristo Viñuales
Testamentu de Francisco Ponzán (27 d'avientu de 1943, prisión militar de Fourgolle
, Toulouse)
atópase depositáu nel CRAI Biblioteca Pavelló de la República de la Universitat de Barcelona. Consta de correspondencia, documentación personal y diversa sobre maquis, política, etc.
Reconocencia internacional
Foi reconocíu y condecoráu a títulu póstumu polos gobiernos y exércitos de Francia, Reinu Xuníu y Estaos Xuníos y ye forzosu reparar en qu'esta reconocencia nunca-y llegó d'España. De los cuadiernos de Ponzán recuperaos tres la so muerte ye posible conocer la identidá, y dacuando inclusive la fotografía, de 311 persones safaes pol so grupu, ente les que s'atopen militares d'alta graduación y políticos, personalidaes científiques, munches families xudíes (delles fanegueres) amás d'otros escorríos de toa condición social. La bibliografía referida a la dómina asitia la cifra de safaos pol Grupu Ponzán en redol a les 3.000 persones.
El Conceyu de Toulouse, presidíu pol alcalde M. Pierre Cohen, dedicó-y un paséu nel so honor.
↑Afirmao en: autoridaes BNF. Identificador BnF: 15763176j. Apaez como: Francisco Ponzán Vidal. Autor: Biblioteca Nacional de Francia. Llingua de la obra o nome: francés.
La Rede de Fuximientu del Grupu Ponzán. Anarquistes na guerra secreta contra'l franquismu y el nazismu (1936-1944), Antonio Téllez Solá, Editorial Virus, Barcelona, 1996.
Los montes de la llibertá, Josep Calvet, Alianza Editorial, Madrid, 2010.
Llucha y muerte pola Llibertá, 1936-1945. Francisco Ponzán Vidal y la Rede de Fuximientu Pat O'Leary 1940-1944, Pilar Ponzán Vidal, Tot Editorial, Barcelona 1996.
L'histoire de Pat O'Leary, Vincent Brome, Ed. Amiot-Dumont, París, 1957 (trad. inglesa: The Way Back. The Story of Lieut-Commander Pat O'Leary, The Companion Book Club, Londres, 1958.
Pasión y muerte de los españoles en Francia, Federica Montseny, Ed. Espoir, Toulouse, 1969 (publicáu enantes en fascículos en 1949-1950).
Doble jeu pour la France. 1939-1944, Robert Terrés, Ed. Grásset et Fasquelle, París, 1977.
Jacques, l'ami d'Achille, un agent français de la guerre secréte. Reseau d'evasions, Jacques Wattebled, Ed. Chassany, París, 1946.