En 1957, Frei participó na reforma de la Falanxe Nacional que dio vida al Partíu Demócrata Cristianu de Chile, que lo proclamó como'l so candidatu pa les eleiciones presidenciales de 1958. Anque foi ganáu por Jorge Alessandri y Salvador Allende, llogró un auspicioso 20,75 % que llevantó les sos posibilidaes pa les eleiciones presidenciales de 1964, cuando nuevamente foi presentáu como candidatu. En diches eleiciones foi sofitáu implícitamente per gran parte de la derecha pa torgar la victoria de Allende, llogrando'l 56,08 % de los votos.
En 1982, Eduardo Frei Montalva finó tres una ciruxía dixestiva por una hernia d'hiatu. Anque nun entamu oficialmente'l so muerte esplicóse como resultáu d'un shock séptico tres la operación, deriváu d'entueyos na mesma, mientres el regresu a la democracia empecipióse una investigación xudicial, tres la cual n'avientu de 2009 calificóse-y como homicidiu, procesándose a seis persones como presuntos autores y partes de dichu delitu, siendo calificáu como magnicidiu.
Primeros años
Foi fíu d'Eduardo Frei Schlinz, austriacu d'orixe suizu, quien llegó a Suramérica a los 24 años, pasando dende Arxentina hasta Chile, onde se casó con Victoria Montalva Martínez, con quien tuvo trés fíos: Eduardo, Arturo y Irene.
A los trés años d'edá, en 1914 partió cola so familia a Lontué, nuna de que les sos viñes contrataron al padre como contador. Nacieron los sos otros dos hermanos: Arturo ya Irene. Nesti llugar, asistió a la Escuela Pública de Lontué.
En 1934 Frei viaxaría a Roma al Congresu Pax Romana representando a la mocedá universitaria católica y na cual tomaría'l máximu cargu de la Confederación Iberoamericana d'Estudiantes Universitarios creada na ocasión.
Egresó d'abogáu en 1932 cola so tesis «El réxime del asalariáu y la so posible abolición», recibiendo'l Gran Premiu d'Honor, dau a los alumnos d'estudios brillosos y actuación universitaria exemplar. El testu recueye temátiques, como la copropiedá de les empreses» y el «accionariado obreru», que namái años dempués seríen temes d'actualidá.
El 27 d'abril de 1935 casóse con María Ruiz-Tagle, cola quien tendría siete fíos (Irene, Carmen, Isabel, Mónica, Eduardo, Jorge y Francisco Javier), estableciendo la so residencia en Iquique hasta 1937, añu en que tornaron a Santiago. En Iquique, dedicar al periodismu y aportó a direutor del diariu El Tarapacá. Mientres esta estadía nel norte de Chile amás escribiría'l so llibru Chile desconocíu.
El 23 d'abril de 1947, mientres una xunta en Montevidéu, Uruguái, a la qu'asistieron les principales figures polítiques d'Arxentina, Brasil, Chile y Uruguái que coincidíen na necesidá de crear una organización internacional de demócrates cristianos fundóse la Organización Demócrata Cristiana d'América. Representantes de Bolivia y Perú tamién xuntaron –al traviés de notes escrites- al nuevu organismu. Nel alcuentru, foi creada una directiva cola misión d'entamar la seición internacional” del movimientu, integrada por Manuel Vicente Ordóñez, d'Arxentina; Trisao de Ataide, de Brasil; Eduardo Frei Montalva, de Chile; y Dardo Regules, d'Uruguái. La Declaración de Montevideo, 23 d'abril de 1947, afitó como oxetivu:
...““fundar un movimientu supranacional de bases y denominaciones comunes que tien por finalidá promover, per mediu del estudiu y l'aición, una verdadera democracia política, económica y cultural, sobre'l fundamentu de los principios del humanismu cristianu, dientro de los métodos de llibertá, respetu a la persona humana y desendolque del espíritu de comunidá y contra los peligros totalitarios…”. (DECLARACIÓN DE MONTEVIDEO, 23 D'ABRIL DE 1947)[2]
Presentáu nuevamente na eleición de 1964 pola Democracia Cristiana, superó llargamente los esquemes partidarios y atraxo a gran parte de la mocedá del país colos sos ideales humanistes, a lo que s'amestó'l sofitu incondicional que-y apurrió la derecha, qu'abandonó al so candidatu Julio Durán y decidió sofitalo pa torgar un posible trunfu de Salvador Allende.
Esto dexó-y llograr la mayoría absoluta de los sufraxos (que dende Juan Antonio Ríos nun se diera) na eleición col 56,09 %, y la posibilidá de gobernar cola DC solos tol sexeniu, pos l'emburrie de la so campaña y el lema «un parllamentu pa Frei» dexó-y consiguir el 42,3 % de los votos nes parllamentaries de seis meses dempués.
La eleición de Frei foi vista con interés perdayuri del mundu, pos se trataba d'un esperimentu políticu bien prometedor, que podía ser la opción al capitalismu y al socialismu, en plena Guerra Fría. Nesti contestu mundial, la influencia d'Estaos Xuníos sobre Llatinoamérica fixo presente tamién pa evitar la eventual eleición del candidatu Socialista Salvador Allende. Asina, Estaos Xuníos, al traviés de la CIA, financió más de la metá de la campaña d'Eduardo Frei Montalva en 1964, ensin qu'él lo supiera.[3]
Ministros d'Estáu
Ministerios d'Estáu del Gobiernu d'Eduardo Frei Montalva
El so programa «Revolución en Llibertá» plantegaba una reforma estructural del país al traviés de la creación de cooperatives y nueves organizaciones sociales como xuntes de vecinos, centros xuveniles, centros de madres ente otros. Trátase de la «Promoción Popular» (Llei 16.880): crear organizaciones de base capaces d'enfrentar los problemes colo que pretendía ameyorase les condiciones de vida de los sectores marxinales. Los cambeos nun se realizaríen dende'l Estáu sinón dende la comunidá mesma. Por ello'l gobiernu de Frei Montalva dio especial impulsu al sindicalismu y a la educación.
Creóse la Conseyería Nacional de Promoción Popular que, contra'l deséu de Frei Montalva nun pudo ser ministeriu, anque tuvo tanta importancia como si haber sío.
Creó'l Ministeriu de Vivienda y construyéronse cerca de 130.000 cases económiques. Con ello buscábase desaniciar el déficit habitacional creáu pol aumentu de la población. En seguridá social, dictó la Llei 16.744, que creó'l Seguru d'Accidentes del Trabayu y Enfermedaes Profesionales.
En salú construyéronse 56 nuevos establecimientos hospitalarios, lo que significó doblar el númberu de cames.
N'educación promulgó la Reforma Educativa, que'l so oxetivu fundamental yera crear la posibilidá que toos pudieren aportar a la educación y permanecer nella independientemente del nivel socioeconómico que tuvieren.
P'algamar estes metes construyéronse 3.000 nueves escueles a lo llargo de tol país, creóse l'uniforme escolar igual pa toos, amplióse la enseñanza básica a ocho años, doblóse la matrícula n'enseñanza básica y triplicóse nel científicu humanista. Unu de los sos llogros foi'l fuerte amenorgamientu del analfabetismu.
Promulgóse tamién la Llei de Guarderíes Infantiles p'atender a una población d'un millón y mediu de neños ente unu y seis años.
N'alimentación suplementario aumentar en más d'un 80% la entrega de lleche nel programa maternu; la mortalidá xeneral baxó d'un 11 per mil al añu a un 8 per mil, y la mortalidá infantil d'un 103 per mil a un 79 per mil.
Nel campu llaboral, la sindicalización tuvo una crecedera estraordinaria: de 270.000 a 550.000 persones.
En cuanto al desenvolvimientu industrial, en materia siderúrxico fixéronse inversiones p'ampliar la capacidá granible de Huachipato de 620.000 tonelaes d'aceru al añu a un millón de tonelaes; diose especial importancia a la industria petroquímica cola instalación de seis plantes de distintos productos en Concepción.
Un aspeutu esencial del gobiernu de Frei Montalva foi la puesta en marcha de la Reforma Agraria, yá empecipiada so l'alministración de Jorge Alessandri Rodríguez, pero considerada incompleta.
El so fin yera «dar accesu a la propiedá de la tierra a quien la trabayen, aumentar la producción agropecuaria y la productividá del suelu». Promulgar en 1967 dos ley, la Llei de Sindicalización Llabradora y la Llei de Reforma Agraria. Esta postrera dexaba la espropiación de la tierra cuando un predio agrícola yera d'estensión escesiva, había abandonu, mala esplotación o fragmentación escesiva de la tierra.
Por aciu el testu pudieron ser espropiaos 1300 fundos con una superficie de 3,5 millones d'hectárees, lo que dexó construyir más de mil asentamiento, que significaron beneficiar a más de 30 000 persones.
Finalmente, entró a valir la «Chilenización del cobre». Por cuenta de que esti mineral constituyía la principal riqueza del país y la primer fonte de divises, consideróse fundamental que l'Estáu adquiriera la so propiedá. Frei mesmu considerar la viga maestra de la economía chilena.
Al traviés de dos negociaciones socesives, la «Chilenización» (1965) y la nacionalización apautada» (1969), l'Estáu adquirió importantes participaciones nes grandes mines de capitales estauxunidenses. Xunto con eso, l'Estáu llogró de les empreses estauxunidenses la concesión d'un ampliu plan d'inversiones p'aumentar la producción del cobre. De la mesma, amontóse la capacidá de refinar el cobre en Chile (de 390.000 tonelaes en 1965 a 750 000 en 1970) y el control de la comercialización al traviés de la Corporación Nacional del Cobre de Chile, (Codelco).
Eduardo Frei Montalva ye recibíu en visita d'Estáu a Arxentina pol Presidente d'aquella nación, Arturo Illia.
Mientres l'añu 1965, asocedió l'incidente de disputa de la llaguna del Desiertu, onde'l presidente Eduardo Frei Montalva tuvo un papel bien débil frente a la disputa arxentina, lo cual terminó cola meyora de la Xendarmería Arxentina sobre dichu territoriu, cola posterior perda tres l'arbitraxe del añu 1991 sol gobiernu de Patricio Aylwin.
Definióse, en 1966, la llende na zona de Palena onde había diverxencies ente Chile y Arxentina. L'arbitraxe de S.M. Británica expedió un fallu que foi aceptáu per dambos países, onde'l fallu británicu favoreció a Arxentina.
Dempués de la invasión de les tropes del Pactu de Varsovia a Checoslovaquia, Eduardo Frei Montalva unvió un vuelu especial pa traer los refuxaos de dellos campos Europeos a Chile (la mayoría de los refuxaos siguió a los Estaos Xuníos porque'l so socesor Salvador Allende ladinamente prometió a devolvelos a Checoslovaquia).[4]
Niveles d'aprobación (azul) y desaprobación (colloráu) d'Eduardo Frei, según les encuestes d'Eduardo Hamuy.
Antes de rematar el so mandatu, Frei tuvo d'enfrentar un fechu d'armes de relevancia que tensionó los sos últimos meses: el llamáu «tacnazo», que finalmente nun pasó a mayores. Este foi un fallíu golpe d'estáu qu'asocedió'l 21 d'ochobre de 1969, onde un grupu d'oficiales lideraos pol xeneral Roberto Viaux, acuartelar nel Reximientu Tacna de la capital pa esixir meyores salariales y profesionales pal Exércitu de Chile.
Imaxe pública
El sociólogu Eduardo Hamuy realizó diez encuestes d'opinión pública mientres el gobiernu d'Eduardo Frei Montalva nel Gran Santiago —mayu, xunu y ochobre de 1966; payares de 1967; xineru, febreru, abril y xunetu de 1969; y marzu y xunetu de 1970—. L'aprobación de Frei tuvo'l so puntu máximu en xunu de 1966 (76,4 %) y el so puntu más baxu en xunetu de 1969 (46,2 %), ente que la so desaprobación nunca superó'l 15 %[5]
Allende llogró la victoria por mayoría simple y, por tanto, precisaba ser ratificáu pol congresu plenu. Frei taba convencíu de qu'un gobiernu del médicu Allende fadría-y dañu al país. Esta posición foi aprovechada por sectores de derecha que deseyaben torgar qu'Allende algamara'l poder, que propunxéron-y a Frei que si la Democracia Cristiana sofitaba la eleición d'Alessandri nel Congresu, ésti arrenunciaría y realizaríense nueves eleiciones, onde Frei sería'l candidatu de la Democracia Cristiana y de la derecha.
Frei nun compartía disposición de Radomiro Tomic a sofitar la invistidura de Allende como presidente. El 8 de setiembre convocó a los comandantes en xefe de los trés cañes de les Fuercies Armaes, al direutor xeneral de Carabineros y a Carlos Prats. Nesta xunta asegurólos que cola invistidura de Allende enllantaríase un réxime marxista .[6]
Amás, naquellos díes de setiembre de 1970, solicitó ayuda estauxunidense pa evitar que Allende aportara a investido. Pa ello axuntóse con John Richardson, Secretariu d'Estáu Axuntu pa Educación y Cultura, y col entós embaxador d'Estaos Xuníos en Chile, Edward Korry.
Nuna entrevista concedida en 1996, Edward Korry referir a aquella xunta con Frei nos siguientes términos:
Tomé apuntes de tola xunta. Entós foi cuando'l Presidente Frei pidió-y al señor Richardson, que volvía a Washington: "¿Puede usté tresmitir un mensaxe personal al Presidente Nixon?" Richardson dixo que sí, que podía facer. Y vieno el mensaxe: "Les probabilidaes son de cincuenta a unu de que la presidencia de Allende va significar en Chile un gobiernu como'l qu'hai en Cuba". Yo taba traduciendo, créanme o non, pal señor Richardson, ya intervini al intre: "¿Usté, per mediu d'esti mensaxe, ta solicitando a EE.XX. dalgún tipu d'aición?". Porque yera como faer señales con una bandera colorada. Y escribí nel mio cable a Washington que'l Presidente Frei, al unviar esti mensaxe, quería que nós tomáramos esa decisión, y que yo taba cientu per cientu en contra d'ello. Por eso pregunté-y al Presidente Frei, y asina lo punxi nel cable: "¿Quier usté qu'EE.XX. faiga daqué específicu?" Respondió: "Non, nada, sacante propaganda". Mandé'l cable a Washington resumiendo tola conversación, dirixiéndolo a Nixon, a Kissinger y a tolos demás. Asina fueron les coses. Entós la Casa Blanca y Kissinger decidieron usar a la CIA y prosiguir con una intriga de tipu caribeña.[7]
Tres la entrega de mandu, Frei alloñar de la primer llinia política, pa tornar d'Europa en xunu de 1971,[8] tres l'asesinatu del so ex ministru del interior, Edmundo Pérez Zujovic, pol grupu d'esquierda Vanguardia Entamada del Pueblu (VOP), xustificándose na responsabilidá del ex ministru na Masacre de Puerto Montt, lo que soterró cualquier posibilidá d'entendimientu ente la Unidá Popular y la DC.
Asina, el partíu asitióse xunto al Partíu Nacional na Confederación de la Democracia (CODE), pa faer oposición al gobiernu, tresformándose Frei nun de los símbolos de la oposición.
A pesar de la so ferrial oposición a Allende, ésti y la so muyer, Hortensia Bussi, unviaron a Eduardo Frei una corona de flores con motivu del fallecimientu de la so madre, Victoria Montalva, n'ochobre de 1972. El 19 d'ochobre Frei respondió a Allende con una carta na que se dirixía a él como "envaloráu Presidente y amigu" y espresába-y el so "gratitud más fonda".[9]
Nes eleiciones parllamentaries de 1973, onde se buscaben dos tercios de los votos pa destituyir al Presidente, Frei foi escoyíu per primer mayoría senador por Santiago. Sicasí, la crisis política imperante nun tuvo una solución pacífica y desencadenóse un golpe d'estáu, que favoreció. N'efeutu, el 6 de xunetu de 1973, l'entós Presidente del Senáu, Eduardo Frei axuntar cola directiva de la Sociedá de Fomentu Fabril (SOFOFA). En dicha xunta, la directiva de la organización empresarial chilena plantegó-y al líder de la oposición al gobiernu de Allende que "el país taba desintegrándose y que si non s'adoptaben urxentes midíes rectificatorias fatalmente cayer nuna cruenta dictadura marxista, a la cubana". La respuesta d'Eduardo Frei foi clara y reveladora: "Nada puedo faer yo, nin el Congresu nin nengún civil. Desgraciadamente, esti problema namái s'iguar con fusiles... aconséyo-yos plantegar crudamente los sos remores, les que comparto dafechu, a los comandantes en Xefe de les Fuercies Armaes, ojala güei mesmu". [10]
Sofitu inicial al Golpe y posterior refugu a la dictadura militar
Nes sos memories, el democratacristiano Gabriel Valdés, ex-ministru de Rellaciones Esteriores nel gobiernu de Frei, dexó constancia de la siguiente conversación caltenida con Eduardo Frei a finales de xunetu de 1973:
Pidióme que faláramos na cai, frente a la so casa, porque tarrecía ser grabáu. Con congoja esplicóme que tenía trés coroneles que-y avisaríen del golpe d'Estáu y yá recibiera avisu de dos d'ellos. Espresóme que yera una traxedia pa Chile, pero yera inevitable'l colapsu de Allende.[11]
La mañana del 11 de setiembre de 1973 Frei llamó per teléfonu en tres oportunidad a Pinochet, poniéndose a la so disposición no que lo precisara, pero Pinochet derivó la llamada con un subalternu, ensin contesta-y.[12]
Frei nun fixo declaraciones públiques darréu dempués del golpe d'estáu, magar acompañó a los cuatro miembros de la Xunta Militar nel Te Deum (Chile) celebráu nel Templu de la Gratitud Nacional el 18 de setiembre de 1973.[13] La situación impactára-y, especialmente la muerte de Salvador Allende[ensin referencies], pero trescurríos dellos meses, xustificó nel esterior el golpe,[14] pos evitara al país -al so xuiciu- una bien probable guerra civil, tal como se creía nesi entós por amplios sectores de la sociedá, por culpa de que la mayoría de los partíos que sofitaben a Allende, fomentaben al traviés del discursu y de l'aición revolucionaria la llucha de clases llegando a postular la necesidá del usu de la vía armada como métodu d'aición revolucionaria [ensin referencies], pa la qu'en definitiva demostraríen tar mal preparaos.
Frei esperaba qu'esta intervención militar traxera rápido'l regresu a la democracia, cosa que nun asocedió, tresformándose acaldía más nuna dictadura personal.
Ante esta situación, Frei oponer a la continuidá del réxime. Mientres el plebiscitu pa una nueva constitución, Frei participó nel únicu actu masivu opositor autorizáu pol gobiernu, nel Teatru Caupolicán, nel que llamó a la torna a la democracia.
Tanto Aylwin como Eduardo Frei en dos talos documentos —como la famosa carta a Mariano Rumor, primer ministru italianu y presidente mundial de la DC; y nuna entrevista al diariu español ABC, titulada «Los militares salvaron a Chile»— defendieron el golpe militar que «sacaría al país del caos y evitaría que cayera so una tiranía comunista».[15]
D'alcuerdu a «El Llibru Blanco», Eduardo Frei Montalva, depués del golpe militar del añu 1973, esixó que se-y apurriera a él el cargu de Presidente de la República, solicitú que nun sería acoyida polos militares. Dempués comprobóse que yera una inxuria contra'l Presidente Frei.[ensin referencies]
Anque finalmente la constitución sería aprobada, Eduardo Frei tornaba a la política activa y convertíase nun de los principales líderes de la oposición a Augusto Pinochet.
Eduardo Frei Ruiz-Tagle, fíu de Frei Montalva, na romería realizada na tumba d'ésti en 2009.
N'avientu de 1981, Frei someter a una ciruxía de calter simple, pa extirpar una hernia al hiatu, na Clínica Santa María de Santiago. Sicasí, díes dempués de la so intervención la so condición empeoraría drásticamente y finaría, de manera inesperada, a les 17 hores del vienres 22 de xineru de 1982, a la edá de 71 años.
Oficialmente, el decesu produciríase por una infeición bacteriana qu'aniciaría una peritonitis aguda y un posterior shock séptico, mas la muerte d'Eduardo Frei anició barruntos d'asesinatu dende'l so entamu. Según la so familia, Frei Montalva convertiríase nun importante focu d'esmolición pa la dictadura militar d'Augusto Pinochet, al alzase como unu de los principales líderes de la oposición, hasta esi momentu principalmente clandestina. [ensin referencies]
El barruntu d'intervención de terceros quedó latente en dellos miembros de la familia Frei y en munchos otros.[16] Pero nun hubo pruebes hasta qu'en 2006 desenterróse'l cadabre y atopáronse supuestos rastros de mostaza sulfúrica y taliu nos restos esaminaos.[16]
Estes pruebes depués fueron desacreditadas pol diariu La Segunda, que se contautó cola Universidá de Gante (que supuestamente atopara los rastros de gas mostaza). Al falar col Xefe de Comunicaciones de la casa d'estudios, ésti aseveró que nengún llaboratoriu so emitiera nengún informe sobre la tema. Yera tou falsu.[17]
El casu xudicial sigue hasta'l presente con una serie d'imputaos provenientes entá del so círculu íntimu. En 2013 la xusticia chilena atopó restos de sarín nel cuerpu del ex-presidente Eduardo Frei Montalva.[18][19]
N'agostu de 2017 la xusticia civil a cargu del xuez Alejandro Madrid acusó a los 6 procesaos y confirmó que l'ex presidente foi asesináu. El 11 de setiembre d'esi añu y nel actu conmemorativo al golpe militar la presidenta Michelle Bachelet mentó a Frei Montalva como primer mandatariu asesináu.
↑ 1,01,1Afirmao en: SNAC. Identificador SNAC Ark: w6dc2fk3. Apaez como: Eduardo Frei Montalva. Data de consulta: 9 ochobre 2017. Llingua de la obra o nome: inglés.
↑[1] U.S. Departament of State. Church Report: Covert Operation in Chile 1963-1973. Consultáu 4 de xunu de 2011. Idioma ingle. Ver «A. The 1964 Presidential Election».
_-_ribbon_bar.png){kind=small}
.JPG)
.jpg)
.svg){kind=small}
_-_ribbon_chigre.gif){kind=link}