Hasta'l momentu nun se tien noticia de nengún documentu escritu que testifique la fundación de Castromocho. Esisten, sicasí, nicios pa pensar que yá en tiempu de los romanos ya inclusive antes esistió na fastera del cuetu de San Pelayo un asentamientu humanu. Un devastador quema, posiblemente provocáu poles incursiones bárbares nestes tierres, fixo qu'aquel primer asentamientu sumiera.[ensin referencies] Cola Reconquista y posterior repoblación de Castiella, foi repobláu de nuevu hacia l'añu 1100. Tuvo De ser por esta dómina cuando se construyó la muralla. Aun así, puede establecese la siguiente cronoloxía histórica del conceyu:
Prehistoria Nel
cuetu de San Pelayo atopáronse restos de cabañes que daten de la primera Edá del Fierro.[2]
Dómina romana Tamién
nel cuetu de San Pelayo produciéronse afayos de dómina romana (F.J. Martín-Gil et al.)[3]
Edá Media Nos
entamos del sieglu xii escríbese sobre Castromocho como una repoblación del conde Rodrigo González de Cisneros tres la conquista d'esti territoriu a los musulmanes. L'alternanza nel control del pobláu per parte de los Castru y los Cisneros dio llugar al actual escudu heráldicu de dos torres y dos cisnes.
Sieglu d'Oru Mientres
esta dómina de rellumanza, Castromocho cuntó con tres ilesies, dos d'elles parroquies y más de trenta clérigos al so serviciu; aportó a arciprestalgu; fundóse un conventu de flaires franciscanos; tuvo dellos centros d'asistencia a los más precisaos llamaos hospitales y delles ermites tremaes en distintos puntos del cascu urbanu. Según les notes históriques de Lorenzo González d'Arenuces foi tamién nesta dómina cuando nació y foi bautizáu na parroquia de Santa María'l padre de Lope de Vega el 6 de setiembre de 1523. D'ende la hipótesis -según dichu autor- de que Lope de Vega pudiera ser concebíu ya inclusive hasta nacer en Castromocho, una conxetura que cobra fuercia pa dellos especialistes. Dignu de resaltar —magar pertenez a una dómina anterior— ye la visita que'l pernomáu Cardenal Cisneros fixo a una prima carnal so que vivía na cai Zorita, nᵘ2, güei calle Padre Faustino Calvo, nᵘ4.
Industralización
La mecanización del campu y la emigración a les grandes ciudaes a mediaos de los años sesenta (éxodu rural) fixo que'l pueblu fuera cada vez a menos hasta quedase nos 200 habitantes que llegó a tener. La industria de dómines anteriores sumió por completu: la fundición de los Urbones cerrar a finales de los 60, depués llegó-y el vez a la fábrica de farines de Castrillo y pocos años dempués a la fariñera de los Ánxeles, al silu Vieyu y Nuevu y d'últimes a la pequeña industria de quesos Ciri qu'esistió hasta hai bien pocos años. Na actualidá la mayoría de los sos habitantes viven de l'agricultura y ganadería.
Urbanismu Nos
últimos años fuéronse iguando pasu ente pasu les sos cais. Ameyoráronse considerablemente tamién toles sos places y parques de recréu. El adobe, tan enraigonáu nes construcciones del pandu castellanu, dio pasu al lladriyu y yá cada vez son más les fechaes que s'anubren d'esti material.
Nesta villa atopen dos ilesies con importante valor artísticu. Ente ellos:
Santa María de Colaña
Ilesia que data del sieglu xv, y pueden atopase dellos estilos artísticos, dende mudéxar y bizantín hasta góticu y barrocu. Nella atopa la escultura de Luisa Roldán (La Roldana) Nuesa Señora Reina de los Ánxeles, patrona de Castromocho.
Ilesia de San Esteban
Esta ilesia data del sieglu xvi; empezó a construyise nel añu 1545 y nun s'acabaría hasta 300 años dempués, en redol al añu 1822. Ye una ilesia totalmente gótica y la sacristía cunta con un artesonado mudéxar. Nel coru puede atopase un órganu que se topaba nel conventu de los franciscanos (anguaño destruyíu). Les portaes son plateresques y dientro de la ilesia atopa una inscripción que pon: «Añu 1566, Pontífiz Máximu Pío V y Rei, Felipe II».
Reló de la villa Mandar asitiar los duques de Osuna y de Benavente. La torre onde s'atopa ye'l puntu más altu del pueblu y ye del sieglu xix.
Cooperativa Católica Agraria Más
conocíu como el sindicatu. Anguaño ye l'únicu chigre del pueblu. Foi fundáu'l 10 de xunetu de 1911 por Dionisio Benito, cura y fíu del pueblu, siguiendo les premises del P. Sisinio Nevares. Ente los contribuyentes a la Cooperativa destacaron los Herrero del Corral, especialmente'l potentáu Clemente Herrero del Corral. La planta de riba sería d'usos múltiples a partir de 1954 y hasta 1962 en que s'habilitó como cine parroquial. El 3 de marzu 1991 sumió como cooperativa.
Ramiro Álvarez González, políticu progresista y republicanu del sieglu xix amás d'editor español qu'ostentó l'alcaldía de la ciudá de Palencia y que foi direutor del El Progresu de Castiella.
Fiestes
17 de xineru : San Antón y matanza tradicional
febreru : Antroxos
1 de marzu : Día del güevu del ánxel
Abril/mayu : Selmana Santa
8 díes dempués del Corpus Chistri: La octava del corpus
2 d'agostu : Día del castromochino ausente / Fiesta de la mocedá / Feria chica /Festividá de la reina de los ánxeles.
3º domingu de setiembre : Celébrase la romería de la reina de los ánxeles.
Finales de setiembre y principios d'ochobre : La vendimia
.svg)
.svg){kind=small}
