বৃহন্নলা (বৃহন্নদা বা বৃহন্নতা বুলিও লিখা হয়) হিন্দু মহাকাব্য মহাভাৰতত অৰ্জুনে গ্ৰহণ কৰা এক পৰিচয়। অজ্ঞাতবাসৰ এবছৰ অৰ্জুনে বিৰাট ৰজাৰ মৎস্য ৰাজ্যত বৃহন্নলা ৰূপে পাৰ কৰিছিল। তেওঁ এই সময়ছোৱাত ৰাজকুমাৰী উত্তৰাক নাচ আৰু গান শিকাইছিল।^[1]

এবাৰ অৰ্জুনক পিতাক ইন্দ্ৰই তেওঁৰ ৰাজসভালৈ আমন্ত্ৰণ জনাইছিল। ইন্দ্ৰৰ ৰাজসভাৰ অপেশ্চৰী ঊৰ্বশী অৰ্জুনক দেখি আকৃষ্ট হয়। ইন্দ্ৰই এই কথা মন কৰি ঊৰ্বশীক মনোভাৱ পূৰ্ণ কৰিবলৈ ক'লে। ইন্দ্ৰৰ কথামতে এৰাতি ঊৰ্বশী অৰ্জুনৰ কোঠাত উপস্থিত হয়। কিন্তু অৰ্জুনে ঊৰ্বশীৰ প্ৰতি কামভাৱ নাৰাখি তেওঁক কুৰুসকলৰ “মাতৃ” বুলিহে সম্বোধন কৰিলে কাৰণ ঊৰ্বশী কুৰু ৰাজবংশৰ আদিৰজা পুৰুৰৱাৰ পত্নী আছিল। এই কথাত ক্ৰোধান্বিত হৈ ঊৰ্বশীয়ে অৰ্জুনক অভিশাপ দিলে যে গোটেই জীৱন তেওঁ কিন্নৰ হৈ থাকিব লাগিব আৰু আন নাৰীৰ লগত কেৱল নাচ-গান কৰিব লাগিব। পাছত ইন্দ্ৰৰ অনুৰোধত ঊৰ্বশীয়ে এই শাপ এবছৰলৈ কমালে। পাণ্ডৱৰ অজ্ঞাতবাসৰ ত্ৰয়োদশ বছৰত এই অভিশাপ ফলিয়ায়।^[2]

অজ্ঞাতবাসৰ ত্ৰয়োদশ বছৰত অৰ্জুন বৃহন্নলা ৰূপে বিৰাটৰ ৰাজসভাত উপস্থিত হয়। ইন্দ্ৰৰ ৰাজসভাৰ গন্ধৰ্ব চিত্ৰসেনৰ পৰা শিকি অহা গান আৰু নৃত্যৰে তেওঁ বিৰাট ৰজাক মোহিত কৰে। তেওঁ ৰাজকুমাৰী উত্তৰাক নাচ-গান শিকাবলৈ বৃহন্নলাক আদেশ দিয়ে। বৃহন্নলাই নাৰীসকলৰ বাবে আচুতীয়া মহলতে থাকি কুঁৱৰী আৰু লিগিৰীসকলৰ লগত বন্ধুত্ব কৰে।

কৌৰৱসকলে সন্দেহ কৰিছিল যে পাণ্ডৱসকলে বিৰাটৰ ৰাজ্যত আশ্ৰয় লৈ আছে। তেওঁলোকে প্ৰথমে বিৰাটৰ ৰাজ্যৰ প্ৰধান সম্পদ গোবিলাকক চুৰ কৰে। পাছদিনা ভীষ্ম, দ্ৰোণ আৰু কৰ্ণৰ নেতৃত্বত এক বৃহৎ সেনাবাহিনী মৎস ৰাজ্যলৈ অগ্ৰসৰ হয়। মালিনী নাম লৈ ছদ্মবেশেৰে থকা দ্ৰৌপদীয়ে কোঁৱৰ উত্তৰক এই আক্ৰমণ প্ৰতিহত কৰিবলৈ সৈমান কৰে আৰু বৃহন্নলাক ৰথৰ সাৰথী হিচাপে ল'বলৈ দিয়ে। সেইদিনাই পাণ্ডৱসকলৰ অজ্ঞাতবাস তথা অৰ্জুনৰ শাপৰ শেষ দিন আছিল। যুদ্ধথলীলৈ গৈ থাকোঁতে বৃহন্নলাই পুনৰ অৰ্জুনৰ ৰূপ ঘূৰাই পায়। তেওঁ তেতিয়া উত্তৰক পাণ্ডৱসকলৰ কথা কয় আৰু প্ৰত্যেকটোৰ অৰ্থৰ সৈতে নিজৰ দহটা নাম কৈ (বিজয়, ধনঞ্জয়, সব্যসাচী, গুড়কেশ, শ্বেতবাহন, বীভৎসু, কীৰিতি, পাৰ্থ, ফাল্গুণ আৰু জিষ্ণু) বিশ্বাস জন্মায়। তাৰ পাছত অৰ্জুনে গাণ্ডীৱ ধাৰণ কৰি কৌৰৱৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ আৰম্ভ কৰে। উত্তৰক সাৰথী হিচাপে লৈ তেওঁ কৌৰৱক পৰাস্ত কৰে আৰু গোবিলাকক মৎস্য ৰাজ্যলৈ ঘূৰাই আনে।

এই যুদ্ধত অৰ্জুনে ভীষ্ম, দ্ৰোণ, কৃপাচাৰ্য, কৰ্ণ, অশ্বত্থামা আদি সকলোকে ঘটুৱাইছিল। তেওঁ সন্মোহন অস্ত্ৰ মাৰি সকলোকে নিদ্ৰাত পেলাইছিল। প্ৰাণ নাশ নকৰি নিদ্ৰাত কিয় পেলালে বুলি উত্তৰে অৰ্জুনক প্ৰশ্ন কৰে। অৰ্জুনে কয় যে মৃত লোকৰ বস্ত্ৰ অপবিত্ৰ হৈ পৰে। উত্তৰাই পুতলাবোৰ সজাবৰ বাবে কৌৰৱৰ বস্ত্ৰবোৰ বিচাৰিছিক। সেইমতে উত্তৰে দুযোধনৰ ৰন্হা বস্ত্ৰ, কৰ্ণৰ গুলপীয়া বস্ত্ৰ আৰু দুঃশাসনৰ নীলা বস্ত্ৰ গোটাই আনে।^[3]

পাণ্ডৱসকলৰ পৰিচয় পাই ৰজা বিৰাট আচৰিত হয়। তেওঁ কুঁৱৰী উত্তৰাক বিয়া কৰাবলৈ অৰ্জুনক অনুৰোধ জনায়। কিন্তু উত্তৰাৰ শিক্ষক হিচাপে কন্যাজ্ঞান কৰা বাবে অৰ্জুনে এই অনুৰোধ নাকচ কৰে। বিপৰীতে তেওঁ পুত্ৰ অভিমন্যুৰ সৈতে উত্তৰাৰ বিবাহৰ প্ৰস্তাৱ আগবঢ়ায়। ৰজা আৰু কুঁৱৰী এই কথাত সন্মত হয়।^[4]

প্ৰ • আ • স মহাভাৰত পৰ্ব আদি পৰ্ব সভা পৰ্ব বন পৰ্ব বিৰাট পৰ্ব উদ্যোগ পৰ্ব ভীষ্ম পৰ্ব দ্ৰোণ পৰ্ব কৰ্ণ পৰ্ব শৈল পৰ্ব সৌপ্তিক পৰ্ব স্ত্ৰী পৰ্ব শান্তি পৰ্ব অনুশাসন পৰ্ব আশ্বমেধিক পৰ্ব আশ্ৰমবাসিক পৰ্ব মৌষল পৰ্ব মহাপ্ৰস্থানিক পৰ্ব স্বৰ্গাৰোহণ পৰ্ব হৰিবংশ কুৰু বংশ শান্তনু গংগা ভীষ্ম সত্যৱতী চিত্ৰাঙ্গদ বিচিত্ৰবীৰ্য অম্বিকা অম্বালিকা বিদুৰ ধৃতৰাষ্ট্ৰ গান্ধাৰী পাণ্ডু কুন্তী মাদ্ৰী পাণ্ডৱ যুধিষ্ঠিৰ ভীম অৰ্জুন নকুল সহদেৱ দ্ৰৌপদী হিড়িম্বী উলূপী চিত্ৰাংগদা সুভদ্ৰা কৌৰৱ দুৰ্যোধন দুঃশাসন বিকৰ্ণ যুযুৎসু দুঃশলা ভানুমতী উপপাণ্ডৱ ঘটোৎকচ অহিলাৱতী অভিমন্যু উত্তৰা ইৰাবান বব্ৰুবাহন লক্ষ্মণ কুমাৰ বাৰবাৰিকা পৰীক্ষিত মাদ্ৰৱতী জন্মেজয় অন্যান্য চৰিত্ৰ অম্বা অশ্বত্থামা ইলা উত্তৰ কুমাৰ উৰ্বশী একলব্য কৰ্ণ কলি কিন্দম কীচক কৃতবৰ্মা কৃপ কৃষ্ণ চন্দ্ৰ চিত্ৰসেন জয়দ্ৰথ জৰাসন্ধ তাপতী তাৰা দময়ন্তী দুৰ্বাসা দুষ্যন্ত দেৱযানী দ্ৰোণ দ্ৰৌপদ ধৃষ্টদ্যুম্ন নল নহুষ পৰাশৰ পুৰু পুৰুৰৱা প্ৰদ্যুম্ন বলোৰাম বাহ্লীক বিৰাট বুধ বৃষসেন বৃহন্নলা ব্যাস ভগদত্ত ভৰত ভীষ্মক ভূমন্যু মায়াসুৰ মাৰ্কণ্ডেয় যযাতি শকুনি শকুন্তলা শৰ্মিষ্ঠা শল্য শিখণ্ডী শিশুপাল সঞ্জয় সম্বৰণ সাত্যকি সাবিত্ৰী আৰু সত্যবান সুদেষ্ণা হিড়িম্ব বিবিধ অৱতাৰ হস্তিনাপুৰ ইন্দ্ৰপ্ৰস্থ ৰাজ্যসমূহ কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধ শ্ৰীমদ্ভগৱতগীতা চক্ৰবেহু বৈদিক-পৌৰাণিক কালক্ৰম শ্ৰেণী