Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Diz a leyenda que un choven noble de nombre Voto, yera de cazata por istos paraches cuan veyió un pardo. O cazataire corrió dezaga d'a suya presa, pero ista fuyiba y cuan plegó a o mont Pano, Voto s'espenyó por o xerbicadero. Miraglosament pervivió a a caíta. Dende o fundo d'o barranco, veyió una chicota espelunga en a cual trobó una ermita adedicata a Sant Chuan Baptista y, en l'interior, trobó o calabre d'un ermitanyo clamato Chuan d'Atarés. A suya cabeza yera sobre una inscripción en latín que deciba:
Ego Ioannes. Primus. In hoc loco, heremita, qui ab amorem Dei, hac ecclesiam fabricavi, in honorem sancti Ioannis Baptiste. Hic, requiesco, Amen.
Alticamato por la troballa, fue ta Zaragoza, vendió totas as suyas posesions y chunto a o suyo chirmán Felix fuoron a vivir a ixa espelunga. Ye un caso de mito de cazata ritual d'os muitos que se'n troban en Eurasia.
S'habitan estas montanyas poco dimpués d'a invasión musulmana, cuan se construyó o castiello de Pano, destruito en l'anyata 734.
O rei García Sánchez I atorgó a os monches dreito de churisdicción, y os suyos sucesors dica Sancho o Mayor, continoron ista politica de protección. Astí pasó os suyos primers anyos Sant Enneco. En o reinato de Sancho Remíriz d'Aragón alquiere o suyo mayor protagonismo gosando estar o panteyón d'os reis d'Aragón.
Atra calendata important en a historia d'o monesterio ye o 22 de marzo de 1071, cuan se fació a primera celebración con o rito liturchico romano de tota a Peninsula Iberica, substituyindo a l'antigo rito hispano-visigotico que se feba servir denantes.[1]
Manimenos en o sieglo XII prencipio a decadencia d'o monesterio que s'acentugó encara mas en o sieglo XIV. Heban rematato as donacions por parti d'a nobleza y d'os reis y o monesterio ya no yera panteyón reyal. Antimás bi habió dos incendios importants en o Monesterio Viello, o primero en 1494 y unatro en 1675. Dimpués d'iste zaguer incendio se construyó en o cobalto o Monesterio Nuevo ta on se tresladó a comunidat de monches, albandonando d'ista traza o Monesterio Viello.
O Monesterio Viello ye Molimento Nacional dende o 13 de chulio de 1889 y o Monesterio Nuevo ye Molimento Nacional dende 1923.
O Monesterio Viello
Planta d'o Monesterio Viello a) Primera planta 1. Furno de pan 2. Panteyón reyal 3. Panteyón de nobles 4. Museu 5. Ilesia superior. Romanica 6. Puerta mozarabe 7. Capiella gotica de Sant Veturián 8. Claustro romanico 9. Capiella de Sant Voto b) Planta baixa 10.Ilesia prerromanica 11.Sala de concilios
O Monesterio Viello u Reyal Monesterio de Sant Chuan d'a Penya se troba situato baixo una gran penya que lo acubila. Se divide en dos plantas, a planta baixa y una primera planta.
En a planta inferior trobamos dos cambras prencipals:
A ilesia prerromanica inferior, adedicata a os Santos Chulián y Basilisa y a Sant Chuan Baptista. Parti d'o primitivo templo mozarabe que orichinó o monesterio. De doble cabecera, ya que orichinalment en o monesterio viviban monches y "serors", dica que istas zagueras se'n baxoron ta o nuevo monasterio femenín establito por Sancho o Mayor en 1024 en o vecín lugar de Santa Cruz d'as Serors. O templo se consagró en 920, cuan yera conte Galindo II Aznárez.
A sala de concilios construita mientres o reinato de Sancho o Mayor igual que parti d'a ilesia inferior. O nombre lo prene de que se celebro en ella un falso concilio en l'anyo 1057, epoca d'o reinato de Remiro I (un falso concilio d'estos tiempos estió o concilio de Chaca), pero en realidat yera o dormitorio d'os monches. A o prencipio o teito yera de fusta encara que se facioron as vueltas de piedra a la fin d'o sieglo XI, estando as actuals d'o sieglo XV, dimpués d'o primer incendio. En a paret bi ha sepolturas de monches, mientres que os abaz yeran apedecatos en o sulero. Se comunica con a ilesia inferior a traviés d'una puerta mozarabe.
En a primera planta son ueito as prencipals estachas:
O furno de pan, situato en a sala a on feban o pan os monches. Hue se troban en ista cambra tamién as lapidas d'os reis d'Aragón Pietro I, Remiro I y d'a infanta Isabel, filla de Pietro. Puet veyer-se o teito ennegracito por os incendios que acayecioron en o monesterio.
O panteyón reyal
O panteyón reyal, a on s'apedecoron as restas mortals mientres cinco sieglos de bels contes d'Aragón y os tres primers reis d'Aragón, Remiro I, Sancho Remíriz y Pietro I, chunto a las suyas respectives mullers. Data d'o sieglo XII, estando l'antiga sacristía, pero o suyo aspecto actual ye d'o sieglo XVIII cuan estió restaurato por orden d'o rei Carlos III. Alifonso I y Remiro II son apedecatos en Sant Pero lo Viello de Uesca y os reis d'a Corona d'Aragón en os monesterios de Poblet y Santes Creus. Con o treslato d'o panteyón reyal Sant Chuan d'a Penya prencipió a perder importancia en o reino.
Cripta
O panteyón de nobles, puesto a on son apedecatos muitos nobles aragoneses que quisioron descansar chunto a os reis d'o país. Se i plega puyando por a escalera dita de l'abad Setsera que estió qui la fació construir en 1301. Bi ha dos rengleras de sepolturas adornatas d'aixedrezato chaqués, en total ventidos, doce en a parti inferior y atras doce en a superior. Pueden veyer-se esculturas en as lapidas de caballers, grifos, crismons y cruces d'Enneco Ariesta u o escudo heraldico d'os Abarca. O zaguer noble que se enterró en iste lugar estió Don Pedro Abarca de Bolea en 1798, Conte d'Aranda naixito de Sietemo.
O museu, ye a parti a on d'antis mas yeran as cocinas y as cambras d'os monches.
A ilesia de Sant Chuan, d'estilo romanico construiba en en tiempos de Sancho Remíriz y consagrata por l'arcebispe Amato de Bordeus o 4 d'aviento de 1094, ya con Pietro I como rei. D'una nau, en a penya tien tres absides semicerculars y en frent dos grans finestras. Se conoixe como ilesia alta porque estió construita dencima d'a orichinal ilesia mozarabe que ye en a planta baixa. En l'abside central se troba una reproducción d'o Santo Gredal, que diz a leyenda que s'alzó en iste monesterio.
A capiella gotica de Sant Veturián, ye una d'as millors obras d'o gotico florito d'Aragón. Feita en o sieglo XV, prene o nombre de Sant Veturián porque un d'os cinco abaz que son entarratos astí, Juan de Marqués, vivió en o monesterio de Sant Veturián. Como diz en una inscripción en a capiella, estió prencipiata o 22 de chulio de 1426 y rematata o 5 de noviembre de 1433, cuan yera abad Juan de Marqués, nombrato por o papa Benedet XIII.
O claustro romanico d'o sieglo XII, a parti probablement mas important d'o monesterio. Os suyos capitels d'entre os sieglos XII y XIII narran o Chenesi y a vida de Chesús, tamién i apareixen animals fantasticos. Cubilato baixo a penya, d'antis mas yera zarrato con un muro que s'espaldó por a parti norte y probablement tamién teneba mas altaria.
A capiella de Sant Voto, d'o sieglo XVII y d'estilo de transición entre o renaixentista y o barroco. En o centro d'a portalada se veye o escudo d'armas de l'abat d'ixa epoca y as armas d'o monesterio, un cordero con a bandera de Sant Chuan Baptista.
O Monesterio Nuevo
Monesterio Nuevo
Dimpués d'o zaguer incendio que acayeció en 1675, se decidió no reconstruir o Monesterio Viello y os monches se'n trasladoron ta un nuevo monesterio que se construyó dencima d'a penya a on bi ye o viello, en o Plan de Sant Indalecio.
A construcción prencipió en 1676 y rematoron en as primeras anyatas d'o sieglo XIX, l'arquitecto zaragozano Miguel Ximenez dirichió parti d'as obras.
D'estilo barroco, en a suya portalada apareixen Sant Chuan Baptista (Patrón d'a comunidat de monches), a la ezquierda Sant Indalecio (por o plan a on ye o monesterio) y a la dreita Sant Benedet (qui establió a orden relichiosa d'os Beneditins).
Con a Desamortización de Mendizabal s'albandono o monesterio en 1835, dentrando asinas en un estato de ruina. Ya en o sieglo XIX se facioron obras de reconstrucción y agora bi ha dos centros d'interpretación, un d'o Reino d'Aragón y unatro d'o propio monesterio y d'atra man tamién bi ha una hospedería.
_capitel_representando_la_verg%C3%BCenza.png)
.jpg)
