Die Molotof-Ribbentrop-verdrag (amptelik die Nie-Aanval-Verdrag tussen Duitsland en die Sowjetunie; Duits: Nichtangriffsvertrag Zwischen Deutschland und der Union der Sozialistenen Sowjetrepubliken; Russies: Договор о ненападении между Германией и Советским Союзом, Dogovor o nenapadenii mezjdoe Germanijej i Sovetskim Sojoezom) was 'n nie-aanvalsverdrag tussen Nazi-Duitsland en die Sowjetunie, gedateer 23 Augustus 1939, maar is eintlik in Moskou in die vroeë oggendure van 24 Augustus onderteken, genoem na die ondertekenaars, die Duitse minister van buitelandse sake, Joachim von Ribbentrop en sy Sowjet-kollega Wjatsjeslaf Molotof. Die ooreenkoms bevat slegs 280 woorde, maar het 'n geheime bylae.^[1]

Sonder hierdie ooreenkoms sou Adolf Hitler nie sy oorlog met Pole (en dus die Tweede Wêreldoorlog) kon begin nie, want hy sou 'n groot risiko loop om op twee fronte oorlog te voer, gegewe die bedreigings van die Verenigde Koninkryk en Frankryk in die geval van 'n aanval op Pole en die voorafgaande swak verhouding met die Bolsjewiste in die Sowjetunie.

Die Nasionaal-Sosialistiese Duitse Arbeidersparty (NSDAP) wat aan bewind was in Duitsland was totaal anti-kommunisties en het ook die konsep Lebensraum bevorder, wat onder andere die verkryging van kolonies in die ooste ten koste van Rusland ingesluit het. Daarbenewens is Slawiërs as minderwaardig beskou. Hitler se geo-strategiese doel was derhalwe neutraliteit of selfs 'n alliansie met die Westerse geallieerdes te handhaaf, terwyl in die ooste met die Sowjetunie afgereken sou word. As gevolg daarvan sou Duitsland 'n verhoogde produksiekapasiteit kon hê en ook met 'n strategiese en ideologiese teenstander afreken. Die Sowjetunie het Duitsland vinnig erken as 'n bedreiging, en kommunistiese partye het heftig gereageer op die haat en vervolging van die Nazi's.

Die Sowjetunie het egter weining internasionale aandag bekom, selfs nadat die Sowjetunie by die Volkebond aangesluit het. Sentraal-Europese lande, soos Pole en die Baltiese state, het die Sowjetunie as 'n groter bedreiging beskou as Nazi-Duitsland, waarna die Sowjetunie toenadering tot Wes-Europa begin soek het, veral met Groot-Brittanje en Frankryk. Ook hier was egter die vrees vir kommunisme en verwante wantroue van die Sowjetunie diep gewortel. Hierdie lande het die Sowjetunie uitgesluit van die onderhandelinge wat in 1938 tot die München-ooreenkoms gelei het, en latere onderhandelinge het ook nie tot resultate gelei nie. Die Britte en die Franse het slegs junior beamptes gestuur, wat die Sowjetunie as beledigend beskou het. Die Weste het nie die Sowjetunie ernstig op geneem nie. Daarbenewens was daar ook sterk wantroue onder die leiers van die Sowjetunie teenoor die Westerse geallieerdes; hulle onthou nog die inmening en ondersteuning vir die Witmagte tydens die Russiese burgeroorlog. Daarbenewens was die Britse liberale vryemark-denke in stryd met die kommunistiese ideologie. Die gevolg was dat Josef Stalin tot Duitsland begin toenadering gesoek het.

Duitsland, van sy kant, was vanweë sy eie oorlogsugtige ingesteldheid uit 'n internasionale politieke oogpunt redelik geïsoleer. Toe die verhouding met Pole versleg en hierdie land 'n Frans-Engelse waarborg ontvang het, het dit duidelik geword dat 'n herhaling van die situasie van die Eerste Wêreldoorlog ernstig in ag geneem moes word; 'n twee-frontoorlog gekombineer met 'n Britse vlootblokkade. Die Duitse leiers het nog onthou hoe dodelik hierdie kombinasie uiteindelik vir Duitsland geword het, des te meer, aangesien gemoderniseerde oorlogvoering nou meer afhanklik was van produksie en voorsiening as in 1914-1918.

Beide partye het voorheen saam met mekaar op grond van die Rapallo-verdrag saamgewerk toe hulle in die 1920's as internasionale uitgeworpenes beskou is. Weereens het die situasie ontstaan dat, alhoewel ideologies baie verskillend, albei kante nie 'n wedersydse vyandverwantskap nodig het nie en hulle geskille tydelik opsy sit. Daarbenewens het leiers aan beide kante die voordele van die verdrag erken. Nadat die onderhandelinge tussen die Sowjetunie en die geallieerdes vasgeval het, het die onderhandelinge tussen die Sowjetunie en Duitsland in die somer van 1939 versnel.

Die verdrag was 'n nie-aanvalsverdrag, waarin die twee lande ingestem het om mekaar nie aan te val nie, of dit ook nie te doen as een van hulle deur 'n derde land aangeval word nie. Laasgenoemde was van groot belang vir die Duitse leier Hitler. Duitsland wou Pole binneval, waarvan die neutraliteit deur die Verenigde Koninkryk gewaarborg was. Daar was dus 'n Engelse reaksie, en om 'n oorlog op twee fronte te voorkom, is die verdrag met Duitsland se kommunistiese vyand gesluit. Ideologiese belange is opsy gesit vir pragmatiese belange. Japan was hierdeur baie geïrriteerd, deels weens sy eie militêre planne teen die Sowjetunie en hul belangstelling in Mongolië en Siberië.

Die nie-aanvalsverdrag blyk slegs deel van die totale verdrag te wees. Eers in 1947 tydens die Neurenberg-verhore het dit bekend geword dat geheime protokolle (bylaes) aangegaan is oor die grense van die invloedsfere van die twee partye, na 'n toekomstige "territoriale en politieke hervorming". Pole is verdeel tussen die twee ondertekenaars, Finland, die Baltiese lande Estland, Letland en Litaue (hierdie land eers na Duitsland en pas in September 1939 grootliks na die Sowjetunie) het in die Sowjet-invloedssfeer geval, asook dele van Roemenië (Bessarabië en Noord-Boekowina). Hiermee het die Sowjetunie in groot mate die grense van Tsaristiese Rusland van die 19de eeu herstel. Die gebiede wat die Sowjetunie aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog aan Duitsland moes oorhandig en deur die Verdrag van Versailles aan Pole toegewys is, is weer deur die Sowjetunie geannekseer.

Die ironie agter die verdeling van Pole in 1939 was dat Duitsland daardeur die nie-aanvalsverdrag met Pole geskend het. Pole het die verdrag met Duitsland in 1934 gesluit om Duitsland se verdagte belangstelling in Pole te skuif na Frankryk en Groot-Brittanje.

Die sameswering van die Sowjetunie en Duitsland het die hele Europa ontkant gevang. Daar was ook verrassing en kritiek in Duitsland self. Hoe kan Hitler, ná jare se stryd teen kommunisme, 'n verdrag met sy aartsvyand sluit? Selfs baie Nazi's, wat uitgesproke anti-kommuniste was (soos Alfred Rosenberg), het hierdie verdrag met die "aartsvyand" nie waardeer nie. Hitler self het gesê op die dag van ondertekening:

"Jy weet dat Rusland en Duitsland deur twee verskillende leerstellings beheer word. Daar was net een probleem wat opgelos moes word. Duitsland is nie van plan om sy leerstellings uit te voer nie. Die oomblik dat Sowjet-Rusland nie meer daraan dink om sy leerstellings na Duitsland uit te voer nie, sien ek geen rede meer dat ons nog 'n posisie teenoor mekaar moet inneem nie."[2]

'n Week na die ondertekening het Duitsland op 1 September 1939 Pole binnegeval en die Tweede Wêreldoorlog begin. Op 17 September 1939 het die Sowjetunie Pole uit die ooste binnegeval om sy deel van die buit te kry. Die Russiese en die Duitse leërs het ontmoet en hul samewerking gevier met 'n groot parade in Brest-Litovsk, wat weer 'n Russiese stad op die Duitse grens geword het. Op bevel van Stalin is tien duisende Poolse offisiere en intellektuele later in Katyn vermoor om die Poolse weerstand teen Russiese heerskappy te verbreek. Honderde duisende Pole is ook lankal na Siberië verban. Die Duitse leërs wat ver na die ooste gevorder het, het agter die afbakeningslyn teruggetrek. Dit het daartoe gelei dat die Duitse generaals murmureer wat (natuurlik) nie van die geheime protokolle van die verdrag geweet het nie.

Die volgende stap was die besetting deur die Sowjetunie van Estland en Letland. Litaue is ook beset deur die Sowjetunie; hierdie land is aanvanklik aan Duitsland toegeken ooreenkomstig die verdrag, maar dit was (met die uitsondering van Memelland wat reeds deur Duitsland beset is) vir 'n gebied in Sentraal-Pole uitgeruil. Finland en dele van Roemenië sal later volg. Al hierdie gebiede het aan Tsaristiese Rusland behoort. Ses maande later het Duitsland Denemarke en Noorweë (Operasie Weserübung) beset en het hulle hulself dominant in die Balkan geposisioneer. Alhoewel Duitsland en die Sowjetunie nie in hierdie opsig mekaar teenstaan nie, het dit uiteindelik 'n wedloop geword tusse4n hulle om die meeste gebiede te beset. Ná die Winteroorlog tussen die Sowjetunie en Finland het die irritasie van die Duitse kant verder toegeneem, terwyl die Russe nie daarvan gehou het dat Hitler hulle uit die Balkan gesluit het nie.

In die herfs van 1940, na die verowering van groot dele van Wes-Europa (onderskeidelik die Fall Gelb en Fall Rot-bedrywighede), het 'n reeks gesprekke tussen die twee partye plaasgevind. Hitler was nog steeds geïnteresseerd in samewerking met Stalin, en het gehoop dat hy pragmatiese samewerking kan laat voortduur. Stalin het Molotov na Berlyn gestuur. Die Sowjetunie vereis egter invloed op die Balkan en 'n militêre basis aan die Bosporus. 'n Russiese militêre basis daar, sou toelaat dat die Sowjetunie sy invloed op Turkye, die Balkan en die Middellandse See-gebied kon uitbrei, was onaanvaarbaar vir Hitler. Die besluit is geneem om die Sowjetunie aan te val, tot die ergernis van Friedrich-Werner Graf von der Schulenburg, wat gedink het dat Hitler se besluit om die Sowjetunie aan te val, "versteurd" was. In die herfs van 1940 is die eerste Duitse afdelings in Frankryk na Pole in die grootste geheimhouding geskuif. Op 22 Junie 1941 het Duitsland die Sowjetunie aangeval, waarmee die verdrag as opgehef beskou kon word. Daar is inligting wat daarop dui dat Stalin ook 'n aanval op Duitsland oorweeg het, maar was totaal verras deur Hitler se aanval.^[3]

Die Sowjetunie het jare lank ontken dat die verdrag ooit 'n geheime protokol bevat het. Die teks van die geheime protokol is in Augustus 1988 in die Sowjetunie gepubliseer, in die Estiese koerant Rahva Hääl. Dit was nie verbasend dat dit in Estland gebeur het nie, want 'n beweging het pas daar begin om hul onafhanklikheid te herstel. Eers op 24 Desember 1989 het die Sowjetunie die bestaan van die geheime protokol amptelik erken.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.