Dmitri Sjostakowitsj
Dmitri Sjostakowitsj in 1950
Agtergrondinligting
Geboortenaam	Дми́трий Дми́триевич Шостако́вич Dmitri Dmitrijewitsj Sjostakowitsj
Gebore	25 September 1906 Sint Petersburg, Russiese Ryk
Sterf	9 Augustus 1975 Moskou, Sowjetunie
Beroep(e)	Komponis en pianis

Dmitri Dmitrijewitsj Sjostakowitsj luister (hulp·inligting) (Russies: Дми́трий Дми́триевич Шостако́вич; 25 September [O.S. 12 September] 1906–9 Augustus 1975) was 'n Russiese komponis van die Sowjet-tydperk.

Sjostakowitsj het 'n komplekse verhouding met die Sowjetregering gehad; sy musiek is twee keer amptelik veroordeel, in 1936 en 1948, en sy werk is van tyd tot tyd verbied. Terselfdertyd het hy een van die gewildste Sowjet-komponiste van sy generasie gebly en het hy verskeie lofbetuigings en staatstoekennings ontvang. Hy het ook in die Opperste Sowjet gedien.^[1]

Ná 'n aanvanklike avant-garde-periode het Sjostakowitsj hoofsaaklik by 'n romantiese styl gehou, sterk beïnvloed deur Mahler. Hy het dit egter gekombineer met atonaliteit en per geleentheid toonrye. Sy musiek sluit baiekeer skerp kontraste en elemente van die groteske in. Sy grootste werke word meestal beskou as simfonieë en strykkwartette, vyftien van elk; ander werk sluit in operas, ses konserte en ’n beduidende hoeveelheid rolprentmusiek. Laurel Fay kom in Grove tot dié gevolgtrekking: "Te midde van die teenstrydige druk van amptelike vereistes, die ontsettende lyding van sy landgenote en sy persoonlike ideale van humanitêre en openbare diens, het hy daarin geslaag om 'n musikale taal met enorme emosionele krag te skep."^[2]

Sjostakowitsj is in Sint Petersburg, Rusland, gebore as die tweede van drie kinders van Dmitri Boleslawowitsj Sjostakowitsj en Sofja Wasilijewna Kokoelina.^[3] Sy familie was polities oorwegend liberaal en verdraagsaam (een van sy ooms was 'n Bolsjewis). Hoewel hy as 'n musikale wonderkind beskou is, het hy voor sy agtste verjaarsdag min belangstelling of talent getoon. Sy talent het te voorskyn gekom toe hy op negejarige ouderdom klavierlesse begin neem het. Tydens sy eerste lesse het hy blykbaar geweier om geskrewe note te speel en wou hy 'n "regte" stuk hê om te speel. Tot sy moeder se verbasing het hy daarin geslaag om 'n Andante van Haydn stadig maar korrek te speel. Sofja het hom aanvanklik self geleer, maar het hom later na die beroemde klavierleermeester Ignati Gliasser geneem waar hy Burgmüller-studies en sonates deur Haydn en Mozart gespeel het. Op tienjarige ouderdom het hy Beethoven se Klavierkonsert no. 3 bemeester en die jaar daarna Bach se Die goed gestemde klavier.^[3]

In 1918 skryf hy 'n dodemars ter nagedagtenis van twee leiers van die Kadetparty wat deur Bolsjewistiese matrose vermoor is. In 1919 word hy op dertienjarige ouderdom toegelaat tot die Petrograd-konservatorium, in daardie stadium onder Aleksander Glazoenof.^[3] Sy eerste groot musikale prestasie as komponis was die Eerste Simfonie wat vir sy graduering geskryf is.^[3]

Ná sy graduering volg hy aanvanklik 'n dubbele loopbaan as konsertpianis en komponis, maar sy droë speelstyl vind gereeld nie aanklank nie. Hy verkry nogtans 'n "eervolle vermelding" by die Warskouse Internasionale Klavierkompetisie van 1927. Ná die kompetisie ontmoet hy die dirigent Bruno Walter, wat so beïndruk is met die komponis se Eerste Simfonie dat hy dit later die jaar op die Berlynse première daarvan dirigeer. Daarna konsentreer Sjostakowitsj op komposisie en beperk optredes spoedig tot uitvoerings van sy eie werk. In 1927 skryf hy sy Tweede Simfonie (met die onderskrif Ná Oktober). Terwyl hy die simfonie skryf, begin hy ook sy satiriese opera Die Neus, gegrond op die stories deur Gogol. In 1929 word die opera deur RAPM, die Stalinistiese musikante-organisasie, gekritiseer as "formalisties" en kry dit tydens die opening daarvan in 1930 oor die algemeen swak resensies.

Die jaar 1927 is ook die begin van die komponis se verhouding met Iwan Sollertinski, wat sy beste vriend gebly het tot laasgenoemde se dood in 1944. Sollertinski stel Sjostakowitsj aan die musiek van Gustav Mahler voor, wat 'n sterk invloed op sy musiek het van die Vierde Simfonie af. In 1932 tree hy in 'n "oop huwelik" met sy eerste vrou, Nina Varzar. Aanvanklike probleme lei in 1935 tot egskeidingstappe, maar die paartjie is gou weer herenig.

In die laat 1920's en vroeë 1930's werk hy by TRAM, 'n proletariese jeugteater. Hoewel hy min werk daar verrig, beskerm dit hom van ideologiese aanvalle. Groot dele van dié tydperk word bestee aan die skryf van sy opera Lady Macbeth van die Mtsensk-distrik (Russies: Ledi Makbet Mtsenskovo Ujezda); dit word vir die eerste keer in 1934 opgevoer en is onmiddellik suksesvol, beide op populêre en amptelike vlak. Dit word beskryf as “die resultaat van die algemene sukses van sosialistiese rekonstruksie, van die korrekte beleid van die party" en dat so 'n opera “slegs geskryf kon gewees het deur 'n Sowjet-komponis wat in die beste tradisie van die Sowjet-kultuur opgevoed is.”^[4]

In 1936 raak Sjostakowitsj in onguns by die Sowjet-owerhede. Die jaar begin met 'n reeks aanvalle op hom in Prawda, in besonder 'n anonieme artikel genaamd Soemboer wmesto moeziki (Warboel in plaas van musiek). Josef Stalin en ander hooggeplaaste partyamptenare het Sjostakowitsj se gewilde opera Ledi Makbet bygewoon en het voor die einde van die opera uitgeloop. Twee dae later verskyn die gewraakte artikel in Prawda. Ledi Makbet word as formalisties verwerp en as 'n "kakofonie" en "deurmekaar geskree van klanke" beskryf. Volgens die artikel is sang "met gille vervang". Polities word die werk as reaksionêr en anti-Sowjet beskryf. Kommissies begin daarna opdroog en sy inkomste daal met omtrent driekwart. Daar word begin met repetisies vir die Vierde Simfonie, maar die politieke klimaat maak opvoerings onmoontlik. Dit word tot 1961 nie opgevoer nie, maar Sjostakowitsj ontken nie die werk nie: dit behou die benoeming as sy vierde simfonie. 'n Klavier-reduksie word in 1946 uitgegee.

1936 is ook die begin van die Groot Suiwering, waarin baie van die komponis se vriende en familie in hegtenis geneem of tereggestel word. Sy enigste vertroosting in dié tydperk is die geboorte van sy dogter Galina in 1936; sy seun Maxim word twee jaar later gebore.

Die komponis se reaksie op die veroordeling van sy werk is die Vyfde Simfonie van 1937, wat musikaal meer konserwatief as sy vroeëre werk is en geen openlike politieke inhoud het nie. Dit is 'n sukses en is steeds een van sy mees gewilde werke. Dit was ook in dié tydperk dat Sjostakowitsj die eerste van sy strykkwartette skryf. Sy kamermusiekwerke laat hom toe om te eksperimenteer en idees uit te druk wat onaanvaarbaar sou wees by meer openbare simfoniese stukke. In September 1937 begin hy komposisie onderrig aan die Konservatorium, wat hom 'n mate van finansiële sekuriteit gee, maar met sy eie kreatiewe werk inmeng.

Met die uitbreek van die oorlog tussen Rusland en Duitsland in 1941, bly Sjostakowitsj aanvanklik in Leningrad tydens die beleg van die stad en skryf die eerste drie bewegings van sy Sewende Simfonie (met die bynaam Leningrad). Hy dien as ’n brandweerman by die Konservatorium en neem deel aan 'n radioprogram luister (hulp·inligting). In Oktober 1941 word die komponis en sy familie na veiligheid gebring na Koeibisjef (nou Samara), waar hy die simfonie voltooi.

In die lente van 1943 trek die familie na Moskou. Terwyl die Sewende Simfonie 'n heroïese sege uitbeeld, is sy Agste Simfonie moontlik die toppunt van somberheid. In dié tyd behaal die Rooi Leër oorwinnings in die oorlog en die simfonie word nie goed ontvang nie. Dit word verbied (die verbod is eers in 1960 opgehef). Die Negende Simfonie (1945), daarteenoor, is 'n ironiese Haydenagtige parodie, wat nie die eise vir 'n gesang van oorwinning bevredig ná die Rooi Leër se sege in die oorlog nie. Sjostakowitsj word daarvan beskuldig dat hy met die Rooi Leër se oorwinning spot. Hy hou hierna aan om kamermusiek te komponeer, vernaamlik sy Tweede Piano Trio (Op. 67), opgedra aan Sollertinski, met 'n bittersoet, Joodse dodedans-tema as finale.

In 1948 word Sjostakowitsj in die Zjdanof-dekreet weer veroordeel vir formalisme. Die meeste van sy werk word verbied en hy word gedwing om in die openbaar berou te toon. Sy gesin se voorregte word ook ingetrek. Joeri Ljoebimof sê in dié stadium het hy "buite by die hyser gewag op sy arres, sodat sy gesin ten minste nie verontrief word nie".^[5]

Hy word by die konservatorium ontslaan en in die volgende paar jaar komponeer hy drie soorte musiek: rolprentmusiek om 'n inkomste te verdien, amptelike werk wat daarop gemik is om 'n amptelike rehabilitasie (herstel van sy aansien) te bekom, en ernstige werk "vir die lessenaarlaai". Laasgenoemde sluit die Vioolkonsert No. 1 en die sangsiklus Uit Joodse Volkspoësie in. Daar is meningsverskil oor die mate waartoe hy bewus was van die gevaar wat hy geloop het deur laasgenoemde te skryf. Sommige kommentators meen dat hy met amptelike beleid probeer konformeer het deur volksliedjies as sy inspirasie te gebruik; aan die ander kant het hy dit geskryf op 'n tydstip toe die naoorlogse anti-Semitiese veldtog reeds op dreef was en Sjostakowitsj het noue bande gehad met van die mense wat daardeur geraak is.

Die beperkings op Sjostakowitsj se musiek en lewensomstandighede is in 1949 verlig om sy deelname aan 'n afvaardiging van Sowjet-hooggeplaastes na die VSA te verseker. In dié jaar skryf hy ook sy kantate Gesang van die Woude, wat Stalin prys as die "groot tuinier". In 1951 word die komponis 'n afgevaardigde van die Opperste Sowjet. Stalin se dood in 1953 is die grootste rede vir Sjostakowitsj se amptelike rehabilitasie, wat saamval met sy Tiende Simfonie. Dit sluit 'n aantal musikale aanhalings en kodes (noemenswaardig die DSCH- en Elmira-motiewe) in, waarvan die betekenis steeds onder bespreking is, terwyl die brutale tweede beweging na bewering 'n musikale portret van Stalin self is. Dit is saam met die Vyfde een van sy gewildste werke. In 1953 vind ook 'n stroom premières van sy "lessenaarwerke" plaas.

In die veertigs en vyftigs het Sjostakowitsj hegte verhoudings met twee van sy leerlinge: Galina Oestwolskaja en Elmira Nazirowa. Hy rig Oestwolskaja van 1937 tot 1947 af. Dit is glad nie duidelik wat die aard van hulle verhouding was nie: Mstislaf Rostropowitsj beskryf dit as "teer" en Oestwolskaja het in 'n onderhoud in 1995 beweer dat sy 'n huweliksaansoek van hom in die vyftigs van die hand gewys het. Haar vriend Wiktor Soeslin het egter in dieselfde onderhoud gesê dat sy teen die tyd dat sy in 1947 haar graad gekry het, "ernstig teleurgesteld" in hom was. Die verhouding met Nazirowa was oënskynlik meer eensydig. In 1956 trou hy met sy tweede vrou, Margarita Kainowa. Die huwelik hou egter nie lank nie en hulle skei drie jaar later.

In 1960 vind nog 'n keerpunt in Sjostakowitsj se lewe plaas: hy sluit in dié jaar by die Kommunistiese Party aan. Interpretasies van die redes wissel van lafhartigheid en 'n gebrek aan onderneming tot die gevolg van politieke druk. Aan die een kant was die party ongetwyfeld minder onderdrukkend as voor Stalin se dood. Aan die ander kant onthou sy seun dat die gebeurtenis Sjostakowitsj tot trane gedryf het,^[6] en hy het later sy vrou in dié tyd, Irina, vertel dat hy afgepers is.^[7] Ljef Lebedinski meen die komponis het selfmoord oorweeg.^[8] Omtrent dié tyd het sy gesondheid ook begin agteruitgaan. Sjostakowitsj se musikale antwoord op die persoonlike krisisse was die Agtste Strykkwartet, wat soos die Tiende Simfonie sitate uit sy vorige werke en sy musikale monogram insluit.

In 1962 trou hy vir die derde keer, met Irina Soepinskaja. In 'n brief aan sy vriend Isaak Glikman skryf hy dat "haar enigste gebrek is dat sy 27 jaar oud is. In alle ander opsigte is sy manjifiek: slim, vrolik, reguit en baie innemend".^[9] In November durf Sjostakowitsj sy enigste onderneming as dirigent aan. Hy dirigeer 'n paar van sy eie werke in Gorki: andersins wys hy versoeke om te dirigeer van die hand en gee sy senuwees of swak gesondheid aan as redes.

In dié jaar keer Sjostakowitsj weer terug tot die anti-Semitiese onderwerp van sy Dertiende Simfonie (met die onderskrif Babi Jar). Die simfonie toonset 'n aantal gedigte deur Jewgeni Jeftoesjenko, waarvan die eerste die menseslagting van die Jode tydens die Tweede Wêreldoorlog gedenk. Menings wissel oor hoe groot risiko dit was: die gedig is in die Sowjetmedia gepubliseer en is nie verbied nie, maar dit was steeds omstrede. Ná die simfonie se première is Jeftoesjenko gedwing om 'n strofe by sy gedig te voeg wat beweer dat Russe en Oekraïners saam met Jode by Babi Jar gesterf het.

In sy latere lewe ly Sjostakowitsj aan chroniese swak gesondheid, maar hy weier om sigarette en wodka te laat vaar. Van 1958 af ly hy aan 'n uitmergelende toestand wat veral sy regterhand affekteer en hom op die ou end dwing om op te hou klavierspeel: in 1965 word dit as polio gediagnoseer. Hy kry ook die daaropvolgende jaar en weer in 1971 hartaanvalle. Hy val verskeie kere en breek albei sy bene; in 1967 skryf hy in 'n brief:

"Teiken tot dusver bereik: 75% (regterbeen gebreek, linkerbeen gebreek, regterhand defektief. Al wat ek nou nodig het, is om my linkerhand te ruïneer en dan sal al my ledemate buite werking wees.)"^[10]

Baie van Sjostakowitsj se latere werk weerspieël sy bemoeienis met sy eie moraliteit, dit sluit in die latere kwartette en die Veertiende Simfonie van 1969 ('n sangsiklus gebaseer op 'n aantal gedigte wat oor die doodstema handel). In dié werk gaan Sjostakowitsj tot uiterstes wat musikale taal betref, met twaalfnoottemas wat deurgaans gebruik word sowel as digte polifonie. Die Vyftiende Simfonie van 1971 is in teenstelling hiermee melodies, met sitate uit Wagner, Rossini en die komponis se eie Vierde Simfonie.

Sjostakowitsj sterf op 9 Augustus 1975 aan longkanker en word ná 'n burgerlike begrafnis in die Nowodewitsji-begraafplaas in Moskou begrawe. Die amptelike doodberig verskyn eers drie dae later in Prawda, oënskynlik omdat die bewoording op die hoogste vlak deur Leonid Brezjnef en die res van die Politburo goedgekeur moes word.^[11] Selfs voor sy dood is hy vereer deurdat die Sjostakowitsj-skiereiland op Alexander-eiland in Antarktika na hom genoem is.

Sjostakowitsj is deur sy derde vrou, Irina, en sy dogter Galina en seun Maxim oorleef. Sjostakowitsj het verskeie opnames van sy eie klavierwerke agtergelaat, terwyl ander belangrike interpreteerders van sy musiek sy vriende Emil Gilels, Mstislaf Rostropowitsj, Tatjana Nikolajewa en Maria Joedina insluit.

Sjostakowitsj se musikale invloed op jonger komponiste was betreklik gering. Alfred Schnittke het egter sy eklektisisme en sy kontraste tussen die dinamiese en die statiese opgeneem; sy invloed kan ook gesien word in sommige Nordiese komponiste soos Kalevi Aho^[12] and Lars-Erik Larsson.^[13] Sy konserwatiewe idioom het egter al hoe gewilder geword onder gehore soos die avant-garde in invloed verminder het en debatvoering oor sy politieke oogpunte ontwikkel het. Volgens Grove het hy nou "die gewildste komponis van ernstige kunsmusiek van die middel 20ste eeu geword.^[14]

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Dmitri Sjostakowitsj.