An Negros Oriental (kon ha literal nga Winaray: Sinirangan nga Negros o Sidlangan nga Negros) usa nga probinsya o lalawigan han Pilipinas nga nahamutangan ha Butnga nga Kabisay-an nga rehiyon. Amo ini an timugan o salatan-sidlangan nga katunga han isla han Negros, samtang an Negros Occidental amo iton katundan nga bahin. Iton Negros Oriental naatubang hiton Sugbo ha sinirangan tabok hiton Suláng han Tañon ngan hiton Siquijor ha timugan o habagatan-sidlangan. An kapital hini amo an Syudad han Dumaguete.
An bug-os nga populasyon han Negros Oriental sumala han 2000 nga census 1,126,061 ka tawo, ngan amo ini an ika-20 han mga gidadamo-i hin tawo nga probinsya han nasod. 34.5% hiton populasyon aada nangungukoy hiton mga lima nga syudad han Dumaguete, Bayawan, Tanjay, Bais, ngan Canlaon.
Iton Sinugboanon lumad nga yinaknan hiton 95% han populasyon samtang Hiligaynon iton yinaknan han nahabilin nga 5%.
Ekonomiya
Iton agrikultura o pag-uma an importante nga industrya ha Negros Oriental. Iton importante nga mga produkto pinaagi hini amo an tubo, mais, lubi ngan humay. Dida hiton daplin hit kadagatan, iton pangisda o panagat amo an importante nga paagi han pagpakabuhi. Iton iba liwat nga mga industriya dinhi amo an pagtukod hin mga rancho hin kabakahan, mga fish pond ngan logging. Mayda liwat mga deposito mineral sugad hiton bulawan, salapi (silver) ngan tumbaga.
Heyograpiya
Politikal
An Negros Oriental mayda napulo kag siyam (19) nga bungto ug unom (6) nga syudad.
An Negros Oriental mga 5,402.30 ka kwadrado nga kilometros. Ini amo an timugan o habagatan-sinirangan nga katunga han isla han Negros, ug iton Negros Occidental amo an katundan nga bahin han isla. Mga kabugkiran iton nabulag hiton Negros Oriental tikang ha Negros Occidental. Samtang iton Negros Occidental kabahin han Katundan nga Kabisay-an nga rehiyon, iton Negros Oriental nahaupod hiton Butnga nga Kabisay-an nga rehiyon. Iton Negros Oriental naatubang hiton isla han Sugbo ha sinirangan nga tabok hiton Suláng han Tañon ngan hiton Siquijor ha timugan o salatan-sinirangan. Iton Dagat Sulu mabibilngan ha habagatan han probinsya.
An topografiya han probinsya mga hagmumbo nga mga kabugkiran nga kaurugan harani ha kadagatan. Ha salatan nga dapit han lalawigan amo an Cuernos de Negros (Mga Sungay han Negros) nga stratovolcano nga nahataas ngadto hin 1864 ka metros. Ha amihanan nga daplin han probinsya amo an Bukid Canlaon, an gihatataasi nga bukid han isla nga mayda kahataas nga 2465 ka metros.
Kasaysayan
Kapitolyo han probinsya ha Syudad han Dumaguete.
An isla han Negros, nga amo an ika-upat nga gidako-i nga isla ha Pilipinas, gintawag han una nga "Buglas". Ugsa han pag-abot han mga Katsila nga conquistadores, an mga Negrito ug an mga Bukidnon amo an mga naukoy han isla. An ira relihiyon o mga pagtuo, paghalad han mga anito nga ginbubuhat hin mga kababayen-an nga mga babaylan. Mayda negosyo hin pagbinalyo-ay han mga taga-dida ngan han mga Intsek ug iba nga mga Asyano nga negosyante tikang pa han mga takna ugsa han ika-12 nga siglo.
Han panahon han Katsila nga pagconquista han Pilipinas, ginngaranan han mga Espanyol an isla nga "Negros" tungod han mga mag-itom hin panit nga mga tawo nga ira natad-an dida (iton negro ha Kinatsila nangangahulogan nga ma-itom). An Negros igindumara han mga Katsila tikang ha Sugbo hangtod han mga 1734. Han 1734, ginhimo ini nga bulag nga distrito militar. An isla han Negros gintunga ngadto han mga probinsya han Negros Oriental ug Negros Occidental dida han Enero 1, 1890. Dida han 1898 tubtob 1899, katapos han kapirde han mga Katsila, an Negros Oriental binmulig han Negros Occidental nga magtukod han Republika han Negros nga usa nga gobyerno nga iba tikang han Malolos nga republika. An Negros Oriental nahimo nga probinsya ha ilarom han gobyerno civil Americano dida han Marso 10, 1917.
Han 1892, an Siquijor nahimo nga bahin han Negros Oriental. Ugsa hini, an Siquijor igindumara han Espanya ha ilarom han politico-militar nga probinsya han Bohol. Ginhimo han gobyerno Americano an Siquijor nga "sub-probinsya" han Negros Oriental dida han 1901. Ha Septyembre 17, 1971, an Siquijor nahimo nga bulag nga probinsya pinaagi han Republic Act No. 6396.
